Арман да, арман, шын арман

Ақынды ойлы адам деп ес санайды.

Әр жүздің өз алдына міндеті бар,

Барлығы бір орынға тоқтамайды.

Жауабын біреуінің бірі тосып.

Басқарып берекемен бәрін Майқы,

Жұртшылық разы болды мақұл десіп.

Еліне үш кемеңгер болған тұтқа.

Ой жұмсап, ақыл қосып, заң шығарсақ,

Пайдалы бірдей болса іш пен сыртқа.

Сондағы заңы мынау шыққан жазып,

Кетпеуге шетке адасып бұдан азып.

Білімді Төле бидей данышпан бар,

Майқы би барлығына алтын қазық.

Әр істі ой жүгіртіп талдап көрген.

Ереже шығарыпты жеті түрлі,

Ойласып жан-жақтылы салмақпенен.

Құн заңы бұрынғыдан жеңілдетіп,

Тармақтап жікке бөліп талдапты ерен.

Ұсыныс кәуірге арнап жазған екен,

Осындай қысылтаяң зардаппенен.

Жауына күші жетсе жалынбайтын.

Бұрынғы ескі жосын күшінен қап,

Қанға қан болсын депті алынбайтын.

Ел құптап бітім жолы осы десті,

Мынау ақыл болды деп табылмайтын.

Шындықта екі жақта болу керек,

Жалған жала өтірік таңылмайтын.

Бұрынғы жол күшінен қалсын десті.

Аралас соғыста өлген екі жақтың,

Адамы түгел құнсыз болсын десті.

Мысалға ап әр нәрседен көп күндерден.

Бек пен байға жарлыдай екі құн ап,

Шыдамай талай адам босқын көрген.

Қай мүше зақымдалса жоғарғыдай,

Бәріне нақты төлем болсын деген.

Бәріне салыстырып құн төленсін,

Сынған қол мен аяққа, шыққан көз бен.

Осындай ереже қып ұсыныпты,

Қалмақты көндіруге айтқан сөзбен.

Яки тартып,яки бұзып алса.

Орнына сол орынға қыз төлейтін,

Деп ұйғарды күшінен мұны қалса.

Өзінің мойындасын қатасына.

Жол ашып ынтымақ пен татулыққа,

Ықылас қол жеткізсін батасына.

Қыз бен жігіт ұнасса келісті боп.

Татуласып малменен бітім болсын,

Енжарласып қайтеді көп істі боп.

Кім қолдайды бұзықтың бекер ісін.

Етпесін жаламенен босқа зәбір,

Біреудің еліктірген өсегі үшін.

Арада сеніспестей тергеу болса.

Өші жоқ, есі дұрыс мүшесі сау,

Үш адам ең азында көрген болса, -

Жол бермеу – қатаң тәртіп жаманатқа.

Жүз қамшы бұрынғыдай ұрылмасын,

Осыны ұқтырған жөн жамағатқа.

Өтірік ер-әйелге жала жапса.

Бәріне шындық пенен дәлел керек,

Жалған іс жазым етер араласса.

Бұрынғы неке күшінен қалад десе.

Ақыл айтып көндіріп қосу керек,

Өзі көніп қалайық алад десе.

Ықтиярсыз әйелдер баратұғұн.

Ол адамға талақ қып шығарғызып,

Неке қиып қайтадан алатұғын.

Мұның бәрі күшінен қалдырылсын,

Болмас істі қиусыз тағатұғұн.

Күшті болса даугері әлсіздерің,

Аяқ-қолын талқандап шағатұғұн.

Әйелге қырық шелек су құйғызып,

Мұныдағы күнаға жазатұғұн.

Айту керек ұқтырып мұны да елге.

Нәпсіге азған обал жоқ, қиянаткер,

Осыны қатал ұста ерік берме.

Жер үшін қан төгіскен ер туралы.

Жоқ екен жерге ереже бұдан бұрын,

Мөлшерлеп айыратын жөн-туралы.

Жол емес дәлін айтпай өсіре айтқан.

Кім бұрын иеленіп еңбек етсе,

Жер сонікі болсын деп шешім айтқан.

