Біткен істің міні жоқ, бітірген ердің кемі жоқ . Піскен асқа тік қасық. Қырсыққан жігіт мал таппас. (М. М.) Есімше зат есім сөзімен тіркесіп айтылмай, зат есім сөзі түсіріліп, есімше
сол заттың орнына қолданылса, онда ол субстантивтеніп (заттанып), зат есім
сөзінің үлгісімен көптеледі, тәуелденеді және септеледі.
Мысалы:
келген адамдар-келгендер келген адамдардың-келгендердің келген адамдарға – келгендерге келген адамдарды – келгендерді келген адамдарда – келгендерде келген адамдардан – келгендерден келген адамдармен – келгендермен туган інім –туғаным, туган ініме-туғаныма. Есімше бір жағынан етістікке, екінші жағынан есімдерге ұқсас етістіктің
ерекше бір түрі болуына байланысты есімшелердің шақтық ұғымы да болады.
Есімшелер мағынасына және тұлғалық белгісіне қарай, мына сияқты шақтық
ұғымдарда қолданылады: 1) өткен шақтық есімше, 2) осы шақтық есімше, 3)
келер шақтық есімше және 4) ауыспалы шақтық есімше.
1.Өткен шақтық есімше. Өткен уақытта істелген не істелмеген іс, қимыл, амал, әрекетті белгілі заттың қимылдық сапасы, белгісі етіп көрсететін етістіктің түрін ө т к е н ш а қ т ы қ е с і м ш е дейді. Өткен шақтық есімше етістіктің түбіріне-
қан,-кен,-ған,-ген жұрнақта-
рының бірі жалғану арқылы жасалады. Мысалы:
қайтқан қаз, ұшқан құс, жүгірген аң, оқыған адам, айтқан сөз, алысқан қол. 2. Келер шақтық есімше. Осы кезге дейін істелмеген, алдағы кезде істелуге тиісті іс, қимыл, амал, әрекетті белгілі заттың қимылдық сапа- сы, белгісі етіп көрсететін етістіктің бір түрін к е л е р ш а қ т ы қ
