Жеке бір сөзбен айтылған мүшені д а р а м ү ш е, а л бір ғана сұраққа жауап беріп, бір-бірінен бөліп алуға келмейтін екі я одан да көп сөздер тізбегінен тұратын мүшені к ү р д е л і м ү ш е дейді. Сөйлемдегі атқаратын қызметіне карай сөйлем мүшелері негізгі екі топқа
бөлінеді: а) тұрлаулы мүшелер, ә) тұрлаусыз мүшелер.
ТҰРЛАУЛЫ МҮШЕЛЕР Сөйлем болу үшін ең басты шарт — сөйлемдегі ойдың негізгі желісін
құрайтын бастауыш пен баяндауыштың болуы.
Сөйлемдегі айтылған ойға негіз болатын, сөйлем құрауға қазық болатын бастауыш пен баяндауышты сөйлемнің т ұ р л а у л ы м ү ш е с і деп атайды. § 105. Бастауыш Сөйлемдегі айтылған ойға негіз болып, баяндауыштағы қимылдың не басқа да сапаның иесі болатын тұрлаулы мүшені б а с т а у ы ш дейді. Бастауыш атау тұлғалы сөз болып келеді де, к і м ? н е ? , к і м д е р ? н е
л
е р? к
і м і м ? н е м ? к і м і ң ? н е ң ? к і м і ? Н е с і ? қ а й с ы с ы ? қ а н ш
а с ы ? н е ш е у і ? деген сұрақтардың біріне жауап береді.
1. Штурман (к і м?)
бағытты баяндады. 2.
Командир (к і м?)
үндемеді. (Л. К.) 3 .Атың (нең?)
әдемі екен. (Б. С.) ' 4.
Бәрекелді, май (н е?)
келді. Маймен бірге жаз (н е?) келді. 5.
Мен (к і м?)
жазбаймын өлеңді ермек үшін. (А. Қ.) 6.
Екеуі (н е ш е у і?)
бірінші шахтаны өзгерту қамын қа- растырып отыр. (Ғ. М.) Бұл сөйлемдердегі бастауыштар —
штурман, командир, атың, май, жаз, мен, екеуі деген сөздер.
Бастауыштар бір сөзден де, бірнеше сөздердің тіркесінен де келе береді.
Бір сөзден болған бастауышты д а р а б а с т а у ы ш , екі не одан да көп
сөздердің тізбегінен болған бастауышты к ү р д е л і б а с т а у ы ш дейді.
