«Қазақ тілі мен әдебиеті»
жүктеу/скачать 0,54 Mb. Pdf көрінісі
|
10 кл СОР-1
Ойлау дағдыларының деңгейі Жоғары деңгей дағдылары Орындау уақыты 25 минут Тапсырма 1. Мәтінді тыңдап, негізгі ақпараттарды қысқаша жазып алыңыз. Жазғаныңызға сүйеніп мазмұнын түсіндіріңіз.
Арал теңізі – кезінде құрлықтың ішінде орналасқан бүкіл дүниежүзіндегі төртінші ең ірі су қоймасы болатын. 1960 жылдары Кеңес Одағының орталық басшылығы мақта егістіктерін суару үшін Аралға құятын ең басты 2 өзен – Сырдария мен Амударияның суын бұрып жіберді. Соның нәтижесінде Өзбекстан әлемдегі ең ірі мақта өндірушінің біріне айналды. Алайда ауыл-шаруашылығының мұндай жетістігі тым қымбатқа түсті – Арал теңізі тартыла бастады, жергілікті балық шаруашылығы түгел құрдымға кетті, Арал өңірінің ауа райы күрт өзгере бастады. Ауаға химиялық заттар мен теңіз түбіндегі кепкен тұздың шаңы жайылды, теңіздің тоқтамай тартылуы салдарынан жергілікті халық ауыр халге түсті. Жергілікті халықтың арасында ісік ауруы, қанның аздығы, аллергия және т.б. дерттер кең жайылып, өмірдің орташа ұзақтығы 64-тен 51-ге дейін құлдырады. Арал теңізінің тартылуы – ХХ ғасырдағы адамның қолымен жасалған теңдессіз апат болып қалды. Аралдың суы бұрын-соңды болмаған деңгейіне дейін тартылып, теңіз “Солтүстік Арал” және “Оңтүстік Арал” болып екіге бөлінді. 2. Сізге мектеп оқушыларының алдында ««Мұхиттардың ластануы – адамзат үшін қауіпті» деген тақырыпта ауызша баяндама жасау тапсырылды. Ауызша баяндама жасауда мәтін ақпаратын қолданыңыз, сөз әдебі мен сөйлеу этикетін сақтаңыз.
14 Бағалау критерийі Тапсырма № Дескриптор Балл Білім алушы Тыңдалған мәтіндегі негізгі ақпараттарды түртіп жазып, мәтін мазмұнын түсіндіреді
1
1
мәтін мазмұнын қысқаша өз сөзімен түсіндіреді; 1
жазып алған ақпараттарға сүйенеді; 1
Сөз әдебі
мен сөйлеу
этикетін орынды қолданып, ғылыми-көпшілік және публицистикалық мәтіндер негізінде монолог құрады
2 баяндама мазмұнында ұлттық мерекелер туралы айтады; 1 бірнеше ұлттық мерекелердің тәрбиелік маңызы туралы айтады; 1 өз пікіріне аргументтер мен дәлелдер келтіреді; 1 мәтін мазмұнында берілген сөздер мен сөз тіркестерін қолданады; 1 сөз әдебиі мен сөйлеу этикетін сақтайды. 1
8 15 «Ұлттық экологиялық мәдениет», «Мұхит – тіршілік мекені» бөлімдері бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата- аналарға арналған рубрика
Білім алушының аты-жөні_______________________________________________________________
критерийі Оқу жетістігі деңгейі Төмен Орта Жоғары Тыңдалған мәтіндегі негізгі
ақпараттарды түртіп
жазып, мәтін
мазмұнын түсіндіреді
Негізгі ақпараттарды жазып алып, жазған ақпараттарына сүйеніп, мәтін
мазмұнын қысқаша
түсіндіруде қиналады. Негізгі ақпараттарды жазып алып, жазған ақпараттарына сүйеніп, мәтін
мазмұнын қысқаша түсіндіруде қателеседі. Негізгі ақпараттарды жазып алады, жазған ақпараттарына сүйеніп, мәтін
мазмұнын қысқаша түсіндіреді. Сөз әдебі мен сөйлеу этикетін орынды қолданып, ғылыми- көпшілік және публицистикалық мәтіндер негізінде монолог құрады
Мәтін ақпаратын қолданып, тақырыпты ашуда, сөз әдебі мен сөйлеу этикетін сақтап, баяндама жасауда қиналады.