Жайылымда қонардың бар-жоқтығы.

Қыс пен жазда қанша мал асыралса,

Осыны өлшем етудің бар септігі.

Құн төлесін қайтарсын бұған шағып.

Көкірекке қонымды билік айтса,

Тоқтамасын халайық бұған нағып.

Немесе асқар таудан асқан кезең.

Даңғыл жол ел жүретін жұртқа әйгілі,

Осылар жер бөлігі болсын деген.

Екі жақ ақылдасып біріккен кеп,

Онан соң мекен қылып қонсын деген.

Немесе тартып алып зорлық қылса.

Барған аяқ, ұстаған қолын кесіп,

Аямай қинау керек мойын бұрса.

Сарайға нақ тексеріп салсын деді.

Мүшесін адамзаттың зақымдамай

Төлемін айыбымен алсын деді.

Қылмысы ұрлаушының бар емес пе?

Ақ малын артығымен алып берсе,

Осы үкім ойластырсақ дәл емес пе.

Тартып, талап алғаны рас болса.

Оған да, қырық қамшы бар емес пе?

Жұмысы тура болса барынша нақ.

Ыңғайымен тоқтам қып түзелген жөн

Жүйесі кім таласар табылса нақ.

Келмес-ау деп ойланып залал маған.

Жалған болса сенімсіз о да ұрлық

Өз обалы өзіне, арандалған.

Шешілсе даудың арты жау болады.

Әрбіреуі өз ісін тура дейді,

Таласқан қалай адам сау болады.

Наразы сөзде өлшейтін шындық керек,

Кейбіреу дауға шебер нау [1] болады.

Кейбіреу өшіктірмей шешпеген іс,

Үйіліп бара-бара тау болады.

Туралап әділ билік ететұғын.

Зұлымдықққа жол беріп кеңдік етсең,

Көзінің ноғаласы өсетұғын.

Зәр жұтқанын біле алмай,бал жұтқан деп,

Құрсағын бара-бара тесетұғын.

Білетін әрбір іске куә керек,

Жалынсыз даудың оты өшетұғын.

Бар екен бұдан бұрын жолсыз өкім,

Жалған айтса тіл ұшын кесетұғын.

Өтірік көрдім десе көзін ойып,

Өмір бойы мүгедек ететұғын.

Халықты шындық іске бастау керек

Нақ болсын, шындық болсын дәлелменен

Айта берсе бір үлкен дастан керек

Талапкер, дәугерменен куәсінің,

Әр сөзін салмақпенен растау керек.

Жауапкер малын берсін, алған болса,

Куәсі айып төлесін жалған болса.

Барлығы мал мен бітім тыным болсын

Бұйырсын кешірімге аздау болса.

Жетінші бір тармағы – малдың құны

Барынша қажет етер халық мұны,

Бұған да нарық кесу тура келді,

Дәл онсыз болмаған соң тіршілігі.

Жылқы, сиыр, түйе мен - іріқара,

Бағасы мән жағынан дара-дара.

Барлығының бағасы бұрын ұқсас,

Емес-ті біреуінен біреуі ала.

----------------------------------------------------------------------------

1 Нау бұрынғы даукес адам.

Бағалы ел ішінде нарқын өлшеп,

Бағаны барлығына кесті жаңа.
Ең жорға ат, озған бәйге - тұлпарларды,

Қуса жетіп, қашқанды құтқарғанды.

Бұлардың ең үздігі жүз қой болсын,

Дегенде дәл-ақ десіп жұрт таң қалды.

Сабаз атан, нар түйе бірдей болсын,

Бұларға теңемейік еш малдарды.

Пайдасына қарата үй берілсін.

Жер қайығы - әзіргі жұрт көлігі,

Ұнады халыққа да бұл келісім.

Барлығына бір баға болсын деңіз.

Бағасы осылардың он қой болсын,

Бір бесті үшін берілсін қойдан сегіз.

Оншақты тоқтыменен ешкі болсын

Барлығы осыларға сындырылып,

Өлшемі барлығының ешкі болсын.

