Қазақ Әдебие­ТІ

59
Ді нә сіл әже сі сы ба ға апар ған кез де Мұх тар да іле сіп ба ра ды екен. Бір де әже сі не 
«Үй ге қай тай ық» деп қың қыл дай бас та ған да Абай дың «Қой, қа ра ғым, жы ла ма» 
де ген дау ысы мен бай сал ды көз қа ра сы жа зу шы ның мәң гі-ба қи есін де қа лып 
қоя ды. Бұ л туралы Зей нол ла Қаб до лов «Ме нің Әуе зо вім» де ген ро ман-эс се сін де
былай деп жазады: «Мұхтар Абай дың қа быр ға ға ілін ген су ре тін кө ріп, қат ты 
ашу ла нып: «Мы нау – Абай емес, Абай дың кө зі емес», – де ген екен».
Әуез ата сы нан кей ін ба ла Мұх тар дың өмі рі не әсер ет кен екін ші 
ада м – Қа сым бек. Ол – Әуез дің Са қыш де ген әй елі нен ту ған бес ұл дың бі рі. 
Жа ңа ша оқу ды қа лай бас та ға нын бі лу үшін жа зу шы ның өз сө зі не жү гі нейік: 
«Оқу ды 5–6 жас қа кел ген соң өзім нің үл кен әкем нен (Әуез ата сын ай тып отыр) 
оқи бас та дым. Сол кі сі нің ал ды нан хат та ны ған нан кей ін, әкем мен бір ту ыс қан 
ағам Қа сым бек қа сы на алып, Ка ма ли (Ка ма ли дин) де ген ха зі рет тің мед ре се-
сін де Се мей де бір жыл (1908 ж.) мұ сыл ман ша оқыт ты да, ар ты нан орыс ша ға 
бер ді. Орыс оқуы на әу елі өзі дай ын да ды. Со дан кей ін бір қыс ішін де ау ыл най 
школ дан Әбіш Қа се нов де ген Се мей се ми на рия сын бі ті ріп шық қан қа зақ учи-
те лі нен оқып, ке ле сі жыл күз Се мей дің «5 клас сный го ро дс кой учи ли ще сі не» 
түс тім. Со дан әрі мек теп те гі оқу тәр тіп пен кет ті». 
М.Әуе зов бес клас тық учи ли ще ге 1912–1913 оқу жы лы тү сіп, 33 оқу шы ның 
іші нен ке ле сі сы нып қа үз дік ба ға мен (гра мо та мен) кө ші ріл ген екі оқу шы ның 
бі рі бо лды. Соң ғы курс та оқып жүр ген де 14 жас та ғы бо ла шақ жа зу шы «Есім де 
қал ған бір күн» тап сыр ма сы на орай « Дау ыл» (Ура ган) ат ты ең ал ғаш қы шы ғар-
ма сын жа зды.
Ал ғаш қы шы ғар ма ла рын қа шан жаз ды? Қай жер де қыз мет іс те ді?
1917 жы лы Жү сіп бек Ай мау ытұлы мен бі рі гіп жаз ған «Қа зақ тың өз ге ше 
мі нез де рі» де ген ал ғаш қы ма қа ла сы «Алаш» (Таш кент, 30 нау рыз, №16) га зе-
ті не ба сыл са, Тұ ра ғұл Абай ұлы мен бір ігіп жазған «Адам дық не гі зі – әй ел» 
ат ты ма қа ла сы «Са ры ар қа» га зе ті не (Се мей, 5 қыр күй ек, №12), «Оқу да ғы құр-
бы ла ры ма» ат ты ма қа ла сы да осы га зет тің 14 қыр күй ек те гі са ны на шы ға ды.
1918 жы лы Жү сіп бек Ай мау ытұлы екеуі Се мей де «Абай» жур на лын 
шы ға рып, «Екеу» де ген ат пен ма қа ла лар жа рия лай бас тай ды. Сон дай-ақ «Алаш 
жас та ры» ода ғын құ рып, түр лі үй ір ме лер дің ашы луы на ұйыт қы бо ла ды. Әуезов 
1918 жы лы 5–13 ма мыр да Ом бы қа ла сын да өт кен Жал пы қа зақ жас та ры ның 
құ рыл тай ын да ор та лық ат қа ру ко ми те ті нің мү ше сі бо лып сай ла на ды.
Се ми на рия ны бі тір ген нен кей ін қо ғам дық-сая си жұ мыс қа ара ла са бас -
таған. 1920 жы лы Се мей губ рев ко мы ның (гу бер ния лық ре во лю ция лық ко ми-
тет) жа ны нан ашыл ған қа зақ бө лі мі нің мең ге ру ші сі жә не «Қа зақ ті лі» га зе-
ті нің рес ми шы ға ру шы сы бо ла ды. 1920 жы лы «Ес-ай мақ» де ген мә де ни-ағар ту 
қо ғамын құ рады, жа зу шы ның «Ең лік-Ке бек», «Ел аға сы», «Бәй бі ше-то қал» 
пьеса ла рын осы қо ғам мү ше ле рі сах на лай ды.
1930 жы лы Әуезов «қа зақ ұлт шыл да ры ның ас тыр тын ұй ымы ның мү ше сі, ұлт-
шыл, бай шыл» де ген ай ып пен Таш кент те қа мау ға алы нып, Ал ма ты ға жеткізіледі. 
Ах мет Байт ұр сы нұлы ның «Жа ңа өкі мет біз ге сен бей ді. Біз дің кө зі міз ді көр ген сен 
ті рі қа лу ың ке рек, сон дық тан ке ші рім сұ ра» де ген ақы лы мен га зет ке ашық хат 
жа зып, түр ме ден шы ға ды. 1932 жы лы Қа зақ пе да го ги ка инс ти ту ты ның (қа зір гі 
Абай атын да ғы ҚазҰПУ) аға оқы ту шы сы бо лып қыз мет іс тей ді.

