«арнайы педагогика және түзету психологиясы»
Ата – аналар мен балалар арасындағы қарым – қатынасты жақсарту мақсатында қолданылатын ойындар
жүктеу/скачать 3,54 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 8.6 Ата – аналар мен балалар арасындағы қарым – қатынасты жақсарту мақсатында қолданылатын ойындар
- 8.8 Қиын балаларды тәрбиелеудегі дәстүрлі емес әдістер тақырыбы бойынша
8.6 Ата – аналар мен балалар арасындағы қарым – қатынасты жақсарту мақсатында қолданылатын ойындар8.7 Бекітуге арналған сұрақтар8.8 Қиын балаларды тәрбиелеудегі дәстүрлі емес әдістер тақырыбы бойынша тест8.1 Қиын балаларға жалпы сипаттама Мектепте жұмыс істейтін педагогтар, тәрбиешілер балаларды оқытып-тәрбиелеу барысында, сабақтан көп қалатын, тәртібі нашар, білім деңгейі төмен, құрбыларымен тіл табыса алмайтын, ашуланшақ, бұзақылықтар жасайтын балаларды жиі кездестіреді. Психолог мамандар мұндай оқушыларды «Қиын балалар», «Мінез-құлқында ауытқуы бар оқушылар», «Қиын тәрбиеленуші» қатарына жатқызады. Қиын бала деген кім? Қиын баланың пайда болуына не немесе кім ықпал етеді? деген сұрақтар амалсыздан туындайды. Қиын балалар және мінез-құлықтағы қиындық ұғымы 1920-30 жылдары П.П. Блонскийдің еңбектерінде пайда бола бастады. Оның зерттеулерінде қиын балалардың мінез-құлық тарихын мектеп, отбасы арқылы ашып көрсетеді. Ол қиын балаларға мұғалімнің қатынасы арқылы қиын оқушы терминін нақтылауды жөн көреді. Бұл балаларға былайша мінездеме береді: обьективті көзқараспен қарағанда қиын оқушы –мынадай, ол мұғалімнің жұмысының жемісті еместігіне байланысты. Субьективті көзқараспен қарағанда қиын оқушы – мынадай, онымен мұғалімге жұмыс істеу өте қиын, мұғалімнен көп жұмыс істеуді талап ететін оқушы. Істі бүлдіруші оқушыларға толыққанды мінездеме бере отырып, П.П. Блонский өз жұмыстарында мектепті, сыныпты ұйымдастыруға баса көңіл бөледі. Блонскийдің пікірі бойынша қайта тәрбиелеудің нағыз тура жолы, тәртіп бұзушыларды мәдениетсіз ортадан мәдениетті балалар ұжымына біртіндеп әкелу болып табылады. Қиын бала мәселесі бойынша ең алғаш зерттеу жүргізген П.П. Бельский кәмелетке жасы толмаған мінез-құлқындағы қиындығы бар балалардың ішкі дүниесін қарастырды. В.В. Трифонов зерттеулерінде «қиын оқушы анықтамасы – бұл күнделікті педагогикалық әсерге көне бермейтін, өзіне үнемі қосымша уақыт бөліп қарауды, мұғалімнің ерік-жігерін, күшін, қажырлы педагогикалық еңбегін қажетсінетін оқушы. Г.А. Фортунатовтың зерттеулерінде «қиын балаларға » үлгермеушілер мен тәрбие ықпалына көнбейтін балаларды және психикалық бұзылудан жапа шеккендерді жатқызады. Қазіргі кезде психологияда қиын бала түсінігінің бірыңғай анықтамасы жоқ. Бұл шексіз ұғым, ол жеке адамның өзгеру құбылысын жинақтаушы. Осы категориядағы балалардың жалпы адамдық және өзге ешкімде қайталанбайтын қасиеттері, әлеуметтік және биологиялық факторлардың ықпалымен қамтамасыз етіледі. Ағылшын психологы Хевитта және Дженкинс қиын балаларды екі үлкен категорияға бөлген : 1. Әлеуметтік формадағы антиқоғамдық мінез-құлқы тән балалар. 2. Әлеуметтік емес антиқоғамдық агрессивті мінез-құлықты балалар. Бұл балалардың жанұясымен, қатарластарымен қарым-қатынасы жаман, эмоциялары бұзылған, агрессивті, қатыгез әрі кекшіл балалар. Ғалымдардың бірқатары қиын балалардың пайда болуын өмірдің қолайсыз және әлеуметтік-биологиялық факторлармен байланыстырды. Ал И.А. Невский қиын баланың пайда болуы отбасындағы, мектептегі жүргізілетін оқу-тәрбие жұмыстарының жеткіліксіздігінен деп түсіндірді. Яғни, ата-ана тарапынан, мектеп қабырғасынан жылулық сезінбеген, мейірімділік көрмеген оқушы өмірде өзінің ешкімге қажетсізбін деп есептеп, ашуланшақ, агрессивті, қатыгез болып өседі. Қиын оқушының пайда болу себептерін анықтағанда, біріншіден отбасындағы тәрбиеге, ал екіншіден мектептегі оқу-тәрбие мәселесіне аса көңіл бөлеміз. Өйткені, көптеген психолог ғалымдардың зерттеулеріне жүгінетін болсақ, оқушылардың мінез-құлқындағы қиындықтардың пайда болу себептерін отбасындағы дұрыс тәрбие бермеудің салдарынан болатындығын анықтады: 1) отбасының әлеуметтік және экономикалық жағдайы; 2) ата-ананың баласына немқұрайлы қарауы; 3) қараусыз қалған бала немесе шектен тыс қамқорлық. Қазіргі кездегі жас ата-аналар өсіп келе жатқан баласын аса тым еркелетіп өсіріп жатыр десек те қателеспейтін шығармыз. Аса тым артық мадақтау мен шектен тыс мәпелеуде өскен бала ешқандай күш жұмсамайақ көзге түскісі келеді, егер мұғалім ескерту айтатын жағдайда жылай салатын әлсіз, өздігінен еш нәрсеге қол жеткізе алмайтын, ерке болып, өзбеттілігі қалыптаспаған бала болып өседі. Сонымен бірге «Үйлену оңай, отбасын құру қиын» деп ата-бабамыз айтқандай қазіргі жастарымыздың отбасылық өмірге дайын еместігінен, немқұрайлы қарағандықтан қара көзді балалар толық емес отбасында немесе жетім балалар үйінде тәрбиеленіп жатыр. Не анасының жылылығын, не әкесінің мейірімділігін, тәрбиесін көрмей өскен баланың психикасы жарақатталып, қиын балалар санының қатарына қосылады. Қиын оқушылардың пайда болуына себепті факторлар. Отбасы тәрбиесінің дұрыс ұйымдастырылмауы, яғни тұрмыстағы ұрыс – талас, дау-жанжал, баланың табиғи психологиялық ерекшеліктерін ескермеу, ата – ананың біреуінің болмауы, т. б. Жағдайлар себепті болады. Қоғамдық ұйымдар мен жұртшылықпен жүргізілетін жұмыстың әсіресе, оқушылар тұратын микроаудандарда күрт төмендеуі. Қиын балалардың пайда болуына бірден – бір себепті болатын және жағымсыз жағдай туғызатын – отбасы тәрбиесі. Оның басшылары: баланың күнделікті жүріс – тұрыстарын қадағаламау; оның көзінше арақ – шарап ішу, дау – жанжал, ұрыс – керіс туғызу. Екіншіден, тәрбиенің көзі, баланы киіндіру, тамақтандыру, мұң – мұқтаждын қамтамасыз етуідеп санаушылық. Жастайынан еңбектену әдет – дағдыларынқалыптастырмау, баланың жан дүниесіне көңіл аудармау, отбасындағы ажырау және жаңа адамның отбасы мүшесі болып етуіне себеп болады. Мысалы: зерттеулердің қорытындысы дәлелденгендей тәртібі нашарлаған оқушылардың көбі ата аналардың моральға жат қылықтарымен өз балаларына теріс әсерлер жасаған. Баланың тәрбиесіне кері әсер ететін келеңсіз жағдайларда (ұрыс – керіс, дау – жанжал), бірін – бірі сыйлау сияқты қасиеттердің сезбейтіндігі аян. Мінез-құлқында қиыншылығы бар оқушыларды әдетте екі топқа бөліп қарастырады: 1. Тән кемтарлығы және жан жарақаты бар оқушылар; 2. Отбасында, мектепте тәрбиелеуден шет қалған, жеке басын қалыптастыруда сыртқы кері факторлардың, әлеуметтік жағдайдың әсері болған және өтпелі кезеңнің күрделілігінен мінезі дұрыс қалыптаспаған оқушылар. Балалардың тәртіптерінің нашарлауын 3 топқа бөліп қарастырамыз:
ІІІ-ші топқа денсаулығы нашар, ақыл-ойы өз жасына сәйкес дамымаған, жүйке жүйесі әр-түрлі ауруларға ұшыраған жасөспірімдер жатады. Осылардың барлығы қазақ тілінде шыққан педагогикалық әдебиеттерде «қиын» балалар деп аталады. Ал, негізінде, І-топтағы оқушыларды «тәртібі төмендеген оқушылар», ал ІІ-ші топтағы оқушыларды «тәртібі нашар оқушылар» деп атап, 3ші топтағы оқушыларды «тәрбиеленуі қиын оқушылар» деп атаған орынды. Біз осы оқушылардың бәрін де бір топқа жатқызып қателесудеміз. Себебі І-ші және ІІ- ші топтағы оқушыларды ғылыми негізде ұйымдастырылған оқу-тәрбие процесінде 1-2 жылда қайтадан тәрбиелеуге болса, ІІІ-топтағы оқушылардың сырқаты болғандықтан ұзақ тәрбие жұмыстарын жүргізіп, қажет болғанда емдеу әдіс ұйымдастырылады.Сондықтанда зерттеушілер осы топтағы оқушыларды ғана «тәрбиеленуі қиын оқушылар» деп аталынуы керек деп кеңес береді. Қиын балалардың психологиялық ерекшеліктерін теориялық тұрғыда Л.С. Выготский еңбектерінде талқыланды, сондай-ақ А.С. Макаренко тәжірибелерінен де үлкен орын алды. Бірқатар қазақстандық педагог зерттеушілер В.Г. Баженов, А. Жұмабаев, К.А. Жүкенова, А.М. Карабаева, И.Ф. Назаров, В.А. Парфенов, В.А. Трифонов, В.П. Шевченко, Л.В. Лысенко, Л.К. Керимов және т.б еңбектерінде қиын балалардың қиқарлық сияқты жағымсыз қасиеттерінің қалыптасуына әлеуметтік-педагогикалық факторлардың әсер ететіндігін зерттеді. Бастауыш мектеп оқушылары мен жасөспірімдердің асоциальды мінез-құлықтарын, спорт, өзіндік және жеке жұмыстарды ұйымдастыру, мектепке деген ықпалды күшейту, отбасындағы белсенділікті арттыру, ұжымдағы әрекеттерге балаларды қатыстыру арқылы жеңудің әртүрлі жолдарын көрсетті. Бала мектепке келген кезден бастап оқушы - мұғалім және оқушы-оқушы арасында қарым-қатынас қалыптаса бастайды. Бұндай қарым-қатынасты орындау оқушыға бастапқыда қиын соғады. Жалпы мектептегі мұғалімнің барлық балаларға қойылатын талаптары да көзқарастары да бірдей болуы керек. Дегенмен де кейбір мұғалімдердің өзінің сүйіктілері және сүйікті емес оқушылары да (гадкий утенок) болады. Бұл мұғалімнің оқушылармен қарым-қатынас орнатуын аса қиындатады. Өйткен мұғалім өзінің сүйіктілеріне жақсы баға қойып, қолдап отырады, ал қалған балалар қаншама тырысқанмен шет жақта қалып «Мен қанша тырысып айтқанмен де төмен баға қояды» деген пікірлер қалыптасып, оқушылардың оқу мотивациясының төмендеуіне әкеледі. 8.2 Қиын балалармен жұмыс жасау ерекшеліктері. Қиын балалармен жұмыс істеудің негізгі шарттары: 1) Әрбір қиын баланы жан – жақты зерттеп, мінез – құлықтарының бағыт – бағдарын айқындау, оның ішіндегі адамгершілік типтегі қасиетін іріктеп алу. 2) Әрбір оқушының адамгершілік сынды тәжірибелерін құра біліп, соның негізінде тәртіпті, айналасындағы өмірге көзқарасты, ұжымдық қарым – қатынас дағдыларын қалыптастыруды ұйымдастыру. 3)Әрбір жеке тұлғаның ерекшеліктері мен мүмкіндіктеріне және шығармашылық талап – тілектеріне орай, қабілеті мен икемдектерін дамыту, қоғам жұмыстарына қатыстыру. 4) Кейбір қиын оқушылардың оқу – тәрбие процесінде ұжымдық өмір қарым – қатынастарында ұсқынсыз ауытқушылықтар болса, дер кезінде одан сақтандыру, оны туғызатын әрекеттерді жою.Әңгімелесу оқу – тәрбие үрдісінде ең қажетті құрал. Оқушының жеке басына түскен жағдай, оны ортаға салуға болмайтындай болса, онда мұғалім, тәжірибелі педагог баламен жеке сырласу арқылы көздерін жеткізеді. Қиын балалармен тәрбие жұмыстарын жүргізу кезінде талаптар қойылуы қажет. Одан педагогикалық тәжірибелерге сүйене отырып, баланың бейім қабілетіне, мінез – құлқына сай онды шығармашылық қасиеттерін ұйымдастырып отыру қажет. Қиын балалармен жұмыс істеудің тағы бір әдісі – олардың көшедегі жолдастарымен жағымсыз байланыстарын үзу. Осы әдісті іске асырудың бірнеше жолы бар. Соның бірі тұрақты мектебін ауыстыру, мектебін алмастыру, сондай–ақ ата- ана, мектеп инспекторы қызметкерлерінің күшін біріктіре отырып, көшедегі жолдастарының теріс ықпалдарынан бөліп әкету қажет. Сонымен бірге қиын баланы тәрбиелеуде моральдық тұрғыдан әсер ету керек.. Қиын баланың әрбір теріс қылығын, істерін, тәртіпсіздігін т.б. Оқушының арына тигізбей айыптаса, бұл істер өз нәтижесін береді. Тағы бір әдіс – қиын баланың бағдарын, мақсаты мен міндетін қайта құру. Бұл әдістің құндылық мәні – оқушы қателігін түсінеді, өзін - өзі тәрбиелейді. Мектептегі нерв жүйесі нашарлаған қиын балалармен тәрбие жұмысын жүргізу көптеген қиындықтар туғызады. Өйткені, әрбір оқушының өзіндік ерекшеліктері мен қатар, сырқаттарына байланысты өзгешіліктері бар. Ескеретін мәселелердің, бірі қиын оқушыларды тәрбиелеу процесіндегі әдіс–тәсілдерді әдістемелік жағынан қолданудағы тәрбиелеу жүйесінің кезеңдері: - дайындық кезеңі; - қиын баланың тәртібінің төмендеуіне себепті болған жағдайларды аңықтау; - екінші кезең – қиын оқушылар мен көшедегі жора – жолдастары арасындағы байланыстырудың дәрежесінің тереңдігін аңықтау. - үшінші кезең өзгеріс кезеңі. Көптеген қиын оқушылардың ішкі жан дүниесінде өзгерістер байқала бастайды. Жеткіншіліктердің мінезіндегі теріс қылықтар, әдет дағдылар мен қалыптаса бастаған жаңа адамгершілік сапалардың арасында күрес басталады. - соңғы кезең бекіту кезеңі, әрбір қиын оқушы мінез-құлқындағы адамгершілік мәнді өзгерсітер болған сайын, өзін-өзі тәрбиелеуге талаптанып, оңды қасиеттерді дамытады. Қиын балаларды қайта тәрбиелеу, алдын ала олармен бірге атқарылатын іс-шараларын мектеп ұжымдары нақты анықтап, оларды дұрыс жолға түсіре отырып, соңына дейін күрес жүргізулері керек. Қазақ халқы - ғажап тәлімгер. Халқымыздың рухани мұраларының бірі-салт-дәстүр. Сол арқылы ұрпаққа адалдық, ақыл-ой, еңбек, эстетика, отбасы тәрбиесіне байланысты тәлім-тәрбие беретіні ежелден белгілі. Жасөспірімдерді, нашақорлықтан, ұрлықтан арашалауда, олардың санасына адамгершілік қасиеттің рухын ұялатуға берері көп. Ата-бабаларымыз әдептілігімен, өнерпаздығымен, отбасы мүшелерінің бір-біріне деген өзара достық қарым-қатынасымен, ерең еңбегімен балаларына үлгі өнеге көрсеткен. Тілі енді шығып келе жатқан нәрестенің ана тілінде дұрыс сөйлеуіне де зор мән берілген, әртүрлі жаңылтпаш, мақал-мәтелдер үйрететін,ертегілеп айтып беретін ата-аналарының «Бала біздің болашағымыз» деп қарауы болашақ ел ұрпағының жақсы адамзат болып өсуіне зор ықпалы тигізері анық. «Елдің көркі тіл десек, тілдің көркі сәби ме деп қаласың», -деп Қ. Мырзалиев тегін айтпаған. Сондықтан отбасы мүшелері арасында жақсы қарым-қатыныс қалыптасқан болса.олар өз ана тілінде сөйлесе, ол жанұяда мәдениетті азамат өсіп шығатыны сөзсіз. Кейбіреулер: "Жазалау — бұрынғы көне педагогиканың тәрбиелеу шарасы, ол бiздiң әдебімізге сай келмейдi" — десе, ендi бiреулерi: "жазалаусыз — тәрбие iсiн жүргiзудiң өзi мүмкiн емес", — дегендi айтады. Кiмдiкi дұрыс? Бұл сауалға А.С.Макаренко толымды да сенiмдi жауап берген. «Менiң мынаған анық көзiм жеттi», — деп жазады ұлы педагог, — жазалайтын жерiнде педагогтың жазаламай қалуға хақысы жоқ. Жазалау — бұл тек құқық ғана емес, сонымен қатар міндет те. Жазалау да басқа шаралар тәрізді табиғи, қарапайым және логикалық орынды шара ретінде хабарлануы тиіс. Алайда "қиын балалармен" жұмыс істегенде, жазалау шарасын аса сақтықпен қолдану керек. Олардың ақыл-кеңестің қай түріне де құлағы үйреніп қалғанын және бойында оны қабылдауға қарсы өзінше бір иммунитет пайда болғанын есте ұстаған дұрыс. Сондықтан бұл салада жан-жақты ойластырылған кешенді тәрбие қажет. "Қиын" оқушыларды тәрбиелеу үшін берік қалыптасқан, ұйымшыл да тату ұжым керек. Осы ретте педагогтар мен "қиын" оқушылардың арасындағы қарым-қатынасты дұрыс қалыптастыру — ең қажетті шарт. Білікті ұстаз қандай "бұзылған" баламен де тіл тауып сөйлесе алады. "Қиын" оқушының қоршаған ортамен байланысын кеңейту, осы мектептің қоғамдық өміріне тарату — қайта тәрбиелеудің ең тиімді жолы. Сондықтан әрбір "қиын" оқушыға қандай да болсын қоғамдық тапсырма жүктеу қажет. Ал, мектеп тәжірибесінде қоғамдық жұмыстарға тек оқу озаттарын, тәртібі жақсы оқушыларды ғана тарту әдетке айналған. "Қиындықтар" мен нашар үлгеретіндер қоғамдық тапсырмалардан сырт қалады, оларға сенбейді. Міне, бұл — педагогикалық қателік.