Осымен ел ішінде бітім болсып,

Сызылған тозбайтұғын кесте болсын.

Біз үшін осылайша бас қатырған,

Бұрынғыға қалайша үкім болсын!

Қолданды қазіргі шек халық бүтін.

Әр дәуір таразысын өзі құрған,

Кейі жөн , кейі қате дерсің бүгін.

Не артық атқарамыз немесе кем,

Үлкендер артып кетті бізге үмітін.

Қалмақтан тиісті үлес алмақ үшін.

Жасасты Кәуірменен Майқы бітім,

Кейінгі ел атқарды қалған ісін.

Орнықты өмір сүрді тыныш қылып.

Қазақты тағы қалмақ қырғындапты,

Қуғындап тұс-тұс жақтан ұрыс қылып.

Бас алқа Майқы биі болған кезі.

Өмірдің толқынымен апат жайлап,

Тағы да болған екен солған кезі.

Кейбіреу түсіне алмай қылар сайқы.

Қойылған осы лақап бірнешеу бар,

Екенін ұғушым аз заты қайсы.

Дәуірін жасаған кез аңғармаса,

Ұғымы тыңдаушының болар қайшы.

Және көп Жәнібек атты Төле, Барақ,

Шаттанар аты аталса түгел қазақ.

Матайда аты ұйқас біреу-ақ [1] бар,

Жалғыз тұр ер Қабанбай мен мұндалап,

Айтқан сөзі аят пен хадистей боп.

Сөз атасы Майқы би, дейді қазақ.

Орынын Азиядан тамаша алған.

Үмітпен орнықсын деп атын қойып,

Есімін өз тілінше жайша алған.

Қаланың төңірегі екен қорған.

Кезекпен өзі өлген соң хандық құрып,

Бұл жерге қазақ тұр ғой шет ел қонған.

Шет елден келген жауын маңайлатпай,

Қорғаған төңірегін жасақ молдан.

Шыңғыстың лаңында талқандалып,

Шыққан күш, еткен еңбек бекер болған.

Біреу шын дер, бұл сөзді біреу жалған.

Күлін көкке ұшырып жоқ қылыпты,

Кейінгі жоқ сияқты бірі қалған.

---------------------------------------------------------

(1) Матайда аты ұқсас деп отырғаны Қызайдың Есенкелді батыры ұлына Қабекеңе ат қойғызғанда Қабекең: көтере алса Қабанбай болсын, көтере алмаса Жаманбай болсын деп өз атын берген. Бұл Қабанбайдың тұқымы негізінен Іле аймағының Нылқы ауданында тұрады.

Шыңғыспен алғашында қарсыласып,

Ұрқына түгел қазақ жалпыласып.

Типыл қып Орнық шаһарын тоздырыпты,

Қалдырмай орынында жарты лашық.

Екені осылайша бізге анықты.

Дүниеден Майқы да өтті, Төле де өтті.

Кім тұрған дүниеде бір қалыпты.

Бар болса қай орында ескі мұра.

Барлығын жоқ қылуды ұйғарыпты.

Қазақтың бар мұрасын күл қып өртеп,

Тарихтан кейінгілер құр қалыпты.

Ауызда естіген сөз, аңыз қалып,

Осыдан тарих қайта құралыпты.

Көтерді нақ болса деп, халық аңсап.

Ендігі қалған міндет ұрпаққа тән.

Халықтың бұл талабы емес алшақ.

Ұққанды естіген мен жазамдағы.

Жанымнан жалған сөйлеп жауап берсем,

Бұл менің аруақ үшін қазамдағы.

Баспаға бермек болып Қазандағы.

Бұзылды бірақ заман толқын болып,

Баспаға сол себепті бара алмады.

Ел ауып ақ патшаның лаңымен,

Сондықтан жұрт ішінде таралмады.

Тыңдаушысы келіссе жарасар мұң

Әлі де ел жұрт ішінен орын алар.

Болса егер алла, қосып таң атар күн

Ескеріп мұны бұрын ұғыпты кім.

---------------------------------------------------

1 Ғажам деп сол кезде орта Азияны айтады.

Әр түрлі шешім айтып келді емес пе?

