Эукариоттық геномның транскрипциясы реттеуші гендердің немесе жасушалық мембрананың алуан түрлі арнайы реттеуші молекулаларымен реттеледі. Ол молекулаларға жатады:
РНҚ – полимеразалар. РНҚ – полимеразалар ДНҚ молекуласынан а-РНҚ-ның матрицалық синтезін қамтамасыз етеді.
Эндонуклеазалар – транскрипция процесіне әсер ететін ферменттер. Олар ДНҚ-ға таңба ретінде енгізіліп кейбір полимеразалар үшін инициация сайтының ролін атқарады.
Топоизомеразалар, геликазалар және басқа белоктар – ДНҚ орамдарын тарқатуға қатысады, ДНҚ-мен әрекеттесе отырып оның үшөрімдік құрылымын өзгертіп транскрипция процесіне әсер етеді.
ДНҚ – метилаза – транскрипцияны баяулататын фермент, бұл ферменттің антогонистері, керісінше транскрипцияның жүруін жылдамдатады.
Гистондық ацетилазалар мен диацетилазалар транскрипция жылдамдығына әсер ететін ферменттер
Кальций, магний, иондары хроматиннің құрылымын өзгертіп, гендер активтілігінің өзгеруіне ықпал тигізеді.
Прокариоттар мен эукариоттардағы ген экспрессиясының айырмашылығы неде?
• Прокариоттарда ядролық конверт болмағандықтан, рибосомалар ақуызды синтездей бастайды, өйткені мРНҚ жіпшесі пайда болады. Бұл эукариоттық процеске өте қарама-қайшы, онда мРНҚ-ны рибосомалармен байланыстыру үшін цитоплазмаға тасымалдау керек. Сонымен қатар, негізгі кезеңдердің саны прокариоттық геннің экспрессиясында екі, ал эукариоттық процесте үш негізгі саты бар.
Эукариоттық ДНҚ-да интрондық тізбектер бар, сондықтан mRNA тізбегі де солай болады. Сондықтан эукариоттардағы ядро ішіндегі мРНҚ тізбегін аяқтамас бұрын РНҚ шашырауы жүруі керек. Алайда прокариоттарда олардың генетикалық материалында интрондардың болмауына байланысты РНҚ-ны өңдеу сатысы жоқ.
Бір уақыттағы кластерленген гендерді көрсету мүмкіндігі (оперондар деп аталады) прокариот процесінде бар. Алайда, тек біреуі ғана эукариоттарда көрінеді, ал мРНҚ-ның келесі жіптері өрнектен кейін де нашарлайды.
Сондай-ақ қараңыз Oqe6ue'mep. l. Itct'lstt fl..)aepr P..Afirxopn C. Coepencunal 6orattuKa' M..Mrap. 1990. B 2-x 'r'. [IeP.c aur,r.. J l.l l. I-1ur.,rer alsrH,larsr Evpalnr Y,rr'r-rbrK vHx Bepcxt el l ,",Miliii,,i,,,,,,,, L.N. Gumilyov Eurasian National University Alvarsr, (a:ar