2000 жылы Ресейдегі Шахта қаласындағы №31 орта мектепте коррекциялық жұмыстың жағдаяттық сатысы негізінде «гайденс»-эксперименті жүзеге асырыла бастады. Оқушылардың тұлғасын зерттеудің құралы ретіндегі «гайденс» жүйесінің тарихы ХХ ғасырдың басында үлкен қалаларда мамандық таңдауға байланысты кеңес беру орталықтары құрылған америкалық мектептерден бастау алады. Бұл кезеңде «гайденс» оқушыларға мамандық таңдауға бағыт-бағдар беруге негізделді. З.Фрейдтің психоанализ туралы ілімі және гештальт-психологиялық әдістер мен технологиялардың танылуы, сонымен қатар Д.Дьюидің тұлғаның қоршаған ортаға бейімделуі туралы теориясы «гайденстің» зерттеу аумағын кеңейтті. Бұл аумақ көптеген мәселелерді (эмоционалдық, мінез-құлықтық, оқыту) шешуге көмек ретінде қарастырылды. Х.Петерс пен Б.Шертцердің пікірінше «гайденстің» мектептегі жалпы мақсаты тұлғаға толық қанды дамуға көмектесу болып табылады. №31 орта мектептегі «гайденс»-экспериментінің құрамы мынадай болды: ғылыми-әдістемелік жұмыс бойынша мектеп директорының орынбасары психолог, 9-10 сыныптардың сынып жетекшілері (кеңесшілер). «Гайденс»-қызметтің жалпы міндеттері мыналар болып келеді: Бейімдеушілік: оқушыға өзінің мықты және әлсіз жақтарын, басқалардың оны қалай қабылдайтынын анықтауға көмектесу; Коммуникативтік: оқушыны басқа адамдармен қарым-қатынасқа түсуге үйрету; адамдардың мінез-құлық ерекшеліктерімен,ашулану себептерімен, өз көңіл-күйін басқару тәсілдерімен таныстыру, әлеуметтік ортаның мәні туралы түсіндіру; Когнитивтік-креативтілік: оқушыға білім алуға көмектесу, яғни оқу және шығармашылық жұмыстардың әдістерімен қаруландыру; қосымша білім бағдарламасын оқушының жеке бас ерекшеліктеріне қарай таңдауға көмектесу; оқу жетістіктері қанағаттанарлықсыз болған жағдайда қолдау көрсету және көмектесу; Мотивациялық-зерттеушілік: оқушыға өзінің қызығушылықтарын, бейімділіктерін, қабілеттерін анықтауға көмектесу; еңбек іс-әрекетінде оларды дұрыс пайдалана білуге үйрету. «Гайденстің» аумағы үш базалық бірліктен тұрады: оқыту, оқушыларға кәсіптік бағдар және тұлғалық басқару. «Гайденстің» әрбір құрамдас бөлігін жеке қарастырайық. Оқушыларды оқыту: Мектеппен таныстыру; Оқушыларға мектептің жұмысы туралы толық ақпарат беру; Қосымша білім беру бағдарламасын таңдау; Оқушылардың еңбегін ғылыми ұйымдастыруды жарнамалау арқылы оқу дағдыларын тиімді қалыптастыру. «Гайденстің» осы базалық бірлігінде кеңесшілер еңбекті ғылыми ұйымдастыруға байланысты мектеп бойынша экскурсия, жоғарғы сынып оқушыларымен кездесу, дәрістер өткізеді. Оқушыларға кәсіптік бағдар: Жалпы еңбек әлемімен таныстыру; Нақты мамандықтар бойынша арнайы ақпарат беру; Тұлғалық ерекшеліктеріне сәйкес кәсіптік мотивациясын анықтау мақсатында диагностика жүргізу; Оқушылардың еңбек іс-әрекетінің дағдыларын тиімді қалыптастыру. «Гайденстің» осы базалық бірлігі бойынша кеңесшілер ЖОО және арнайы кәсіптік білім беру мекемелеріне экскурсия ,жоғарғы және арнайы кәсіптік білім беру мекемелерінің оқытушыларымен кездесу ұйымдастырады. Оқушы тұлғасын басқару: Тұлғалық қасиеттерін (қызығушылықтары мен мотивтері, қоғамдық бейімделу қабілеті) зерттеу; Жекелей және топтық кеңес беру; Тәжірибелік жұмыстар жүргізу. «Гайденстің» осы базалық бірлігінің негізінде тұлғалық қасиеттерді зерттеу үшін тесттер, бағалау шкалалары, тексеру тізімдері, ассоциациялар техникасы, таңдау техникасы, социометрикалық әдістер қолданылады. 8.4 Қиын балалардың мінез-құлқын түзертудің мәселелері Өнегелі отбасында өнегелі ұрпақ тәрбиеленетіні сөзсіз. Қиындықты шешудің негізгі жолы-отбасында жағымды қарым-қатынастарды орнату. В.Сухомлинский тәрбиені отбасы жағдайын зерттеуден бастайды. Ол баланың сабақ үлгерімінің жақсаруымен қоса денсаулығының мықты болуына ,ой-өрісінің кеңеюіне көңіл бөлді және балалардың 3-4 сыныптарға деиін бірқалыпты ,тәртіпті болып келіп, 4-сыныптан кейін бастайтындығын түсіндірді. Ересек кезең – бала тәрбиелеудегі ең қиын кезең екендігін айта келіп, ата-аналарды балалармен сырласуға шақырады. Отбасының қоғам мен мемлекет, тіпті күллі адамзат алдындағы атқаратын қажеті сан қырлы. «Отан отбасынан басталады» десек, адам тәрбиесі –Отанды сүю, өмірге құштарлық , сұлулықты тану бала кезден жанұяда басталатыны баршаға аян. А.С. Макаренко: «Тәрбие – баламен сөйлесумен, оған ақыл-кеңес берумен ғана шектелмейді.Тәрбие-тұрмысты дұрыс ұйымдастыра білуде, балаға әркімнің өз жеке басы арқылы үлгі -өнеге көрсетуінде»,-деген ғой.Баланы жас кезінен бастап сыйлап, қадір-қасиетін, ар-намысын бағалап, дұрыс сөйлеп, дұрыс қарым-қатынас жасаған абзал. Баланың айтайын деген өтінішін, ақылдасқысы келген мәселесін ата-анасы тыңдап, ақыл-кеңес беруі керек. Ата-ана отбасындағы үлкендерді сыйлап, құрметтесе, кішілерге қамқор болса, бала да сондай болуға ұмтылады.Баланың тәрбиелі болып өсуіне берекелі отбасының әсері мол екені белгілі. Л. Керімов қиын балалар тәрбиесі мәселесіне арналған зерттеулерінеде «қиын» оқушыны зерттеуді, ең алдымен ,отбасынлағы тәрбие жағдайын білуден бастауды ұсынады.Баланың жетіліп, қалыптасуында отбасының орны ерекше екенін түсіндіре келе, оқушыға қиын атануға алып келетін ата-аналардың балалармен, мұғалімнің оқушылармен қарым-қатынасындағы бірнеше кемшіліктерді көрсетіп берген. Бұл қиындықты шешудің негізгі бірден-бір жолы - отбасындағы ізгілікті қарым-қатынастарды орнату. Баланы дұрыс тәрбиелеу үшін отбасы қоғаммен тығыз байланыста болуы керек. Ғалым-педагог И.Гребенников отбасы қызметін 5 топқа бөледі: ұрпақ жалғастырушылық, экономикалық, тәрбиелік, қарым-қатынастық және бос уақытты, демалуды ұйымдастыру. Демек, отбасында ата-ана осы қасиеттерді барынша бірігіп, жақсы ұйымдастыра білсе және педагогикалық жағынан білімді ,психологиялық әдіс-тәсілден хабардар болса, отбасындағы ахуал ерекше болмақ. М.Жұмабаев «Педагогика» ғылыми еңбегінде «жас бала –жас бір шыбық, жас кезінде қай түрде иіп тастасаң, есейгенде сол иілген күйінде қатып қалмақ» деп түйін жасайды. «Қиын» оқушыларда адамгершілік қатынасты қалыптастыру бағытында ұйымдастырылатын тәрбиелік істерге адам санасының адамдық мәдениетінің бір бөлігі мораль туралы түсінікті қалыптастыру соның негізінде оқушыларда адамгершілік ой пікірлер мен сенімдерді тәрбиелеу жатады. Осы бағытта этнопедагогикалық құралдарын пайдалану арқылы «қиын оқушылармен» ұйымдастырылатын жұмыс жоспарын білуге болады. Тәрбиелік істерді ұйымдастыруға қойылатын педагогикалық талаптар: «қиын оқушыларға» адамгершілік тәрбие беруде этнопедагогика құндылықтарының алатын орны және атқаратын рөлін сапалы олардың білімділік дамытушылық және танымдық мүмкіндіктерін жүзеге асыру, тәрбиелік іс-әрекетте қолдану аясын көрсету. Ғылым педагогикалық, психологиялық фольклорлық құндылықтардың алатын орнымен озат мұғалімдердің іс-тәжірибесін жинақтау, талдау ауыз әдебиетімен оқып үйрену, баланың адамгершілік саналарының қалыптасуына ықылас жасайтынын көруге мүмкіндік береді. Бізге белгілі деректерге қарағанда мектептегі қиын балалардың салдарынан қылмыс жасау фактілері, темекі шегу, алькаголдік ішімдіктерді пайдалану, сонымен қатар нашақорлық бұрынғыға қарағанда біршама көбейген. Ал бала мұндай әрекеттерге мұғалім мен ата-ана бақылауынан шет қалған кезде баратыны белгілі. Алдымен бала тәрбиесіндегі ата –ананың рөліне келсек көз алдымызға көптеген міндеттермен жауапкершіліктер келетіні анық. Өйткені бала тәрбиесімен бірге ата-ана балаларының дүние тамақтануы мен бүтін өз замандастарынан кейін қалдырмауға т.б. осы сияқты мәселелерге тікелей жауапты. Баланың тәрбиелі білімді болып өсуіне де ата-ананың қосар үлесі орасан. Ата –аналарынан мектеп қабырғасында жылылық сезінбеген жас өспірім өмірде «мен ешкімге қажетсізбін»,- деп санап уайымға жиі саналады. Осындай іс-әрекеттің салдарынан мінез құлқы күрт өзгере бастайды. Бұл құбылыс кәзіргі таңда қала балаларында көптеп кездесіп жүр. Ата-аналар жас өспірімдердің мінезіндегі ауытқуларға назар аудару олардың психикалық әр-түрлі ауыр жағдайларға шалдығуына себепші болып отыр. Сондықтан да бастауыш сынып оқушысының арасында мінез құлқында қиындықтары бар оқушылар бүгіндері көптеп кездесіп жүр. Мектеп те мұндай оқушыларды мінез – құлқында ауытқулары бар оқушылар қиын тәрбиеленуші қиын балалар деп әр түрлі атпен атайды.