Мәтін ақпаратын қолданып, тақырыпты ашуда, сөз әдебі мен сөйлеу
этикетін сақтап,
баяндама жасауда қателеседі.
Мәтін ақпаратын қолданып, тақырыпты ашады, сөз әдебі мен сөйлеу этикетін сақтап, баяндама жасайды.
16 «Ұлттық таным және мерекелер» бөлімі бойынша жиынтық бағалау Оқу мақсаты 10.3.1.1 мәтіндегі негізгі және қосымша ақпараттарды анықтай отырып, факті мен көзқарасты ажырату, мәтін идеясымен байланысын анықтау 10.4.3.1 шығармашылық жазба жұмыстарында көркемдегіш құралдар мен айшықтау амалдарын тиімді қолданып жазу Бағалау критерийі Білім алушы
Мәтіннен негізгі және қосымша ақпараттарды анықтайды, факті мен көзқарасты ажыратады, мәтін идеясымен байланыстырады
Көркемдегіш құралдар мен айшықтау амалдарын қолданып, шығармашылық жазба жұмысын жазады
25 минут Тапсырма 1. Мәтінді тыңдап, 3 негізгі және қосымша ақпаратты анықтаңыз. Мәтін идеясымен байланысын 1 сөйлеммен жазыңыз.
Құрбан айт мерекесінің алғашқы күні Айт намазы оқылады. Мұсылман халқы жуынып, таза киімдерін киіп, үстіне хош иіс сеуіп, мешітке айт намазына барады. Өмірден өткен туған-туыстарына арнап құран бағыштайды. Айт намазына келушінің мешітке барарда басқа жолмен, үйіне қайтарда басқа жолмен жүргені абзал. Бұл Құрбан айт намазына барушыға көп жер куә болсын дегеннен шыққан. Көрші-қолаң, туыс-туғанды қыдырып, «Айт құтты болсын!» айтысады. Айт күндері мейлінше көтеріңкі көңіл күйде, кешірімді болуға тырысу керек. Ренжіскен кісілер қайта табысып, айт күндері татуласқан жөн. Ауырып жатқан кісілердің көңілін арнайы барып сұрау, жетім-жесір, мұң-мұқтаждарға қол ұшын беріп, оларға да айттың қуанышын сездіру өте сауапты істерге жатады. Бұған қоса әке-шешесіне, отбасындағы жандарға, көрші-қолаң, жора-жолдастарына мүмкіндігінше кішігірім болса да сәлем-сауқат, сый-сияпат жасап, Айт мейрамын ерекше өткізуге де болады. Бұл күннің ерекшелігі шариғат бойынша мұсылмандар құрбандық шалады. Ал құрбандық шалудағы ең маңызды жайт – оны Аллаға арнап сою. Сондықтан да құрбандық деп Құрбан айт күндерінде шалынатын малды айтады. Оны үшке бөліп, бір бөлігі туған- туыстарға, екінші бөлігі кедей, мұқтаж жандарға, үшінші бөлігі отбасына қалдырылады. Шалынған малды түгелдей мұқтаж жандарға таратуға да болады. Құрбандық шалу тек мал бауыздаумен ғана шектелмейді. Онда адамның ішкі ниеті, шын пейілі, дінге бекемдігі, басқаларға жанашырлығы, пенденің сараңдығы мен жомарттығы да сыналады. Құрбан айт мерекесінің қоғамдық маңызы зор деп ойлаймын. Меніңше, ол туыстық қарым-қатынастарды нығайтып, жақындастырады. Мұсылмандардың бір-біріне деген сүйіспеншілік, сыйластық, өзара құрмет сезімдерін арттыруға септігін тигізеді.
