Атырау қаласы И. Тайманов атындағы орта мектебінің психикалық дамуы тежелген сынып мұғалімі: Уразгалиева Г. Б. Атырау, 2016 жы Мақсаты

АТЫРАУ ҚАЛАЛЫҚ БІЛІМ БӨЛІМІ

Қалалық педагогикалық оқулар

Психикалық дамуы тежелген сынып оқушыларымен жұмыс жасау

Өмірлік қиын жағдайға тап болған балалардың әлеуметтену мәселелеріне тоқталып, оған заман талабына сай көмек көрсету, құқығын қорғау, өмір сүру мүмкіндігіне, әлеуметтік ортаға бейімделу жұмыстарын жандандыру.

Оқушының денсаулық жағдайын диагностикалау арқылы, физикалық тұрғыда түзету және профилактикалық жұмыстар жүргізу;

Оқушылардың психикалық тұрақтылығын және танымдық процессін қалыптастыру. Сонымен қатар оқушыға психологиялық қиындықтардан алшақтауға қол ұшын беру.

Әр тұлғаның психологиялық-педагогикалық жағдайының ерекшелігін, микро ортасын, өмір сүру жағдайын, өмірге қызығушылығын, жеке әлеуметтік жағдайларын зерттеу, анықтау.

I.Кіріспе

1. Қиын бала дегеніміз кім?

II. Негізгі бөлім:

1. Ортаның қиын балаға әсері.

2. Қиын балаға әсер ететін факторлар.

3. Мінез – құлқының айтарлықтай өзгеруі.

4. Тәртібі нашар оқушыладың шығу себебі.

5. «Қиын» балалармен жұмыс істеу жолдары

III. Қорытынды.

IV. Қолданылған әдебиеттер.

Психикалық дамуы тежелген сынып оқушыларымен жұмыс жасау

А. Фортунов “қиын” бала ұғымына үлгірмеушілер мен тәрбие ықпалына көнбейтін балаларды жатқызады.Көріп отырғанымыздай “қиын” топтағы балалар тамыры терең кеткен әртүрлі әлеуметтік жағдайлардан болатыны белгілі болды. Сондықтан осы топтағы балаларға жекелей жұмыс, педагогикалық әдістемелер қажет.“Қиын” балалар намысқой келеді, олар бір нәрсеге өзінің жарамсыз екенін сезіп тұрады және сол себептен қиянат жасауға физикалық күшін жұмсап, “маған бәрі жоғарыдан төмен қарайды, мені адам екен деп санамайды, мен оларға көрсетемін” деген ой тұжырымдап өзін-өзі сендіреді. .Тәрбиеші тәрбиені жас ерекшеліктеріне қарай жүргізсе, баланың ынтасын дамыта отыру арқылы әдіс-тәсілдерді жаңартып отырса нәтижелі болады. «Егер бала бұзақы бола бастаса, онда бұған бала кінәлі емес, педагогикалық әдістер кінәлі», — деген А. С. Макаренконың пікірі өте орынды. Пайдасыз әдістердің зиянды салдарын түзеу үшін, жан-жақты ойластырылған, ғылыми негізделген психологиялық — педагогикалық жүйе болуы керек. Бұл жүйенің ерекшелігі — «қиындардың» түзелу мүмкіндігіне ғана емес, сонымен бірге олардың рухани жағынан да бүтіндей қайта өзгеретіндігіне кәміл сену қажеттігінде.

Тәртібі нашар балалардың шығу себебіне үңілсек:

1. 
   Бұған қоғамдық жағдай мен өмірдегі тұрмыс жағдайы себепші болады;
   
2. 
   Балалардың мінез-құлқындағы жағымсыз ерекшеліктері мен психикасының өзгеше қалыптасуынан, немесе, қалыпты нормадан ауытқуы;
   
3. 
   Педагогикалық тәрбиесінің дұрыс болмауы.
   

1.Әлеуметтік жағдай:

- бақылаусыздық;

- назардан тыс қалуы;

- бос уақытының болмауы;

- отбасының толық болмауы.

2.Психологиялық жағдай:

- балалардың жас кезінде педагогикалық тәрбиемен жете қамтылмауы;

- оларды қайта тәрбиелеудегі асығыстық;

- балаға балдырған кезінде қатал болып, ал жеткіншек кезінде айтқанын орындата алмау;

- балаға жасынан толық еркіндік беру.

Осылармен қатар, ата-аналардың отбасындағы келіспеушілігі, өз жауапкершілігін терең сезінбеуі, бала қабілетімен санаспау, сенім білдірмеу, мінез-құлық ерекшелігін ескермеу, ұлттық тәрбиенің болмауы сияқты себептер де баланың бұзылуына әсер етеді. Сол сияқты, мектеп пен ата-ана арасындағы байланыс әлсіздігі, мектепте сынып жетекшісінің баланың педагогикалық психологиялық даму заңдылығын ескермеуі, жас ерекшелігіне қарай зерттемеу, құр уағыз айту, баламен санаспау (кейде жанын жаралау), сенімсіздік тудыру сияқты себептер де кездеседі.Қазақ психологиясында баланың 11-12; 15-16 жас аралығын «жетіліп келе жатқан кезеңі», -дейді. Олар әрекет жасау жағынан әлі бала, ал талап қою жағынан ересекпін, — деп сезінеді.Бұл кезең «өтпелі кезең», «құбылмалы шақ» немесе акселерация кезеңі. Ол кез — ересектер талабына көнуі қиын кезең, жан дүниесінде жаңа құрылымдар пайда болып, бала ол өзгерістерге жол таба алмай қиналып, уайым шегетін кез.Жеке басының жан толқыныстары кезінде күнделікті үйреншікті тіршілікке қарама-қайшылық пайда болады, сөйтіп бірте-бірте «қиын» оқушыларды іс жүзінде бақылау үшін олардың әрқайсысын өз алдына зерттеп, жеке-жеке топтарға, денсаулықтарына қарай, жас ерекшеліктеріне қарай, бетімен кетушілік дәрежесіне қарай және бетімен кету ұқсастықтарына қарай топтап бөлген жөн.Жағымсыз іс істеу немесе заңды бұзу пайдасыз қажеттіліктерді қанағаттандырудан, мысалы: арақ-шарап ішу, шылым шегу, т.с.с. Өзін басқаның алдында еш нәрседен қорықпайтын батыр етіп көрсетуге тырысудан, тентектіктен т.с.с. басқа да себептерден де болады.

Тәрбиеленуі “қиын” балаларды болдырмау үшін ұстаз бен шәкірт арасында тартыс тумауы қажет. «Қиын» деген оқушының өзі бұзылған, бала емес екенін ескеру керек. Сондықтан да «қиын» бала тәрбиесінде тәрбиеші мына жайттарды ерекше назарда ұстаған жөн:

• 
  Баланың жас ерекшелігін ескере отырып, рухани дүниесін терең зерттеп білу, жүрегіңізбен сезініп, оған қайырымды болу керек.
  
• 
  Баланың ішкі дүниесі мен қылықтарын, іс-әрекеттерін білу керек, мінезін түсіну үшін оның дамуына қажетті не екенін білу керек.
  
• 
  Мейірім мен сүйіспеншілік — екі жақты да адамдық сипатқа жеткізетінін ұғыну керек.
  
• 
  Психологиялық түзету кезеңінде тек қана төзімділік керек.
  
• 
  Тәрбиелік іс-әрекет кезінде сабырлы, ілтипатты, салқынқанды, ұстамды болу қажет.
  
• 
  Баланың саналы түсінгендігіне сенім көрсетіп, әділетті болу керек.
  
• 
  Құр уағыз айтып, мезі етіп, жанын жараламай, қателігін үнемі бетіне баспау керек.
  
• 
  Орынсыз жазаламау керек.
  
• 
  Жан жылуын зәруліктен құтқару, бала құқығымен санасу.
  
• 
  Жеке тұлға ретінде дамуына ықпал ету жағын ескеру қажет.
  

• 
  Бақылау әдісі. Баланың іс-қимылын, сөзін әртүрлі іс-шаралардан байқау.Жүйелі және нәтижелі жұмыс арқылы ол баланың мінезінде ауытқушылықтар болса, сөзінде береке болмаса, ол баламен жеке жұмыс ұйымдастыру керек. Бақылауды қалыпты жағдайларда жүргізу өте тиімді: ойын кезінде, сабақта, әртүрлі іс-шараларда үнемі көңіл аударып, жүйелі жұмыс жүргізу керек.
  
• 
  Әңгімелесу әдісі — бұл баламен сөйлесу арқылы оның ішкідүниесіне ену, проблемасын білу, түсіну және оны шешуге бағыт-бағдар сілтеу.
  
• 
  Сауалнама жазу арқылы бала туралы ақпарат жинау. Сауалнаманың мазмұнында негізгі проблема ғана болуы тиіс.
  