Оқушылармен сәлемдесу. Көңіл-күйлерін сұрау.
бір-бірін тыңдау уақыт үнемдеу белсенділік таныту достық қарым-қатынас жағымды эмоция тудыру Барлық оқушылар дөңгеленіп отырады. Оқушылар өз аттарын және өзіне тән мінез ерекшелігін айтып шығады Барысы: Ойынға барлық оқушы қатысады. Кішкентай қағаздарға оқушылардың атын жазып, бүктеп жасырамыз, бүктеген қағаздарды әр оқушы бір-бірден алады және оны ешкімге айтпай, құпия ұстауы керек. Өйткені ол сол адамның періштесі болады, ойын оқу жылының аяғына дейін жүреді, сол аралықта құпия періште таңдаған қағазындағы адамды әр қашан қорғап, оған жақсы көңіл-күй сыйлап, қиналғанда қол ұшын беріп, сыйлықта сыйлап тұруға болады. Қорытынды: Оқушылар бір-бірлерінің қолдарынан ұстап, бір-бірлеріне жақсы көңілдерін, тілектерін білдіріп, сабақты аяқтаймыз. Тренинг №2 Тақырыбы: «Өзімізді тану, бір-бірімізге қуаныш сыйлау, өзімізге дос іздеу» Мақсаты: Оқушыларды достық қарым-қатынасқа, бір-бірін жақыннан танып-білуге, сыйлауға, көмектесуге шақыру, достық сезімдерін ояту мақсатымен жүргізіледі. Құрал –жабдық: қағаз, қалам Ойын ережесі Ең алдымен оқушыларды сабақтың ережесімен таңыстыру: бір-бірін тыңдау уақыт үнемдеу белсенділік таныту достық қарым-қатынас жағымды эмоция тудыру Барлық оқушылар дөңгеленіп отырады. Оқушылар өз аттарын және өзінің өмірлік ұстанымдарын айтады. Мысалы: - «Өмірдің ағымынан қалмау» «Ешқашанда білмеймін демеу» «Қасымдағыларға көмектесу, қуаныш сыйлау» «Биік шыңға ұмтылу» Аутоагентті жаттығу. Тренингке барлық оқушы қатысады. Оқушыларға мінез туралы ақпарат беру Оқушылар жұпта жұмыс жасайды (бір-бірлерінің жағымды әрі жағымсыз мінез ерекшелігін айтады) Ойынның шарты оқушыларға бір парақ ақ қағаздар таратылады. Таратылған ақ қағазды оқушылар скочтың көмегімен арқаларына жапсырады. Арқаларындағы жапсырылған ақ қағазға бір-бірлерінің бойындағы жағымды және жағымсыз мінез ерекшелігін және ыстық тілектерін жазады. Барлығы жазып болғаннан кейін, қайтадан дөнгеленіп отырып, арқаларындағы қағазды алып оқиды. Қағазды жыртпай, өздеріне естелікке қалдырады. Оқушыларды IV-топқа бөлеміз. (күн, ай, жұлдыз, аспан болып 4-ке бөлінеді) және топпен столға отырады.
(Оқушылар пікірі) Жүргізуші: -Сонымен достар! Біз досқа сенеміз,досты сатпаймыз ,көмктесуге, көңіл білдіруге әрқашан дайынбыз. Біз досымызға өз құпиямызды сене аламыз. Өздерің ойлап көрдіңдер ме? «Дос»-деген мағынаға ие бола аласың ба? Сіз қалай ойлайсыз? Сізді сенімді дос деп санайды ма? ІI. Тақырып бойынша жұмыс: Оқушыларға аяқталмаған сөйлемді жалғастыру ұсынылады.(парақ таратылады) Тақтада сөйлемнің басы жазылған: Ашық айтқанда, маған әлі қиын... Ашық айтқанда, мен үшін өте қымбат... Ашық айтқанда, маған ұнамайды... Ашық айтқанда, мен қуанамын... Жүргізуші: -Біз бәрінебіз барлық адамға ойымызды ашық айта аламыз ба?
Жүргізуші: -Әр адамға әрқашанда дос керек. Достары болмағанда ,онда адам оларды табуға тырысады. Қазір көптеген газет-журналдарда хабарландырулар басылып, өзіне дос немесе бірге болатын адам табуға тырысады. Біз де барынша сіздермен қосылып,
Хабарландыру жиналып алынады, одан кейін оқылады.Оқушылар хабарландыруды кім жазғанын табады. Егер оны тапса, онда қосымша автордың жақсы жақтарын көрсетеді. ІV. Талдау.- өз ойын ашық айту оңай ма? - Өзің туралы жазу оңай ма? Қорытынды: Оқушылар өз бойларындағы жақсы қасиеттерін мақтан тұтып, жаман қасиеттерін жоямыз деп бір-бірлеріне уәде береді және тілеген тілектеріміз орындалсын. Оушылар бүгінгі сабақ жайлы өз ойларын айтып, қолдарынан ұстап тілек айтып сабақты аяқтаймыз. 8.6 Ата – аналар мен балалар арасындағы қарым – қатынасты жақсарту мақсатында қолданылатын ойындарКоллаж «Менің қазіргі отбасым» және «Менің болашақтағы отбасым» Отбасының барлық мүшелері қатысады. Оларға осы тақырыптарда екі коллаж жасау ұсынылады немесе қалаулары бойынша бір тақырыпты таңдайды. Коллажбен жұмыс жасау үшін бір көлемдегі қатты қағаз, түрлі-түсті қағаздар, ескі кітаптар, газет, журналдар қажет. Коллаж жасап болғаннан кейін жанұя мүшелері өз жұмыстары туралы әңгімелейді. «Пілдің аяғы» жаттығуы. Мақсаты: ата-аналармен және балалардың дене деңгейінде өзара әрекеттесу; өзара әркеттесудің дағдыланған тәсілдерін сезіну, қажет болған жағдайда қарым-қатынасты жүзеге асыру үшін ыңғайлы жағдайларды іздестіру; негізгі мүмкіндіктерді ашу; күрделі жағдайларды шешуде одан шығу жолдарын игеру; ішкі мазасыздануларды көрсету, әсіресе қоғамда қабылданған мінез-құлыққа сәйкессіздіктен туындаған мазасыздануларды, яғни түрлі қарсылықтарды көрсету. Топ қатысушылары жұптарға бөлінеді (ата-ана- бала). Олардың біреуі өзін пілдің аяғы ретінде көрсетеді және осы рөльде өз көзқарасы бойынша сәйкес әрекеттер жасайды. Екіншісіне «Аяқты» кез-келген тәсілмен қозғалту ұсынылады. Әрі қарай жұптағы рөлдер алмастырылады. Менің және анамның қолы. Мақсаты: Ең алдымен дене және эмоционалды есте сақтауға сүйене отырып, қатысушылардың дене сызбасы туралы түсініктерін нығайту; сол жұпта дене деңгейіндегі өзара қарым-қатынасқа әсерлену, қайта жасау; ата-аналардың осы тәжірибені сезіну. Бала-ата-ана жұптарына бір-бірлеріне қарама-қарсы тұрып және жүргізушінің айтқанын орындау ұсынылады. Жүргізуші тізбекті түрде келесілерді ұсынады: 1. Бір-бірлерімен сұқ саусақтарымен «Сәлемдесу» 2. Шынтақтарымен бір-бірлерінің шынтақтарын сипалау. 3. Ортаңғы саусақтар көмегімен күш сынасу. 4. Серіктестің біреуі алақанымен екінші қатысушының бармағын ұстап тұру қажет. Содан кейін орындарын ауыстыру 5. Бір-бірлерімен шынтақпен қоштасу. Сабақта жаттығу тек сол қолмен орындалады. Үй тапсырмасы ретінде қатысушыларға тура осыны қарама-қарсы саусақтармен жасау ұсынылады. «Көліктер» ойыны Мақсаты: ата-ана мен бала арасындағы физикалық контактіні реттеу, тактильді түйсіктерді дамыту. Жаттығу жұппен жүргізіледі: ата-ана және бала. Бала «көлік» рөлінде болады- ата-ана «көлікті жуушы». «Жуушының» көздері жабық немесе байланған. Бес минут ішінде «көлікті» ретке келтіреді: барлық әрекеттерін айта отырып жуады, сүртеді, мүмкіндігінше мейірімді сөздер көбірек қолданылады. Содан кейін ата-аналар мен балалар орындарымен алмасады. «Бірлесіп сурет салу» ойыны. Мақсаты: Ата-аналар мен балалар арасында жақындық сезімдерін, бір-бірлерін қабылдауларын қалыптастыру, қарым-қатынас дағдыларын дамыту. Қатысушыларға жұпта бір қаламмен сурет салу ұсынылады, бірақ өзара сөйлесіп, келісім жүргізуге болмайды. Аяқтап болғаннан кейін әр жұп өз шығармасы туралы әңгімелейді: сурет қалай салынды. Қатысушылар сурет салудың түрлі кезеңдеріндегі өзара қарым-қатынас ерекшеліктерін көрсете алады: бірлескен, бір қатысушының екінші қатысушыны басынуы, бәсекелестік, келісім, серіктес қызығушылықтарына бағдарлану.