60
1934–1961 жыл дар ара лы ғын да қа зір гі әл-Фа ра би атын да ғы ҚазҰУ-де 
ұс таз дық қыз мет ат қар ды. Сон да ғы Қа зақ әде бие ті ка фед ра сы ның не гі зін 
қа ла ды. Осы жыл да ры сту де нт тер ге ар нап «Қа зақ хал қы ның ау ыз әде бие ті», 
«Қа зақ әде бие ті нің та ри хы», «Қа зақ хал қы ның суы рып сал ма ай тыс өне рі», 
«Ту ыс қан ха лық тар әде бие ті», «Абай та ну» се кіл ді жал пы жә не ар нау лы курс-
тар дан дә ріс оқы ды.
М.Әуе зов шы ғар ма шы лы ғы ның үл кен бір са ла сы – Абай жай ын да ғы ең бек-
те рі. Ба ла ке зі нен ақын ның өлең де рін жат тап, ұлы лы ғын құ ла ғы на сі ңі ріп өс кен 
М.Әуе зов бұл та қы рып қа әң гі ме («Татьяна ның қыр да ғы әні»), зерт теу («Абай 
(Иб ра һим) Құ нан бай ұлы»), либ рет то, пьеса, сце на рий, ро ман-эпо пея («Абай 
жо лы») жаз ды. «Абай жо лы» шы ғар ма сы ал ғаш «Абай» де ген ат пен (1942 жы лы 
бі рін ші, 1947 жы лы екін ші кі та бы) жа рық көр ген.
Жа зу шы 1961 жы лы 27 мау сым да Мәс кеу қа ла сын да ғы Крем ль ау ру ха на-
сын да опе ра ция ке зін де қай тыс бол ды. Қа зақ стан үкі ме ті қабылдаған ар найы 
қау лыға сәйкес ұлы жа зу шы ның есі мін мәң гі ес те қал ды ру мақ са ты мен 
ҚР ҰҒА-ның Әде би ет жә не өнер инс ти ту ты мен Қа зақ тың мем ле кет тік ака-
де мия лық дра ма теат ры на жа зу шы ның аты бе рі лді. Тұр ған үйі әде би-ме мо-
риал дық му зей ге ай нал ды. Республика көлемінде мек тептер, кө шелер жә не 
Ал ма ты ның бір ау да ны жазушы есімімен аталады.
1997 жы лы Фран ция да қа зақ жа зу шы сы Мұх тар Әуе зов тің ту ға ны на 
100 жыл то луы на ар нал ған Қа зақ стан күн де рі өт ті.
Ойталқы
1. Мұх тар Әуе зов тің ба ла лық және жастық ша ғы қа лай өте ді?
2. Оны кім тәр бие ле ді? Абай шы ғар ма ла рын Мұхтар кім нен бі л ді?
3. Болашақта оның қан дай шы ғар ма ла рын оқуды жоспарлап қой дың?
4. Мына суретті жазушының қай шығармасымен байланыстырар едің?
5. М.Әуе зов тің қай ту ын ды сы оны әлем ге әй гі лі етті?

жүктеу/скачать 2,89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: