« Қазақстанның
минералды шикізаты. Қалдықсыз технология
» курсын меңгеру және оның тәжірибемен ұштасу
мәселелерінің шешімін табу қажет.
Бұл курс студенттерді Қазақстан кен орындарының рудасының, бейметалл және
гальваникалық шикізатының минералогиялық және химиялық құрамын бағалауға дайындайды,
байыту процесіндегі негізгі технологиялық операциялар мен құрылғыларды сипаттайды және
минералды ресурстар негізінде қалдығы аз технологияларды құру дағдыларын қалыптастырады.
Ғылыми зерттеулер пайдалы қазбаларды байыту мен өңдеуге, сондай-ақ қайта өңделген
экономика мен қалдықсыз бағдарламаға ерекше назар аудара отырып, «жасыл химия» қағидаттарын
ескере отырып, заманауи технологияларды дамытуға және шикізатты дамытуға бағытталған. Оқу
орындары түлектерді қалдықсыз өңдеудің, шикізат пен қайталама шикізатты өңдеудің және
пайдаланудың заманауи технологияларын енгізуге дайындауы керек. Оқу бағдарламасы сонымен
қатар студенттерді технологиялық инженериямен байланысты визуализацияға дайындайды, сонымен
қатар әлеуметтік дағдыларға назар аударады.
Осы орайда жасыл химия принциптеріне сүйене отырып «Қазақстанның минералды
шикізаты» курсының мазмұнын жетілдіру барысында «шикізаттарды байыту» тақырыбы бойынша
дидактикалық материладар келесідей ұсынылды.
Технологиялық процестерге, белгілі бір массалық немесе көлемдік қатынаста алынған
шикізаттың бірнеше түрі қатысады. Қатты материалдардың белгілі бір мөлшерінен тұратын қоспаны
- шихта, жартылай сұйық қоспаны - пульпа, ал тұтқыр, сәл сұйық қоспаны - шлам деп атайды.
Шикізаттың сапасы (құрамы мен қасиеттері) айтарлықтай дәрежеде өндірістің техникалық-
экономикалық көрсеткіштерін сипаттайды, ол кендегі пайдалы элементтердің пайыздық құрамымен
не шикізаттың басқа түрімен көрсетіледі. Шикізаттағы пайдалы элементтердің құрамын арттыру
және бос жынысты жою үшін шикізат байытылады. Қазіргі уақытта шикізатты байытудың көптеген
әдістері белгілі: 1) физикалық (механикалық, термиялық, электромагниттік және т.б.); 2) химиялық
(селективті еріту, химиялық реагенттермен ыдырату әдістері, күйдіру, пирометаллургия және т. б.);
3) физика-химиялық (флотациялық). Флотацияның тиімділігі экономикалық көрсеткіштер бойынша
бағаланады (концентраттың шығымы, алу дәрежесі, байыту дәрежесі).
Концентраттың шығымы (η
к
) алынған концентрат мөлшерінің (G
п.к.
), алынған кен мөлшеріне
(G
р
) пайызбен қатынасымен анықталады.
Экстракция дәрежесі концентраттағы алынған элемент мөлшерінің (G
а.к.
) оның кендегі
мөлшеріне (G
э.р.
) пайызбен қатынасы болып табылады.
Байыту (концентрация) дәрежесі концентраттағы элементтің массалық үлесінің (проценттік
құрамының) оның бастапқы кендегі массалық үлесіне (проценттік үлесіне) қатынасымен көрсетіледі
[1, с. 291].