Ассоциации «общенациональное движение «бобек» конгресс ученых казахстана
SCIENCE AND EDUCATION IN THE MODERN WORLD
жүктеу/скачать 1,83 Mb. Pdf көрінісі
|
9 2 ФИЛОЛОГИЧЕСКИЕ НАУКИ (1)
| SCIENCE AND EDUCATION IN THE MODERN WORLD:
CHALLENGES OF THE XXI CENTURY" ASTANA, KAZAKHSTAN, FEBRUARY 2023 52 Ш.Уәлиханов шежіре туралы былай деп жазды: «...бұл халықтың алғашқы өмірінен бері есте қалатын бірде-бір оқиға, бірде-бір айтулы тұлға болған жоқ, оның естелігі халық жадында сақталмаса керек. Қазақ шежіресі ата-баба ұрпақтарының тізімін ғана емес, мінез-құлық ерекшеліктерін, өмірбаянын, халық өміріне қатысуын да толық қамтиды. Осылайша, тарихтың негізгі оқиғаларының ұжымдық жады шежірелерде өрілген, сондықтан оны көбінесе ауызша дала тарихнамасы деп атайды. Бұл Орта Азия түркілерінің тарихы негізінен шежіре, көбінесе билеуші әулеттердің шежірелері түрінде ресімделетін ортағасырлық тәжірибеден басталады. Оған мысал ретінде XV ғасырдағы «Түрік шежіресі» және т.б. белгісіз автордың еңбегін келтіруге болады. Шежірелер ата-бабалардың жеті-он ұрпағын (жеті ата), олардың өмірбаяндарын ғана қамтыған жоқ, сонымен бірге терең, көбінесе аңызға айналған көне дәуірден бастау алған. Бұл нұсқаларда қазақ руларының шығу тегі кейде Адам ата мен Хауа анадан немесе Мұхаммед пайғамбардың сахабаларынан басталады. Сондықтан оны дәстүрлі қазақ қоғамындағы әлеуметтік және мәдени капитал ретінде ғана емес, сонымен бірге жалпылама ақпаратты тарихи және діни баяндауларға жалпылаудың ерекше қызметі ретінде де кеңірек қарауға болады. Шежіре сақталып, негізінен ауызша жеткен. Дәстүрлі қоғамның әрбір мүшесі негізгі құзіреттілікке ие болғанымен, өз руының ғана емес, жалпы қазақтардың шежіресін, басқалармен туыстық байланыстарын, ғұлама өкілдерінің өмірбаянын терең білетін «шежіреші» мамандары болды. ру, халық тарихы, ауыз әдебиеті, әдептілік нормалары т.б. Дастандарда тектік үзінділер жиі кездеседі. Ауызша тарихта қазақ-жоңғар соғысы кезінде жойылған шежірелердің жазба нұсқалары болғаны, жоңғарлардың «шежіреші» шежіресін сақтаушылар мен олардың кітаптарын іздеп, жойып жіберген арнайы жасақтарының болғаны туралы аңыздар бар. Көне дәуірде кеңірек жазылған кітаптар киізге «киіз кітап» (қазақтар арасында киіз негізінен терең ежелгі дәуірдің белгісі) жазылған деген де пікірлер бар. Қорыта келгенде, «шежіре» мыңжылдықтар қойнауынан келе жатқан есте сақтаудың негізгі амалдарының бірі деп айта аламыз. Ол жалпылық принцип бойынша құрылған дәстүрлі қазақ қоғамында жүйелі рөл атқарды. Қазіргі қоғамда ол ең алдымен мәдени капитал ретінде өз орнын тапты. Құрастырушылардың басты дәлелі – қайтыс болған ата-бабалардың есімдерін тарихтан өшірмеу. Қазіргі ұрпаққа керегі болмаса да, ата-бабаның талай ұрпағы алдындағы қарыз деген уәж жиі айтылады. Олардың шығу тегіне қызығушылық танытатын келешек ұрпақтан шыққан бірліктер бүгінгі ұрпақтың әрекетсіздігі, ең болмаса өз есімдерін келешек ұрпаққа бекіте алмаулары үшін ренжітпеуі үшін. Қондыбай оқиғасы ерекше, бәлкім, кейбір шежіре авторларының прагматикалық мүддесі басымырақ. жүктеу/скачать 1,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|