Қазақ халқының дәстүрлі мәдениетіндегі жылқы феномені
Диссертацияның ғылыми жаңалығы
жүктеу/скачать 363,5 Kb.
|
avtoref toktabay
| Диссертацияның ғылыми жаңалығы. Қазақ үшін жылқы басқа халықтардағыдай мініс, көлік (транспорт) және спорт құралы ғана емес, мәдениеттің бір саласы. Сондықтан жылқыны зерттеу қазақ ұлтының өзін-өзі тануына, мәдени келбетін тұлғалауға, жаһандану жалмауызына жұтылып кетпей, болашаққа бағыт-бағдарын бағамдауға жол көрсетеді. Қазақ жылқысының 6 мың жылдық тарихы тұнғыш рет тарихи-этнографиялық мәдениеттану тұрғысында зерттеу халқымыздың материалдық және рухани жетістіктерінің көптеген көмескі тұстарын айқындауға мүмкіндік береді. Қазір ғылымда берік орныққан көшпенділердің салт атты мініске пайдалану арқылы ер-тұрман, ауыздық, үзеңгі, дөңгелек, шалбар, етік, қайқы қылыш сияқты заттарды ойлап тапты деген теорияны қазақ материалдары толықтырып бұл пікірдін дұрыстығын қуаттайды. Атап айтқанда, біз алғаш жазып алған «үзеңгіден өткізу», «ашамайға мінгізу», «ат бесік» салты ер жабдықтарының алғаш пайда болып, қалыптаса бастаған кезде пайда болған үрдіс. Біздің бұл теорияға алып-қосарымыз ту, жалау, байрақ-деген нәрселерді де көшпенділер ойлап тапқан деп айтуға негіз бар. Себебі қазақтарда туды аттың құйрығынан жасау үрдісі ХVІІІ ғ. дейін сақталып келгендігі жайында заттық, фольклорлық, шежірелік бұлтартпас дәлелдер кездеседі, ер-тұрмандардың 20-дай түрі анықталды.
Менің ел арасынан жинаған мәліметтерім бойынша және бұл мәліметтерді басқа түркі монғол (қырғыз, тыва, монғол) халықтарының тілдеріндегі жылқы түсіне байланысты сөздермен салыстырғанда қазіргі таңда қазақ тіліндегі ат түгіне қатысты сөздер (358 сөз) әлемде бірінші орында тұр. Бұған аттың сыртқы мүшелеріне байланысты сөздер 95 сөз, аттың сынын білдіретін терминдер-198 сөз, сөйтіп 600 ден астам терминдер мен атаулар алғаш рет ғылыми айналымға түсті. Күнделікті өмірде ұлттық ат спорты ойындарының небәрі оншақтысы мөлшермен айтылады, зерттеу барысында 30 ға жуық беймәлім ат ойындары табылып ғылыми бағасын алды. Қарапайым қамшының 23 түрі белгілі болды. Көптеген ойын-сауықтар «қайыс тарту», «атпен табақ тарту», «табақ алып қашу» т.б. алғаш рет тәптіштеле жазылып алынды. Атқа байланысты шыққан ән-күйлер, билер өнеріміздің ерекше бір саласы 89 халық және халық композиторларының күйі, 38 әні және 4 би бары анықталып жүйеленді. «Қара жорға» қазақтың би өнерінің атасы және ұлттық билердің көпшілігі осы «қара жорғадан» бастау алады деп топшылаймыз. Мыңдаған жылдық тарихы бар, бірақ ұмытылып қалған бүкіл алаштың ұлттық мейрамы – қымызмұрындықтың шығу тегі, аймақтың ерекшеліктері, тойлану тәртібі сараланды. Қазіргі таңда Қазақстанның жер-жерінде өтіп жатқан қымыз мейрамдарына автордың сценарииі мен зерттеулері негізге алынды. Мыңдаған жылдық қытай–қазақ–ресей жылқы саудасын, экономикалық байланыстарын сараптағанда екі үлкен көршіміз Қытай мен Ресей жылқы мәдениетін қазақ пен оған бауырлас халықтардың арғы бабалары ғұндар мен қыпшақ, печенег сияқты көшпенді тайпалардан алғаны дәлелденеді. жүктеу/скачать 363,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|