1. «Қиын бала» дегеніміз кім? 2. «Қиын балалар» және «мінез-құлықтағы қиындық» ұғымдары 1920-30 жылдары кімнің еңбегінде көрініс берді? 3. Қиын бала мәселесі бойынша ең алғаш зерттеу жүргізген П.П. Бельский қандай мәселелерді қарастырды? 4. Жасөспірімдердің мінез-құлқының бұзылуына қандай себебптер әсер етеді? 5. Ағылшын психологы Хевитта және Дженкинс қиын балаларды қандай категорияларға бөліп қарастырды? 6. Балалардың тәртіптерінің нашарлауының үш тобын атап беріңіз. 7. Қиын балалармен жұмыс істеудің негізгі шарттары қандай? 8. «Гайденстің» экспериментінің аумағы неше базалық бірліктен тұрады және олар қандай? 9. Жасөспірімдердің сыныптастарымен қарым-қатынасын жақсартуға арналған қандай тренингтер бар? 10. Ата-аналар мен балалар арасындағы қарым-қатынасты жақсарту мақсатында қолданылатын ойын түрлерін атаңыз.
1. Қай ғалым тәрбиені зерттеуді отбасы жағдайын зерттеуден бастады? А) Л.С. Выготский Б) Хевитта В) Л.М. Зюбин Г) Хевитта және Б.Г. Ананьев, Л.И. Божович Д) В.Сухомлинский+ 2. Қиын балалар ұғымы 1920-30 жылдары кімнің еңбектерінде көрініс берді? А) Г.М. Минковский Б) Л.М. Зюбин В) П.П. Блонскийдің+ Г) Г.М. Минковский, Л.М. Зюбин, Д.В. Колесов, В.Н. Кудрявцев Д)Г.М. Минковский, Л.М. Зюбин, Д.В. Колесов, В.Н. Кудрявцев 3. Мінез-құлқында қиыншылығы бар оқушыларды неше топқа бөліп қарастыруға болады? А)1 Б)2+
В)3 Г)4
Д)5 4. И.А. Невский қиын баланың пайда болуын қалай түсіндірді? А)Отбасындағы, мектептегі жүргізілетін оқу-тәрбие жұмыстарының жеткіліксіздігінен деп түсіндірді Б)Баланың тәртібінің төмендеуіне себепті болған жағдайларды анықтау. В)Қиын балаларға мұғалімнің қатынасы арқылы қиын оқушы терминін нақтылауды жөн көреді Г)Оқу-тәрбие жұмыстарының жеткіліксіздігінен деп түсіндірді Д) Отбасындағы жұмысты жеткіліксіздігінен деп түсіндірді+
В) жекелей және топтық кеңес беру; Г) Тәжірибелік жұмыстарды жүргізу.
1. Рабочая книга школьного психолога/ Под ред. И.В. Дубровина. - СПб., 1998. 2. Раттер М. Помощь трудным детям. - М., 1987. 3. Степанов С.С. Психология трудных школьников: Учебное пособие. М., 1996. 4. Ахметжанова Н. Мінез-құлқы қиын балалар / Н. Ахметжанова //Ұлағат № 1, 2001. 5. Хухлаева О.В. Основы психологического консультирования и психологической коррекции. - М.: Издателский центр «Академия», 2001 15-дәріс.Тақырыбы: Дамуында ауытқулар бар балаларға психологиялық-педагогикалық жетекшілік ету жүйесіндегі психологиялық кеңес берудің мазмұны мен ұйымдастырылуы Жоспар: 1. «Психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу» және «психологиялық кеңес беру» ұғымдарының мәні. 2. Даму ауытқуы бар балаға психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу жүйесінде психологиялық кеңес берудің бағыттары. 3. Психологиялық-педагогикалық диагностика мен кеңес берудің әдіснамалық негіздері. 4.Психодиагностикалық тексерудің қағидалары, міндеттері және әдістері.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының мүмкінділігі шектеулі балаларды әлеуметтік беимдеумен айналысатын тәжірибеден өткен коптеген мекемелер үшін « ерекше балаларды» қоғамға біріктіру жүйесінің ары қарай дамуының ғылыми іргетасының қалануы өзекті мәселенің бірі болып табылады.Бұл жерде мүмкүншілігі шектеулі тұлғаларды әлеуметтік беймдеудің алғашқы сатыларының аспектілері қызығушылық тудырады. Қазіргі таңда мүмкүншілігі шектеулі тұлғаларға деген қоғамның көз қарасы өзгерген сайын оларды әлеуметке беймдеудің көптеген түрлері қарастырылуда.Кейінгі он жылдықта бүкүл әлемде сонымен қатар тәуелсіздік алған біздің елімізде де мүмкүншілігі шектеулі балаларға деген көмек корсету жүйесі түбегейлі өзгеріске ұшырап деинституализация жағына қарай бет бұрды. Мұндай ілгерілеу процестері мүгедек балаларды қоғамға және білім ордасына біріктіру, яғни интеграциялау қажеттілігімен сипатталады. Бұл процестер төңірегінде интернат жүйесінің, жұмысы арнайы білім беру жүйесінің өзгеруінің тиімділігін қамтамасыз ететин заңнамалық база қалыптастырады. ҚР «Білім туралы» Заңындағы 6 бапқа сәйкес: «Білім беру саласындағы жергілікті өкілді атқарушы органдардың құзіреті – мүмкүншілігі шектеулі тұлғаларда оңалтуды және әлеуметтік беймдеуді қамтамасыз ету» туралы айтылады. Арнайы педагогикада жаңа тенденциялардың дамуын мүмкіншілігі шектеулі тұлғалар медициналық, педагогикалық және әлеуметтік сипаттағы кешенді көмек алатын мекемелердің көбеюімен байланыстыруға болады. Мұндай балалардың ұзақ уақыт бойы оңалту орталықтарында болуы күнделікті өмірде өз- өзіне қызмет етуде қолданылатын әлеуметтік беймдеудің ең қарапайым және күрделірек дағдыларын меңгеруіне әсерін тигізеді. Мүгедек балаларды қоғамға қосудың екі жолы бар екенин атап өтуге болады. Алғашқысы, мүгедек балаларды қоғамға қосуды және қоғамның мүгедек балаларды өздеріне қабылдауға деген дайындығын қарастырады.Біздің мемлекетімізде бұл жағдай енді қолға алынып келеді.Ал екіншісі,мүмкіншілігі шектеулі тұлғалардың қоршаған ортаға бейімделуін қарастырады.Басқа сөзбен айтқанда мүмкіншілігі шектеулі тұлға қоғамға қосылудың обьектісіне айналады,яағни олардың әлеуметке үйлесімді түрде ену мүмкіншіліктерін шектейді.Қоғмға қосудың бұл екі жолы мүмкіншілігі тұлғаларға көмек көрсету жүйесінің дам тарихымен тікелей байланысып ө көрінісін табады.Шетелде мысалы,Ресейде мүмкіншілігі шектеулі тұлғалардың дамуын бағалау үшін неміс педагогы және психологы Х.С.Гюнсбург ұсынған «социограмма» әдістемесін қолданады.Ол әдістеме бақылау картасынан және сауалнамадан тұрады,оған 181 сұрақ кіреді. Бұл әдістеменің күрделілігі бойынша 2 түрі бар. Бірінші түрі баланың ең қарапайым дағдыларының дамуын бағалауға бағыталған.Екінші түрі мүмкіншілігі шектеулі тұлғаның күрделірек дағдыларының дамуын бағалауға бағытталған. Әдістеме дағдылардың дамуын бақыаудың 4 негізгі сферасын қарстырады.Өз-өзіне қымет ету, қабылдау және сөйлеу тілі, әлеуметік бейімделу және моторика. Осы «социогрмма» әдістемес арқылы мамандарда, ата- аналарда баланың даму деңгейі туралы жан – жақты мәлімет алады. 2.Нашар естититін балаларды қазақ тіліне оқыту әдістемесі педагогикалық ғылымдар құрамына кіреді. Бұл ғылымдар бір обьектіні – оқыту тәрбиелеу процесінің заңдылықтарын зерттейді. Арнайы мектетегі қазақ тілін оқыту әдітемесі белгілі бір мағынада жалпы мектептегі қазақ тіліне оқыту әдістемесіне жақын келеді. Нашар еститін мектебінде тілге оқыту оқушыларды ойлау және сөйлеу тілінің дамуы, коррекциямен тығыз байланыста және нақты тәжірибелік бағытты иеленеді. Нашар еститін балалардың сөйлеу тілін дамыту қазақ тілі бойынша бағдарламаның өтуіне байланысты тек арнайы сабақтарда ғана емес мектептегі басқа да оқыту, тәрбиелеу процестерінде, оқу жоспарының әр түрлі пәндер бойынша сабақтарда, сабақтан тыс уақытта іске асырылу керек. Аталған мәселені зерттеу үшін, оның аналитикалық тұрғыда қарау керек. Ол үшін педагогикалық жұмыстың екі бағытын бөліп қарастырайық. Олардың біреуіне тілдік қарым- қатынас, ойлау құралы ретінде тәжірибелі меңгеруді шешетін міндет кіреді. Олардың сипатына сөйлеу тілін түсіну және қолдана білуге үйрету кіреді. Нашар еститін балалардың өдеріне бағытталған сөзіді түсінуін дамыту мұғалімнің оқушыларға және қарапайым нұсқаулар беруден басталады. Ол қарапайым синтаксистік конструкциядағы қабылданатын фазаларды саралауға, түсінуге көмектеседі. Басында балалардан жауапты реакция талап етілмеиді. Кейіннен балалар түсінгендерін өдерінің белсенди сөйлеу тілдерінде қолдана бастайды. Нашар еститін балаларды тілге оқыту негізіде дефекталогиядағы маңыды міндеттердің бірі мүмкіндіктер шектеулі балаларды әлеуметтік ортаға енгізу жүйелі жүзеге асырылады. Әр түрлі деңгейдегі ПМПК іс-әрекетін ұйымдастыру. ПМПК мамандарының қызметтік міндеттері. ПМПК іс-әрекетін реттейтін нормативтік құжаттар. ПМПК-дағы тексеру рәсімі (процедурасы). ПМПК құжаттамасы. ПМПК-дағы клиникалық тексеру. ПМПК-дағы психологиялық тексеру. ПМПК-дағы педагогикалық тексеру. ПМПК-дағы логопедиялық тексеру. Негізгі әдістер және әдістемелік материал. ПМПК-дағы сурдопедагогикалық тексеру. ПМПК-дағы тифлопедагогикалық тексеру. ПМПК-дағы әлеуметтік-педагогикалық тексеру. Балаларға ерте көмек көрсету жүйесінің даму тарихы және қазіргі жағдайы. Мүмкіндігі шектеулі ерте және мектеп жасына дейінгі баланың дамуы: заңдылықтары және болуы мүмкін ауытқулары. Арнайы мектепке дейінгі мекемелерде ерте және мектепке дейінгі балаларға психолого-педагогикалық көмекті ұйымдастыру. Ерте және мектепке дейінгі жастағы балаларға психолого-педагогикалық көмекті диагностикалық қамтамасыздандыру. Ерте және мектепке дейінгі жастағы балаларға психолого-педагогикалық көмектің технологиялары. Ерте және мектепке дейінгі жастағы балаларға психолого-педагогикалық көмектің жеке және топтық бағдарламаларын құрастыру. Кеңес берудің негізгі принциптері мен стратегиялары. Арнайы және инклюзивті білім беру жүйесінде мұғалімдерге кеңес беру.