• 
  Ойы,мінезі,әлеуметтік жағдайы
  
• 
  Сұхбаттасу әдісі — алдын-ала дайындалған сұрақтарға жауап алу. Бұл әдісте мына жағдайларды есте ұстаған абзал:қарапайым жағдайда сөйлеу,баланың үнемі болатын ортасында сұхбаттасу,жауап беру мүмкіндігін ескеру;белгілі бір уақыт ішінде жауап беру керектігін айту,адамның көмегінсіз әңгімелесу.
  
• 
  Тест әдісі — стандартты тапсырмалар арқылы зерттеу. Дамыту, графикалық, ассоциациялық тестер болуы мүмкін. Жауаптарды белгілі бір жүйе арқылы сараптау, талдау қажет.
  
• 
  Құжаттарды тексеру — бұл әдісті үнемі қолдануға болады. Құжаттар мынандай түрде кездеседі:жеке, жанұялық және сыныптық т.б.
  

1.Балаға ілтипатпен, ізгі  тілектестікпен қарау;

2.Оның жақсы қасиеттеріне сүйену; А.Бебельдің: «Әр адамның бойында ояту және жетілдіру ғана керек сан-алуан қабілет болады» деген керемет сөзін есте ұстап, әр оқушының жақсы жақтарын табу және оны дамыту.

3.Оның бойында қоғамдық қызметке бейімділігі бар екенін дәлелдеу.

1. 
   Оқушы және оның отбасының жағдайы туралы білу;
   
2. 
   Отбасымен қарым-қатынас құра білу;
   
3. 
   Тәрбие мақсатын орынды қоя білу және іс-шаралардың баланың жас ерекшелігіне қарай құру;
   
4. 
   Ата-аналар жиналыстарында ата-аналардың педагогикалық сауаттылығын көтеру;
   
5. 
   Оқушының мектепке келуін және сабақ үлгерімін  қадағалау;
   
6. 
   Әр оқушының көңіл-күйіне және жеке ерекшелігіне назар аудару;
   
7. 
   Әр оқушының жеке ерекшелігіне қарай үйірмелерге тарту;
   
8. 
   Сыныптан тыс және мектептен тыс жұмыстарға тарту;
   
9. 
   Егер сыныбында ерекше назардағы бала болатын болса, мамандарға алғашқы болып сұраныс жасау және бала туралы алғашқы мәліметтерді беру;
   
10. 
    Оқушылардың девиантты мінез-құлқының алдын алу және түзету жұмыстарын ұйымдастырады және үйлестіреді.
    

Мектептен ауысу себептері жайлы;

Отбасы жайлы, отбасымен қарым-қатынасы;

«Отбасылық социограмма» әдістемесі.

ІІ. Оқушының психологиялық қабілеттері:

Ойлау қабілеті – төмен деңгей

Есте сақтауы – орта деңгей

Зейіні – тұрақсыз

Темпераменті меланхолик.

Өзін өзі бағалауы төмен.

Сауалнамасының қорытындысы бойынша: 8 – 5 - баланың мектеп өмірінің сыртқы көріністеріне қызығушылығының көрсеткіші (баланың ішкі көзқарасының қалыптасуының бастапқы кезеңі) Аталған мектепте оқыған ұнайды, сабаққа жақсы көңіл күймен келеді, үй тапсырмаларын ауыр сезінеді, олардың болғанын қаламайды, достарына жиі айтып тұрады. Ата анасымен мектеп жайында сырласпайды. Сынып жетекшісіне деген көзқарасы жақсы. Сыныбына бірқалыпты бейімделуде.

 Аймуханов Амиржан

ІІ. Оқушының психологиялық қабілеттері:

1. 
   Ойлау қабілеті – қалыпты деңгей
   

Жас шыбықтың шорт сынбай, қайырылса да қайта орнына келгенінің жақсы болатыны секілді, қиюы келіспесе де қиын баланы тәрбиелеу қажырлы, қайратты еңбекті талап етеді.Ұрпағымыздың жұмсақ мінезді, мейірімді, байланыс жасауда қиындық тудырмауы үшін, өмірдің қатал сынына төзбей «қиын бала» атанған бауыр етіміз балалардың тәрбиесіне бір жеңнен қол, бір жағадан бас шығарып іске кірісуіміз қажет.

1.Воспитание трудного ребенка. Учебно-метод.  Пособие. М.И.Рожкова.М., 2001