Аударманың Өзекті мәселелері алматы, 2015
Ілеспе аударма оның Қазақстанда пайда болуы және
жүктеу/скачать 2,17 Mb. Pdf көрінісі
|
audarmanyng ozektigi Kulmanov
| 1.3.1 Ілеспе аударма оның Қазақстанда пайда болуы және
дамуы 1 Ілеспе аударма туралы зерттеу еңбектер қолданбалы лингвистикада біздің еліміз түгіл, кешегі кеңестік кеңістікте де тым аз жазылған. Оның бір себебі бұл саланы зерттеу үшін кемінде екі тілді біліп қана қоймай, іс жүзінде ілеспе аударма жасап, тәжірибе жинақтау керектігі болса, екінші себеп салыстыра зерттелетін тілдердің әдіснамалық проблемаларына, сондай-ақ ілеспе аудармашылардың жеке тәжірибелерінің өзара сәйкессіздігіне байланысты болса керек. Оның үстіне, зерттеу нәтижелерін, қолданбалы лингвистиканың тілдерді оқытудың тың әдістерін және сөйлеу тілінің жаңа дағдыларын үйренуді қажет етіп отырған орасан зор аудиториямен салыстырғанда, санаулы ғана пайдаланушылар қолданатыны да зерттеу жүргізуде тежеуші фактор болғандай. 1 «Ақиқат» журналының 2008 жылғы № 3 санынан (55-59-беттер) алынды 80 Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін көптеген халықаралық ұйымдардың пайда болуы барлық елдерде, соның ішінде көршілес Ресейде ілеспе аударма жасауға қажеттілікті күрт арттырды. Алғашқы қолданылуынан бастап артықшылықтарына көптің көзі жеткен бұл аударма түрін дамыту жедел қолға алынып, тұңғыш ілеспе аудармашылар оның кәсіптік өлшемдерін жасады. Ілеспе аударма жасаудың алғашқы кезеңінде жарияланған жекелеген құралдар күні бүгінге дейін классикалық үлгі ретінде атап көрсетіледі. Аударманың интерпретациялық теориясымен шұғылданушы мамандар, өздерінің тәжірибелеріне және байқауларына сүйене отырып, орыс тілінен ағылшын тіліне аударатын ілеспе аудармашыларды дайындаудың теориялық негіздерін жасап шыққан. Олардың пікірінше, ілеспе аударма ең алдымен тыңдау барысында сөйлеу дағдысын жетілдіруге негізделеді. Бұл ретте аудармашы аудару тілін де сөйлеу тілін де таза білуі керек. Бүгінде ілеспе аударма бүкіл дүниежүзінде тілдік қатынасты жүзеге асыруда пайда болған бірегей құбылыс ретінде танылып отырғанымен оны зерттеуде практик-ғалымдар көптеген қиыншылықтарға тап болып, бірнеше теориялық болжамдар жасалды. Алғашқы зерттеулерде ілеспе аударма жасау кезінде тыңдау процесі мен сөйлеу процесін ұштастырудың мүмкіндігі мол деген байламдар жасалғанымен тілдердің арасындағы семантикалық және құрылымдық ерекшеліктер бұл тұжырымды жоққа шығарды. Оның үстіне қазіргі кезде заман талабына сай қарқынмен дамыған ілеспе аударма ауызша аударманың жазбаша аудармадан айырмашылығының көптігіне және ол жеке зерттеу объектісіне айналуы керектігіне көз жеткізді. Ілеспе аударма – біздің тілімізде орыс тіліндегі «синхронный перевод» деген сөз тіркесі беретін мағынаны беру үшін қолданылатын, аударманың жаңа түрінің атауы. Орыс тіліндегі «синхронный перевод» тіркесі гректің «sуn» (бірге) + «сhrоnоз» (уақыт) деген сөздерінің біріктірілуінен алынған, екі немесе бірнеше құбылысты немесе процесті олар өтіп жатқан кезде бір- біріне дәл сәйкестікте орындау дегенді білдіреді. Ілеспе аударма – ірі жиындар, съездер мен халықаралық саммит, конференцияларда уақытты үнемдеу үшін қолданылатын 81 ауызша аударманың аса күрделі, сонымен бірге бекзат түрі. Мұндай аударма жасауды, әдетте, өзінің ұйымдастыратын іс- шарасына терең мән беріп, оның қоғам өміріндегі белгілі бір проблемаларды шешудегі маңызын түсінетін, сонымен бірге, жиынға қатысушыларға құрметпен қарап, олардың уақытын тиімді пайдалануды, жиында көтерілген мәселелердің, айтылған әңгімелердің көпшілікке түсінікті болуын, ол мәселелер бойынша барынша мол, жан-жақты ақпарат жинақталуын, сөйтіп келешекте бұлар бойынша қабылданар шешімнің ортақ тұжырымдамасы түзілуін көздейтін ұйымдар, мекемелер жүзеге асырады. Оқырманды ілеспе аударманың қай жерде, қашан пайда болғаны және қазақ жеріне қалай келгені қызықтырары анық. Бұл мәселе ілеспе аударманы зерттеушілердің де назарын аударып, бірнеше қызықты фактілердің анықталуына себепші болды. Солардың ішінде ілеспе аударма тарихын зерттеушілердің көбі ұстанатын нұсқа мынадай: 1926 жылы (кейбіреулер 1927 жыл дейді) бостондық радиоинженер Гордон Финли мен «ІВМ» («Іnіеrnаtіоnаl Вusіnes Масһіnеs») фирмасының президенті Томас Уотсонның атына ілеспе аударма жасауға арналған патент берілген. Сол патент негізінде олар Бостон қаласындағы дүкен иесі Эдуард Филеннің көптен іске асыра алмай жүрген идеясы: сөз сөйлеуші мен оның аудармасын бір мезгілде тыңдарманға жеткізу туралы ойын жүзеге асырады. Бұл жаңалық тез тарап, басқа елдерде де бірден танымал болғанға ұқсайды, себебі 1928 жылы-ақ Кеңес Одағында Коминтерннің VI конгресінде аудармашылар көпшілікке бұған дейін белгісіз әдіспен аударма жасайды. Ол жөнінде Кеңес Одағындағы ілеспе аударманың алғашқы қарлығаштарының бірі саналатын Е.А.Гофман «Красная нива» журналына сілтеме жасай отырып, былай деп жазады: «Красная нива» журналының осы жылғы санынан мінбердің алдында отырған аудармашылардың суретін көруге болады. Олардың мойнына микрофон бекітілген ауыр құрал ілінген. Телефондар (құлақшалар) жоқ. Дыбыс мінберден тікелей қабылданады» [17, 48-б.]. Қарапайым оқырман аталған журналда жарияланған сурет- терді көргенде аудармашылардың қалай жұмыс істегенін түсінуі 82 екіталай. Ал қазіргі аппаратурамен жұмыс істейтін кәсіби ілеспе аудармашының биігінен қарағанда ол жиындағы ілеспе аударманың ұйымдастырылуы, оның сапасы соншалықты жоғары болды дей қою да қиын. Себебі баяндамашыны, сөз сөйлеушіні арнайы тыңдау аспабы – құлақшасыз ( жүктеу/скачать 2,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|