1 Тақырып. Арнайы педагогика тарихы және арнайы білім беру жүйесін зерттеу. Дамуында ауытқуы бар тұлғаларға батыс еуропалық қоғам мен мемлекеттердің қатынасының даму тарихы. (Н.Н.Малофеев бойынша). Дамудың бірінші-үшінші кезеңі: агрессия мен жеккөрушіліктен оқу қажеттілігін түсінуге дейін. 2 Тақырып. Арнайы педагогика тарихы және арнайы білім беру жүйесін зерттеу. Дамуында ауытқуы бар тұлғаларға батыс еуропалық қоғам мен мемлекеттердің қатынасының даму тарихы. (Н.Н.Малофеев бойынша). Дамудың төртінші кезеңі: аномальды балаларды жеке оқытудан жіктеп арнайы оқыту жүйесіне дейін. Дамудың бесінші кезеңі: оқшаулаудан біріктіруге дейін. 3 Тақырып. Қазақстан Республикасында арнайы білім беру жүйесінің даму тарихы. 4 Тақырып. Арнайы педагогиканың ғылым ретінде дамуы.
1 Тақырып. Арнайы білім берудің теориясы мен практикасының жалпы сұрақтары. 2 Тақырып. Арнайы педагогиканың ғылыми негіздері. 3 Тақырып. Мүмкіншілігі шектелі тұлғаларға арнайы білім беру. 4 Тақырып. ҚР мүмкіншілігі шектеулі балаларға әлеуметтік және медициналықпедагогикалық түзете қолдау көрсету жүйесі. 5 Тақырып. Арнайы білім беру жүйесінде оқыту. 6 Тақырып. Арнайы білім беру жүйесінде тәрбиелеу. 7 Тақырып. Арнайы білім беру жүйесіндегі педагог.
1 Тақырып. Ақыл-ойы кемтар тұлғалардың арнайы білім алуы. 2 Тақырып. Тіл кемістігі бар балаларға педагогикалық көмек беру жүйесі. 3 Тақырып. Есту қабілеті зақымдалған тұлғаларға арнайы білім беру жүйесі. 4 Тақырып. Аутизм жағдайдағы тұлғаларға арнайы білім беру жүйесі. 5 Тақырып. Көру қабілеті зақымдалған тұлғаларға арнайы білім беру жүйесі. 6 Тақырып. Тірек-қимыл қозғалыс аппараты зақымдалған тұлғаларға арнайы білім беру жүйесі. 7 Тақырып. Күрделі кемістігі бар тұлғаларға арнайы білім беру жүйесі.
1. Арнайы педагогика және оның тарихының ғылыми негізделуі. 2. Арнайы білім беру жүйесіндегі педагог. 3. Арнайы педагогика және оның тарихының дидактикасы. 4. Мүмкіндіктері шектеулі балаларды тәрбиелеу. 5. Арнайы білім беру жүйесі. 6. Мектеп жасына дейінгі мүмкіндіктері шектеулі балаларға арнайы білім беру. 7. Арнайы мектеп жүйесі. 8. Мүмкіндіктері шектеулі балаларға әлеуметтік-педагогикалық көмек көрсету. 9. Зият ауытқулары бар тұлғаларға арнайы білім беру жүйесі. 10. Сөйлеуінде ауытқулары бар тұлғалардың педагогикалық жүйесі; 11. Тіл кемістігі бар балаларға түзету, көмек көрсету. 12. Психикалық дамуы тежелген балаларға түзету, көмек көрсету. 13. Көруінде ауытқулары бар тұлғалардың педагогикалық жүйесі; 14. Естуінде ауытқулары бар тұлғалардың педагогикалық жүйесі; 15. Естімейтін тұлғаларға арналған техникалық құралдар. 16. Қозғалыс мүшелерінде кемістігі бар тұлғалардың педагогикалық жүйесі; 17. Аутистикалық синдромы бар тұлғалардың педагогикалық жүйесі; 18. Күрделі кемістігі бар тұлғалардың педагогикалық жүйесі 19. Арнайы білім беру: интеграция және дифференциация жолдары. 20. Арнайы педагогика және оның тарихы және гуманистік технологиялар. 21. Арнайы педагогика және оның тарихы педагогикалық білімнің саласы. Негізгі ұғымдар мен терминдер. 22. Арнайы педагогикадағы педагогикалық жіктеулер. 23. Арнайы педагогика және оның тарихының ғылыми негізделуі. 24. Мүмкіндіктері шектеулі тұлғалардың білім алуының құқықтық негіздері. Ұсынылған әдебиеттер тізімі Негізгі тізім 1. http://www.edu.gov.kz/ru/ - официальный сайт Министерства образования и науки РК. 2. http://www.special-edu.kz/ - сайт Национального научно-практического центра коррекционной педагогики (ННПЦ КП). 3. Артпедагогика и арттерапия в специальном образовании. - М., 2001. 4. Выготский Л.С. Основы дефектологии. – М., 2003. 5. Дефектологический словарь. В 2 т. – М., 2007. 6. Закон Республики Казахстан «О социальной и медико-педагогической коррекционной поддержке детей с ограниченными возможностями» от 11 июля 2003 г., № 343 - II ЗРК. 7. Замский Х.С.. История олигофренопедагогики. - М., 1974. 8. Кесарев Е.Д. Специальное образование за рубежом и международные программы помощи и поддержки детям с проблемами в развитии // Проблемы реабилитации детей с отклонениями в развитии. Спб.,1995.- С.26-40. 9. Коржова Г.М. Теория и тенденции развития трудового обучения аномальных детей в Казахстане. Диссерт.канд пед.наук, Алма-Ата, 1989г., 169с. 10. Коржова Г.М., Байтурсынова А.А. История специального образования в Республике Казахстан. - Учебное пособие. - Алматы: КазНПУ им. Абая, 2003. 11.Коррекционная педагогика и специальная психология: словарь. – М., 2006. 12.Кукушкина. О.И. Информационные технологии в контексте отечественной традиции специального образования. — М.: Полиграф Сервис, 2005. 13. Левченко И.Ю., Приходько О.Г. Технологии обучения и воспитания детей с нарушениями опорно-двигательного аппарата. – М.: Академия, 2001. 14. Луцкина Р.К. Обучение и воспитание аномальных детей в Казахстане. Алма-Ата, 1987, 84с. 15. Малофеев Н.Н. Специальное образование в России и за рубежом. — М., 1996.—Ч. 1. 16. Малофеев Н.Н. Стратегия и тактика переходного периода в развитии отечественной системы специального образования и государственной системы помощи детям с особыми проблемами // Дефектология.-1997.-№6.-С.3-10. 17. Мастюкова Е.М., Московкина А.Г. Семейное воспитание детей с отклонениями в развитии./Под ред. В.И.Селиверстова. – М.: Владос, 2003. 18. Назарова Н.М. О подготовке дефектологов за рубежом // Дефектология.- 1993.- №3.- С 3-11. 19. Назарова П.М. Развитие теории и практики дефектологического образования. Сурдопедагог: история, современные проблемы, перспективы профессиональной подготовки. — М., 1992. 20. Обучение детей с проблемами в развитии в разных странах мира: Хрестоматия// Состав. Л.М. Шипицина.-Спб.-«Турусел».-1997.-256с. 21. Обучение детей с проблемами в развитии в разных странах мира: Хрестоматия / Сост. Л.М. Щипицина. —СП6., 1997. 22. Рейсвейк К. Специальное образование в Нидерландах. — 1993.