Өзінің әркім айтып жүйріктігін.

Бұл жөнді енді отырмыз біліп бүгін.

Таласты бұл жөндегі баяндадық.

Жұрт айтар бұрысы мен дұрыстығын.

Шешіліп кетпесе де бұл іс бүгін.

Біз айттық Махмудтың даналығын,

Кетіпсің тағы жаңсақ арада ұғым

Әр жүйрік өз тобынан бәйгені алып.

Өзінің көрсетеді ағалығын.

Аудардым кітап сөзін өлең қылып,

Емес бұл менің қосқан жаңалығым.

Жаймақпыз кейінгіге мұра қылып,

Бұрынғы ата бабам тәбәрігін.

Басынан бұл тарихты оқымаса,

Шала боп түсінісе алмай қалады ұғым.

Амурдан сырға ауған ауыр жайын.

Тыңдаушым, ықыласпен түсініңіз,

Сөзімді баяндайын жаңылмайын.

Ел болып келеді істі ақылдасып.

Махмуд Мажиқыда би сайланып,

Шығарды жеті түрлі жарлық шашып.

Мәнісін жеті жарлық тыңдатқамыз,

Бұл жағдай баяндалған көпке ашық.

Және ел алты арысты жүзге бөліп,

Төле би Естанайман болған шерік.

Үш жүзден жасақ жиды бастық сайлап,

Қолына шығарғанын ақ ту беріп.

Алаш деп ұран салып аттанғанын,

Қол бұлғап тұрғандаймыз бәрін көріп.

Жамағат, тыңдаңыздар көңіл бөліп.

Ел бетін енді түзеп дем алғанда,

Сөйлесті қалифадан елші келіп,

Бір дұға Дәрібайға оқымақпыз,

Кеткенге білімменен енші беріп.

Тимесе құлағына бұдан бұрын,

Таңырқар кейбір адам ерсі көріп.

Мынадай елші арқылы берді хабар.

Мүһмин боп иман айтып дінге кірсін,

Бұл жолға түскен пенде ақыл табар.

Бір – Алла, Пайғамбар – хақ, кәләм – рас,

Болсаңыз егер сөзді қабыл алар.

Үкімі исламның тұрған қолда.

Белгісі мұсылманық мынау болмақ,

Десеңіз «Ла илаха иллалах-Мухаммадур –расул аллах»

Жіберді бұйрық пенен бізді мұнда,

Кірсін деп Ислам дінге осы жолда.

– Қан төкпей, қылыш шаппай дінге кірсең,

Құранның шариғатпен жолын білсең.

Халыққа ешбір зәбір келтірмейміз,

Талассыз ықтияры болып сөзге көнсең.

Ақылдас ел- жұрттың мен би-бегіңмен,

Күтеміз аял беріп бүгін-ертең.

Қан төкпей дінге кірсең үлкен сауап

Еткендей Байтуллаға барып тауап.

Қан төкпей ниетіміз дінге салу,

Асықпай үш күннен соң әкел жауап.

Мал-мүлкің ойран болар неше мың сан.

Салмаймыз сөзге көнсең әркез зиян,

Ия, пірім-ау, бұл қалай деп қалмаңдар таң.

Егерде тілге көнбей қарсылассаң

Қозғалар ақ ту алып Бағдат пен Шам.

Ақыры ислам дінін қабылдайcың.

Өзің біл Тәуекел дер соғыс қылсаң.

Жарлықтан соғыс дайын мойын бұрсақ.

Халықсың тура жолдан жүрген азып,

Тоқтам қыл мақұл десең қағаз жазып.

Мәлімдеп халипаға хабарлаймыз

Хақ жолға егер жазса Алла нәсіп.

Алдымен үшке нанып иман айтып,

Үкімін шариғаттың сөйледі ашық.

Ақ туы-Пайғамбардың hақтың жолы.

Құранның үкімі мен шариғаты,

Үмметі Мұхаммадтың мирасқоры.

Қағазға қол қойыпты атап атын.

Дінге кірген пендеге залал жоқ деп,

Көрсетті исламның шариғатын.