23. Сатова А.К. Общепедагогические проблемы подготовки и повышения квалификации кадров учебно-воспитательных учреждений для аномальных детей в Казахстане. Диссерт.канд.пед.наук Алма-Ата, 1990-161с. 24. Семаго, М. М. Организация и содержание деятельности психолога специального образования: методическое пособие. – М. , 2007. 25. Специальная педагогика / Под ред. Н.М.Назаровой. - В 3 т. - М.: Академия, 2008. 26. Специальное образование в Казахстане. Информационно–методический бюллетень. - Алматы. 27. Сулейменова Р.А. Система ранней коррекционной помощи детям с ограниченными возможностями в Казахстане: проблемы создания и развития. - Алматы, 2000. 1. Басова А.Г. Егоров С.Ф. История сурдопедагогики. — М., 1984. 28. Сулейменова Р.А., Хакимжанова Г.Д. Зарубежный и отечественный опыт включения детей с ограниченными возможностями в общеобразовательный процесс. Проблемы и пути решения. - Алматы, ИД «КАПринт»,-2001.- С.114-117, С.141-149. 29. Феоктистова В.А. Очерки истории зарубежной тифлопедагогики и практики обучения слепых и слабовидящих детей. — Л., 1973. 30. Хрестоматия по истории тифлопедагогики. — М., 1987. 31. Гайдукевич С.Е. Организация образовательной среды для детей с особенностями психофизического развития в условиях интегрированного обучения: учеб.-метод. пособие. – Минск: БГПУ, 2006. 32. Завражин С.А., Фортова Л.К. Адаптация детей с ограниченными возможностями: Учеб. пособие для студ. высш. учеб. заведений. – М., 2005. 33. Выгодская Г.Л., Лифанова Т.М. Лев Семенович Выготский. Жизнь. Деятельность. Штрихи к портрету. – М., 1996. 34. Из истории дефектологии. Переписка Л.С.Выготского с А.М.Щербиной //Дефектология. – 1992, №1. 35. Коррекционная педагогика. Под ред. Б.П.Пузанова. – М.,1998. 36. Назарова Н.М. Коррекция дефектологии: пятнадцать лет спустя.//Коррекционная педагогика. – 2007, №5. 37. Ярошевский М.Г. Л.С.Выготский: поиск принципов построения общей психологии (к 90-летию со дня рождения). // Вопросы психологии. – 1986, №6. Құрастырғандар: Аутаева А.Н. –к.психол.н., доцент Жалмухамедова А.К. - п.ғ.к., аға оқытушы; Бутабаева Л.А. - магистр, аға оқытушы 11.ҚОРЫТЫНДЫ БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ ЖАЗБАША БАҚЫЛАУ 1.7 Бекітуге арналған сұрақтары: 1. Коррекциялық педагогика дегеніміз не? 2. Коррекциялық педагогика пәні мен міндеттері? 3. В.П. Кащенконың коррекциялық педагогика пәнінің дамуына қосқан үлесі қандай? 4. О.Н. Усанова ұсынған ауытқушылығы бар балалар классификациясын атаңыз? 5. Бала дамуының бұзылуына қандай факторлар әсер етеді? 6. Ауытқушылығы бар балаларға қолданылатын қандай жаттығу тренингтер бар? 7. Баланың агрессивті іс- әрекетін қай кезде байқауға болады? 8. Балада қай уақытта жағымсыз агрессивті жағдай туады?
Зиянсыз агрессия дегеніміз не? Зиянды агрессия дегеніміз не? З. Фрейд үрейдің неше түрін бөліп көрсеткен? Бала тәрбиесіндегі басты тұлға кім? Қазіргі уақытта балаға тәрбие беруде қандай қиыншылықтар кездеседі? Балалар көп жағдайда не үшін агрессивті қылық көрсетеді? 15. М.Монтессори идеясы бойынша психикалық дамуында ауытқушылығы бар балалардың даму жүйесінің негізі неде? 16. Монтессоридің әдістемесін қазіргі кездегі балалардың қабылдауы мен сезгіштігін дамытуға қолдануға бола ма? 17. Монтессори балалардың еркіндік пен тәуелсіз болуды дамытуға қандай тәсілдер қолданылады? 18. М.Монтессори бөлген жас ерекшеліктер неше кезеңнен тұрады? 19. М.Монтессоридің еңбектері қалай аталады? 20. Түйсікті дамытуда балалардың іс-әрекеті қалай сипатталады? 21. Мектепте оқуға даярлық деген не? 22. Мектеп табалдырығын енді аттаған балаларда қандай қиындықтар болады? 23. Баланың мектепке даярлығын қалай тексереміз? 24. Бастауыш сыныпта педагогикалық тәрбиеден босаңсуға қандай факторлар әсет етеді? 25. Педагогикалық тәрбиеден босаңсыған балаға сипаттама беріңіз. 26. Психологиялық-педагогикалық алдын алу және психологиялық-педагогикалық коррекция ұғымдарына анықтама беріңіз. 27. Педагогикалық тәрбиеден босаңсыған балаларға алдын алу және коррекциялық жұмыстар жүргізудің жалпы принциптері қандай? 28. Баланың жасына байланысты алдын алу әдістері қандай топтарға бөлінеді? 29. Қорқыныш пен үрейдің айырмашылығы неде? 30. Жас ерешелігіне байланысты қорқыныштар дегеніміз не? 31. Невротикалық қорқыныштарға сипаттама беріңіз. 32. Бастауыш сынып оқушыларындағы мектептік үрейді жеңу үшін қандай жұмыстар атқаруға болады? 33. Педагогикалық тәрбиеден босаңсудың алдын алу мақсатында қандай іс-шаралар жүргізіледі? 34. Педагогикалық тәрбиеден босаңсудың алдын алу жұмыстар қандай бағыттар бойынша жүргізіледі? 35. Орта мектеп буынында оқуға дайындықты қандай түсініктер арқылы көрсетуге болады? 36. Бастауыш мектеп оқушылары орта буынға ауысуында қандай қиыншылықтар кездеседі? 37. Орта буынға бейімделдің қандай ерекшеліктері бар? 38. 5-сынып оқушыларына ата-аналар мен мұғалімдер қандай көмек көрсете алады? 39. Оқушылардың қызығушылығын арттыру үшін қандай ұсыныстар беріледі? 40. 5-сынып оқушыларына қандай тренинг жаттығулар жүргізуге болады? 41. Педагогикалық қолдаудың маңыздылығы қандай? 42. Жеткіншектерді тәрбие мен оқытудың кері жақтары? 43. Жеткіншектермен жасөспірімдерге қандай түзету жұмыстары жүргізіледі? 44. Жеткіншектерді қайта тәрбиелеудің ерекшеліктері? 45. Жеткіншектердің қауіпті әрекеттерін ата? 46. Интеллектуалдық дамудың көрсеткіші сөйлеу жағдайына байланысты деп кім есептеген? 47. Ақыл-ой қабылдауының басты көрсеткіші адамның сенсорлық қызметінің жағдайы деп айтқан және алғаш тестілеуді жүргізген ағылшын биологы? 48. Т. Симон және А. Бине қандай тесттің нақты жүйесін құрды? 49. «Өлшемдік жартас» тестінің кемшілігі неде? 50. АҚШ-та ақыл-ойы кем балаларды іріктеуге арналған комиссия құрамына қандай мамандар кіреді? 51. «Қиын бала» дегеніміз кім? 52. «Қиын балалар» және «мінез-құлықтағы қиындық» ұғымдары 1920-30 жылдары кімнің еңбегінде көрініс берді? 53. Қиын бала мәселесі бойынша ең алғаш зерттеу жүргізген П.П. Бельский қандай мәселелерді қарастырды? 54. Жасөспірімдердің мінез-құлқының бұзылуына қандай себебптер әсер етеді? 55. Ағылшын психологы Хевитта және Дженкинс қиын балаларды қандай категорияларға бөліп қарастырды? 56. Балалардың тәртіптерінің нашарлауының үш тобын атап беріңіз. 57. Қиын балалармен жұмыс істеудің негізгі шарттары қандай? 58. «Гайденстің» экспериментінің аумағы неше базалық бірліктен тұрады және олар қандай? 59. Жасөспірімдердің сыныптастарымен қарым-қатынасын жақсартуға арналған қандай тренингтер бар? 60. Ата-аналар мен балалар арасындағы қарым-қатынасты жақсарту мақсатында қолданылатын ойын түрлерін атаңыз. Арнайы педагогика және түзету психологисы бойынша Тест 1. Психофизикалық дамуында түрлі ауытқушылықтары бар балаларды оқыту және тәрбиелеумен айналысатын педагогиканың бір саласы А) Логопедия В)Дефектология С) Коррекциялық педагогика+ Е) Психологиялық педагогика
А) Наркомпросса+ В) Кредиттік С) Педагогикалық Д) Коррекциялық Е)Психологиялық 3. Ең алғаш дефектісі бар балаларға арналған мектеп санаторий қайда және кім ашқан? А) Германияда, З.Фрейд В) Ресейде, Кукушин С) Ресейде, В.П.Кащенко+ Д) Ресейде, Л.С.Выготский Е) Ресейде, Селевко 4. Бала дамуындағы дағдарыс түрлерін бөліп көрсеткен ғалым? А) В.П.Кащенко В) А.Т.Леонтьев С) Д.Б.Давыдов Д) А.Ф.Никитин Е) Л.С.Выготский+ 5. Балалар мен жасөспірімдердің дұрыс дамуына жауапты.... А) Ата – ана+ В) Мұғалім С) Қоғам
Д) Мектеп Е) Қоршаған орта 6. Қауіп төнген кезде ғана пайда болып (қорғану мақсатында) артынан басылатын агрессия түрі: А) Зиянсыз+ Б) Ашық С) Зиянды Д) Базалық Е) Жүйкелік 7. Жалғыздық сезімі мен өшпенділік әлемінде оқшаулану қандай үрейге жатады? А) Рухани үрей Б) Базалық үрей+ С) Жанама үрей Д) Жүйкелік үрей Е) Шынайы үрей 8. З.Фрейдтің пікірінше үрейдің неше түрін айыруға болады? А) 1
Б) 2 С) 3+ Д) 4 Е) 5
А) Мектептен Б) Бала-бақшадан С) Қоршаған ортадан Д) Отбасынан + Е) Теледидардан
А) Баланың даму әрекетін бағаламау Б) Баланың жасын бағаламау С) Баланың дамуын бағаламау Д) Баланың қызығушылықтарын бағаламау Е) Баланың өзіндік іс-әрекетін бағаламау+ 11. М.Монтессори жасаған мектепке дейінгі балалардың қалыптасуы мен тәрбие жүйесі неше жас аралығын қамтиды?
2-6 жас 3-6 жас 3-7 жас+ 5-7 жас 4-7 жас 12. Монтессоридің тәрбиелеу дамыту жүйесі қалай аталады? Білім, дағды, іскерлік; Еркіндік, тәуелсіздік, сүйіспеншілік Сүйіспеншілік, білім, іскерлік Еркіндік, білім, сүйіспеншілік+ Дағды, іскерлік, икем 13. М.Монтессоридің қабылдау органдарын тәрбиелеу кезеңдерін нешеге бөлді? 5 6+ 7 8 9 14. Сырты тегіс емес, бұдыр нәрселер мен қапталған заттарды тану арқылы балалардың қай танымдық процесі дамиды? Ойлау Сөйлеу Қабылдау Түйсік+ Зейіні 15. Монтессори бойынша, балалардың оқыту және жазуды қай жаста үйреткен жөн? 5 6+ 7 4 5,5 16. Бастауыш сыныпта педагогикалық тәрбиеден босаңсуға әсер ететін мектептік фактор: А) оқу нәтижесін төмен бағалау + В) жолдастарымен қарым-қатынасы С) отбасындағы мәселелер D) оқушының жеке бас ерекшеліктері Е) мұғалімнің жеке бас ерекшеліктері
А) психологиялық-педагогикалық коррекция + В) психологиялық-педагогикалық диагностика С) психологиялық-педагогикалық терапия D) психологиялық-педагогикалық кеңес Е) психологиялық-педагогикалық алдын алу 18. Балаларды тәрбиелеу ұжымының өмірі мен іс-әрекетін ұйымдастыруға байланысты алдын алу әдістерінің түрі: А) ойынның таным сипаты; В) эмоционалдық қайғыру жағдайын тудыру; С) шұғылданушылық; D) ұжымдық ойындар + Е)өмірлік тәжірибеге сүйену 19. Баланың эмоционалды жағымсыз жағдайының көрініс беруінің жеңіл формасы – бұл ... А) қорқыныш В) ерік С) үрей + D) ішкі көзқарас Е) агрессия 20. Жоғары эмоционалдық интенсивтілікпен, ұзақ уақыттылықпен немесе тұрақтылықпен, мінездің және тұлғаның қалыптасуына жағымсыз әсер етумен, т.б сипатталатын қорқыныш түрі А) сыртқы В) ішкі С) жас ерекшелігіне байланысты D) жеке бас ерекшелігіне байланысты Е) невротикалық 21. 5-сыныпқа көшуде туындайтын қиындық: А) оқу бағдарламасы жеңілдейді Б) орта буынға бейімделу қиындығы+ Г) қиындық болмайды Д) барлық жауап дұрыс 22. бесінші сынып оқушыларының өздерінің айтуы бойынша кездесетін қиындықтардың түрі: А) дағдыланбаған сабақ кестесі+ Б) оқу бағдарламасының қиындауы В) мұғалімдердің қаталдығы Г) жоғарғы сынып оқушыларының қысым көрсетуі Д) қиындық болмайды Е) барлық жауап дұрыс
А) оқу әрекетінің негізгі компоненттерінің қалыптасқандығы, бағдарламалық материалдың сапалы меңгерілуі; Б) кіші мектеп жасының жаңа құрылымы, ырықтылық, рефлексия, ұғым бойынша ойлау; В) мұғалімдермен және сыныптастарымен қарым-қатынастың сапасының ересектеу типі. Г) сынып жетекшісі мен оқушылар арасындағы қарым-қатынастың маңыздылығы Д) оқу бағдарламасын жеңілдетуге бағытталған жұмыстардың маңыздылығының артуы+ Е) дұрыс жауабы жоқ
А) өз мойындарына жауапкершілікті алу жəне өз оқулары бойынша белсенді жұмыс жүргізу+ Б) сабақтан қалмау В)отбасы тәрбиесіне көңіл бөлу Г) сабақ кестесін өзгерту Д) оқу бағдарламасын өзгерту Е)дұрыс жауабы жоқ
А) отбасындағы қарым-қатынасты жақсарту Б) мұғалім мен оқушылар арасындағы қарым-қатынасты жақсарту В)сынып ішілік қарым-қатынасты жақсарту+ Г) ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынасты жақсарту Д) отбасылық жұптар арасындағы қарым-қатынасты жақсарту Е) барлық жауап дұрыс
А) әлеуметтік, субъективті, материалдық+ В) әлеуметтік, объективті С) материалдық, рухани, әлеуметтік Д) объективті, субъективті Е) объективті, субъективті, әлеуметтік 27. Педагогпен бірлесіп жұмыс жасау А) диагностикалық В) ізденушілік+ С) іскерлік Д) іс-әрекет Е) рефлексивті 28. Жеткіншектердің қиын мәселесі А) оқу мен іскерлігі В) қарым-қатынас және тәрбиесі С) іс-әрекеті мен қатынасы Д) тәрбиесі мен оқуы Е) іс-әрекеті+ 29. Жеткіншектерді қайта тәрбиелеу барысында қандай жұмыстар жүргізіледі А) мадақтап, қолдайды В) түзету сабақтары жүргізіледі С) тәрбие сағаты Д) тренинг+ Е) түзету 30. Жеткіншектердің кері жақтары А) есірткі, ішімдік, шылым шегу + В) үлкендерді тыңдамау С) бұзақылық жасау Д) қарсылық көрсету Е) қылмыс жасау 31. Психологиялық әдебиеттерде кездесетін М. Кеттелдің есімімен байланысты термин? «интеллектуалдық тест»+ «жекелей тест» «топық тест» «сенсорлық тест» «соматикалық тест» 32. Күрделі психологиялық үрдістерді анықтауға және бағалауға мүмкіндік беретін тесттік зерттеудің серияларын дайындаған неміс психологы? А. Бине М. Кеттел Э. Крепелин+ Ф. Гальтон Э. Сеген 33. «Өлшемдік жартас» тестінің алғашқы нұсқасы қай жылы шықты? 1805 жылы 1900 жылы 1910 жылы 1905 жылы+ 1915 жылы 34. «Өлшемдік жартас» тестінің екінші нұсқасы қай жылы шықты? 1905 жылы 1907 жылы 1918 жылы 1923 жылы 1908 жылы+ 35. «Өлшемдік жартас» тестінің екінші нұсқасы қандай жастағы балаларды зерттеуге арналған? 5 пен 7 жас аралығы 8 бен 16 жас аралығы 5 пен 13 жас аралығы 3 пен 13 жас аралығы+ 1 мен 3 жас аралығы 36. Қай ғалым тәрбиені зерттеуді отбасы жағдайын зерттеуден бастады? А) Л.С. Выготский Б) Хевитта В) Л.М. Зюбин Г) Хевитта және Б.Г. Ананьев, Л.И. Божович Д) В.Сухомлинский+ 37. Қиын балалар ұғымы 1920-30 жылдары кімнің еңбектерінде көрініс берді? А) Г.М. Минковский Б) Л.М. Зюбин В) П.П. Блонскийдің+ Г) Г.М. Минковский, Л.М. Зюбин, Д.В. Колесов, В.Н. Кудрявцев Д)Г.М. Минковский, Л.М. Зюбин, Д.В. Колесов, В.Н. Кудрявцев 38. Мінез-құлқында қиыншылығы бар оқушыларды неше топқа бөліп қарастыруға болады? А)1
Б)2+ В)3
Г)4 Д)5
А)Отбасындағы, мектептегі жүргізілетін оқу-тәрбие жұмыстарының жеткіліксіздігінен деп түсіндірді Б)Баланың тәртібінің төмендеуіне себепті болған жағдайларды анықтау. В)Қиын балаларға мұғалімнің қатынасы арқылы қиын оқушы терминін нақтылауды жөн көреді Г)Оқу-тәрбие жұмыстарының жеткіліксіздігінен деп түсіндірді Д) Отбасындағы жұмысты жеткіліксіздігінен деп түсіндірді+
В) жекелей және топтық кеңес беру; Г) Тәжірибелік жұмыстарды жүргізу.
Білім беру ісіндегі басты приоритет – студенттердің жеке шығармашылық мүмкіндіктерін дамыту, оларды дара тұлға етіп әзірлеу. Оқу үрдісінде басымдылық рөл оқытушыға емес, студентке берілуі тиіс, студент белсенділік көрсетуі тиіс, оны оқытпай, ол өздігінен оқуы керек. Оқытудың негізгі мақсаты - өз бетінше дами алатын жеке адамды қалыптастыру болғандықтан, оқытудың негізгі формасы – студенттермен жұмыс істеу, дифференциялау. Әрбір студент басқа студент пен салыстырылмайды, керісінше өзімен - өзі салыстырылады. Студенттер өз нәтижелерін бағалай білуге үйренуі аса маңызды. Студенттердің білімін бағалау – оның жіберген қатесіне жазалау емес, жетістігін мадақтау, көтермелеу құралына айналуы тиіс. Студенттердің білімін бағалау кредиттік оқыту жүйесінің міндетті элементі болып кіреді. Қорытынды бақылау-емтихан студенттің академиялық уақыт ішіндегі кәсіптік білім бағдарламасын меңгеру дәрежесін анықтау үшін өткізіледі. Емтихан компьютерлі, жазбаша тестермен немесе ауызша, жазбаша түрде өтеді. Емтиханның өту формасын оқу-әдістемелік кеңес тағайындайды. Студенттің білімін бағалау рейтингтік балл екі бөліктен тұрады: біріншісі – рейтинг балының 40% құрайды, оны студент күнделікті бақылау (ОБСӨЖ), СӨЖ тапсырмаларын орындағаны үшін жинақтайды. (А1;А2-жетінші және он төртінші апталарда өткізілетін аттестаттау балдары), екіншісі – рейтинг балының 60% құрайды, ол қорытынды бақылау – емтиханның нәтижесі осы балдардың қосындысы студенттің білімінің рейтингтік көрсеткіші: R=(А1+А2)x0,6 + Э x0,4 Рейтингтің жоғарғы мәні – 100 балл Студенттің оқу жылындағы академиялық үлгерімі GPA мәні былайша есептеледі: GPA = 
И1 , И2 ,..., ИП – студенттің қорытынды балының сандық баламасы. К1 , К2 ,..., КП – студенттің оқыған пәндер кредиті 1 курс студенті келесі курсқа көшу үшін GPA мәні «+Д» – 1,33 (55-59%) балдан кем болмауы керек, 2 курс студенті үшін – «+С» – 2,33 (70-74%), 3 курс студенті үшін «В-» – 2,67 (75-79%) кем болмауы керек. Әр деңгейдің ұпай саны студенттердің білімін бақылаудың үлгілері мен кіріспе, ағымдағы және аралық бақылаулармен жиналады. Төменде студенттердің баллмен есептегенде білім градациясының кестесін беріп отырмыз:
Пәннен F – деген баға алған студент жазғы семестрде оны қайта тапсыру керек. жүктеу/скачать 3,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|