Үш күнде бір жауабын бермек болып,

Жиыпты Махмуд дана жамағатын.

Беделді ел басқарған жақсыларды.

Бағынған өз заңына берекелі ел

Бірінен –бірінің жоқ жатсынары.

Тым қатал хатқа жазған ханның серті.

Күйзелген шабындыдан халық еді,

Тыныштық ойлағаны есі-дерті.

Ақыры ислам дінін қабылдайды,

Депті егер, соғысса да өзінде еркі.

Қалың қол жер қайысып жатыр келіп.

Жарлыққа қарсылық қып белдесуге,

Тұрғандай елге және қатер төніп.

Кәуір мен аралықта жұрт күйзеліп,

Тоқтаған соғыс өрті әрең сөніп.

Талқандап елді ойрандап кететіндей,

Мақұл деп тындырмаса жауап беріп.

Арада бейбітшілік тоқтам жасап

Қол қойды мақұл болып ақыр көніп.

Соғыста ел жаққа түсті салмақ.

Ұғынып Ислам дінінің шариғатын,

Болыпты түгел бәрі қабыл алмақ.

Алланың бірлігіне сенгендігін.

Естанай мынадай деп жырға қосқан,

Дінге сап Смағұлдың келгендігін.

Қазақта тұңғыш ақын жырау дейді,

Естиміз атақ-даңқын елден бүгін.

Күй шертіп ақын деген атақ алған.

Төменде Естанайдың айтқан сөзін,

Кітаптан өз бетінше жазып алған.

Осыдан үлгі алған қайсы атамыз.

Біз едік одан бұрын басқа дінде,

Бұлтарып, оның несін тайсанамыз.

Емес қой бұл оңай іс байқасаңыз.

«Қазы» деп атақ беру себебі не?

Мәнісін төменде ашып тарқатамыз.

Байқапты елін қорғап жауды алыстан.

Ақтабан шұбырынды жаугершілікпен,

Баласы алты арыстың Сырға ауысқан.

Жасағы қаhармандай қаhарлы боп,

Ысқырса қалмайды екен бір дауыстан

Бұзықты содырменен тиған Майқы.

Өзбек, қарақалпақ, қырғызбенен,

Аралас Азияда тұрған Майқы.

Бірлесіп түрікпенмен ақыл қосып,

Ұзақ шеп болашаққа құрған Майқы.

«Алла-бір, Пайғамбар hақ, Құран шын» деп

Құлшылық Алласына қылған Майқы.

Кәуірдің алты асықтық ережесін,

Орнықты сабырлықпен бұзған Майқы.

Салтанат заманында құрған Майқы.

Бітіріп жеңілдікпен ауыр істі,

Өнеге кейінгіге қылған Майқы.

1 Қазірет Ишан деп Смағұл молланы айтып отыр.

Алашты дінге салған Қазірет ешен.

Данышпан адам екен сөзге шешен .

Қан төкпей қарапайым уағыз айтып

Салыпты Ислам дінге аман-есен.
Мысырдан дін уағыз келген Ешен,

Аралап он екі жыл жүрген Ешен.

Қазылық ел басқарған ақылына

«Қазы-ақ» деп Майқыға атақ берген.

Халық өзі ұнатар қайсы атауды.

«Қазы- ақ» деп мадақтаумен қайта аталды.

Қазақ деп сол себепті кетті аталып.

Жасаған Азиядағы барлық елден,

Сол кезде одақтасқан көмек алып,

Естанай бұл туралы былай дейді,

Қасында бәріміз жоқ, өткен тарих.

Көз салса көрінеді бар ауыл нақ.

Сан майданда болысты туысындай,

Баласы өзбектің бала Қунақ [1]

Алаш десе алтауы қатар шауып,

Дұшпаны қолы тиген қалған қуалап,

Қазақтың тілегі бір Қырғызбенен,

Бар шығар кейбір әдет біз білмеген.

Қазақтың діні де бір, салты да бір,

Тілінде аз парық бар шүлдірлеген,.

Жеткенше Кеңқолтыққа - үлкен алқап,

Жеті өзен түгелімен сырға құйып,

Аяғы ұлы дария [2] басы талтақ.

Келіп тұрмын елім деп.

Қан майданда туыс ел,

Қалмақ кетті телімдеп.

Қырылған ел, аққан қан,

Ойламаңдар тегін деп.

Соғысамыз қайтадан,

Дем алып аз ерулеп.

Халық қалды жасқанып.

Қалмақты арттан қуамыз,

------------------------------------

1 Қунақ -Өзбектің батыры.

2 Ұлы дария –Арал теңізі

Кең өткелден ат салып.
Батырлар кетті нарымен,

Бөлек-бөлек жүзімен.

Айырып малын алмақ боп,

Әкеткен ұлы-қызымен.

Жеті өзеннен тосамыз,

Аттаныңдар тезінен.

Келіп тұрмын хабарға,

Батырдың айтқан сөзімен.

Кек алмай аттан түспейміз,

Биылғы жаз-күзімен.

Шынайы қар баспаша.

Қалмақтың берер сазайын,

Ісін оңына бастаса,.

Кезігіп қунақ қырынан.

Төтесінен бас салып,

Дәулеткелді кезігіп.

Кең өткелден ат салса.

Жермен жексен қылмай ма?

Алты алаш түгел қаптаса.

Қалмақтың қаны жосылып,

Тұс-тұсына қашса да,

Бас сауғалап ақшады.

Шылдай болып шошынып!»

Осының көмектескен бәрі жасақ,

Қан төгіп тер ағызып Бірке жасақ,

Барлығы қазақ болып кетті дейді,

Майқы би ту көтеріп бәрін бастап.

Қосылып араласып кетсе керек.

Өзінің еліменен жерін тастап.
Басқа елге қазақ та ұстып қосылыпты,

Болса егер, елі күшті қошы Майқы.

Қалатын жаудан қорғап салты менен?

Егерде болса әркімнің досы Майқы.

Жасасып бір-бріне тұмыстасып,

Елге айналып кетіпті отырықшы.

----------------------------------------------

1 Ел берместің Қобыландысы айтылып отыр.

2 Қолқа - батырдың аты.
Ғасырдың сегізінші ішіндегі,

Үңіліп ой бөлмеген түсінбейді.

Қазақ деп кімге қойған лақап ат деп,

Әрбіреу әрбір түрлі пышын дейді.

Десе егер, қазақ бұрын басқа дінде,

Жүрегі кей біреудің дүрсілдейді.

Байырғы кім түзетер болса міне.

Кезінде жоғарғы айтқан Махмудтың.

Тарады дейді халық ислам діні.

Оқытты иман шартты, әптиекті,

Ықыласпен халық қойды шын ниетті.

Атамай Ысмағұлдың нағыз атын,

Пір тұтты құрмет етіп қасиетті.

Салып жүру шариғатқа жылаптық деп.

Қазақтан бір қыз алып некам етті

Дейтұғын Нығыметолла бір ұл туып,

Нәсілі қожа болып бірге жетті.

Үйренбей өзі намыс білімді елмен.

«рисалада» осылай жазылыпты,

Біз жоқпыз осылардың бірін көрген.

Халықтың ғылым құйған санасына .

Қасына еріп келген қожаларды,

Үш жүздің бөлген екен арасына .

Әр жерде мешіт салып, медресе ашып,

Оқытып дәріс беріп баласына.

Сөзімнің түзеткендер болса міні.

Түріктен кітап әкеп дәріс беріп,

Кітап тілі деседі ел қазір мұны.

Ақихатқа жұртшылық мойындайды,

Мұнан көрі дәлірек болса шыны.

Салыстырып жігіттер, көріңіздер,

Ол күндегі жазудың мынау түрі:

«ғизатлу уа журматлу ийжамын хат.

Ышлауга біз ынтызар сізга хызмат.

Жолдаған жанабыңа үшбу хатым,

Айтамыз жан- тән билан сизга хурмат»

Көргенді, оқығанды айтсақ ешкім сөкпес.

Үйретті өзі білгенін халайыққа.

Болған соң берекемен бір ниеттес.

Шариғатпен тұрысты жарастырып.

Бағдаттан оқыпты арабшаны,

Төле [1] мен Естанай талас қылып.

Жоғарыда айтқанымды қайта айтпайын.

Тыңдаушымды алармын адастырып.
Надан ел артта қалған шаруа қуып

Ғылымды көргені осы өзі туып.

Көшпенді бытыраңқы оқытушы аз,

Бірде қызу оқылса, бірде суып.

Оқып жеткен адам аз болғандықтан,

Озған елге келе алсын қайтып жуық.

Тыныштық аласыздың тапшы болып,

Бір күн малын кетеді қалмақ қуып.

Сөйтіп жүріп өнерден мақұрым қалып,

Қолыменен аяғын қабат буып.

Бөрі келіп үріккен қойдай болып,

Одан зорға құтылып қоныс беріп.

Азияның көп жерін ол да жалмап,

Зорлық пен зомбылық көп істеліп,

Дін таралып сондықтан орнықпаған,

Ғылым білмей, өнерсіз қалдық надан.

Мәдениет алыста, оқу қыин,

Көбінесе оқымай қол қысқа адам.

Кей жерде нақ орнығып кете алмапты,

Жағаласып сонымен келді шаман [2].

Шаман діні сиынып от пен күнге,

Онша парқы белгісіз моңғолиядан.
Кете алмай ислам діні кең таралып.

Алшақтап бытыраңқы елде аралық.

Кей жерде шаман діні сақталыпты,

Сезіліп ислам діні бір жаңалық.

------------------------------------------------------

1 Төле - бертінгі Төле би емес

2 Шаман – Шаман діні айтылып отыр
Ол кезде бытыраңқы - халық тарқақ,

Жайласқан Азияға түгел тарқап.

Батысы Кавказ,Орал, Алатауда,

Кетіпті тым бытырап арасы алшақ.

Арғынның дәл мекені әзіргі Алтай,

Тарихта дейді тура, емес жаңсақ.

Айтылар мұның жөні үш сапарда [1]

Бұл істі деп отырмыз кейін жазсақ.

Найманда Байтоқа хан ел биледі.

Байтоқа хан, Тоқты би, Қарпық, Алтай

Деседі ел осыларды тең біледі.

Өтесің көлденеңдеп әзер жарты ай.

Баласы Алтай атты өте ер боп,

Айбаты болған екен өзіне сай.

Шығысын Азияның жаулап алып.

Жайылып дүниеге шыққан даңқы–ай!

Бір шеті Моңғолия болса керек,

Өңірін Тянь-Шанның Қарпық билеп,

Мекендеп Жетісуда Төлегетай

Бір шеті Есіл, Нұра болса керек,

Қарапты Байтоқаға Тарбағатай.

Тұсында Шыңғыс ханның қара болған,

Басында Қара кітат жатыр Нартай [2]
Кейінгі ұрпағына мұра қылып,

Мекеніне қоятын елдің салты-ай.

Кітаптан көргенімді хатқа тіздім.

Орта жүз Азияның орталығы,

Мекені батыс жақта кіші жүздің.

Ғасырдың он да он бір кезіндегі,

Тарихымыз осылайша ұққан біздің.

Қырғында қалай халық оңалады,

Неше жыл қанды қырғын соғыс болып,

---------------------------------------------------------------

1 Үшінші бөлімнің бір тарауы.

2 Нартай Байбұқа ханның немересі екен

Барлығы бұл хандықтың жоғалады.

Зор күшпен алдап-арбап Шыңғыс жеңіп,

Қазақтың сөйтіп шыққан тозалаңы.

Кешіріп екінші рет зор зобалаң

Кейіндеп қазақ елі оңалады.
Жалғасты Шыңғыс ханы сөз болады.

Бақ қайтса алтын азып жез болады,

Кәуірдің ылаңынан оңалғанда

Құралса тау бұлағы, көл болады.

Тамшылап кеткен жауын сел болады.

Қырғыннан екінші рет тұқым қалып,

Тағы да басын құрап ел болады.

Елге бақ орнарда бірлік болып,

Науқасқа шипа болар ем қонады,