Негізгі ақпарат Қосымша ақпарат Мәтін идеясымен байланысы 1 2 3 1 2 3
17 2. Берілген тұжырымдардан факті мен көзқарасты ажыратыңыз. Тиістісіне «+» белгісін қойыңыз.
Тұжырымдар Факті Көзқарас 1. Құрбан айт мерекесінің алғашқы күні Айт намазы оқылады
2. Шариғат бойынша мұсылмандар құрбандық шалады 3. Оны үшке бөліп, бір бөлігі туған-туыстарға, екінші бөлігі кедей, мұқтаж жандарға, үшінші бөлігі отбасына қалдырылады 4. Шалынған малды түгелдей мұқтаж жандарға таратуға да болады
5. Құрбан айт мерекесінің қоғамдық маңызы зор деп ойлаймын
6. Меніңше, ол туыстық қарым-қатынастарды нығайтып, жақындастырады
3. «Ұлттық мерекелер – тәрбие мектебі» деген тақырыпта 70-100 сөз көлемінде шығармашылық жазба жұмысын жазыңыз.
________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________
18
Тапсырма № Дескриптор Балл Білім алушы Мәтіннен негізгі және
қосымша ақпараттарды анықтайды, факті
мен көзқарасты ажыратады, мәтін
идеясымен байланыстырады
1-2
3 негізгі ақпаратты анықтайды; 3
3 қосымша ақпаратты анықтайды; 3 мәтін идеясымен байланысын 1 сөйлеммен көрсетеді; 1 факті мен көзқарасты ажыратады; 1 Көркемдегіш құралдар мен айшықтау амалдарын қолданып, шығармашылық жазба жұмысын жазады 3 тақырыпты ашады; 1 көркемдегіш құралдар мен амалдарды қолданады; 1 сөз көлемін сақтайды; 1 Барлық балл 11
19 «Ұлттық таным және мерекелер» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға арналған рубрика
Мәтіннен негізгі және қосымша ақпараттарды анықтайды, факті мен көзқарасты ажыратады, мәтін
идеясымен байланыстырады Мәтіннен негізгі
және қосымша ақпаратты анықтап, оны идеямен байланыстыруда, факті
мен көзқарасты ажыратуда қиналады. Мәтіннен негізгі және қосымша ақпаратты анықтап, оны идеямен байланыстыруда, факті мен көзқарасты ажыратуда қателеседі. Мәтіннен негізгі және қосымша ақпаратты анықтап, оны идеямен байланыстырады, факті
мен көзқарасты ажыратады.
құралдар мен
айшықтау амалдарын қолданып, шығармашылық жазба жұмысын жазады Көркемдегіш құралдар мен амалдарды қолданып, сөз
көлеміне сай
тақырып бойынша
шығармашылық жұмыс жазуда қиналады.
құралдар мен
амалдарды қолданып, сөз көлеміне сай тақырып бойынша шығармашылық жұмыс жазуда қателеседі.
құралдар мен
амалдарды қолданып, сөз көлеміне сай тақырып бойынша шығармашылық жұмыс жазады.
20 3-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУҒА АРНАЛҒАН ТАПСЫРМАЛАР «Сауда мен көмек: екі жақты келісімді сауда», «Бұқаралық ақпарат құралдарындағы гендерлік бейне» бөлімдері бойынша жиынтық бағалау Оқу мақсаты 10.1.3.1 оқу-кәсіби, қоғамдық-саяси, әлеуметтік-мәдени тақырыптар аясында қолданылған сөздер мен термин сөздердің мағынасын түсіну 10.2.2.1 ғылыми-көпшілік және публицистикалық мәтіндерге сүйеніп, монолог және диалог құрау, сөз әдебі мен сөйлеу этикеті формаларын орынды қолданып, тыңдаушыға әсер ету
Тақырыпқа сәйкес сөздер мен терминдердің мағынасын ажыратады
мен сөйлеу этикетін қолданады Ойлау дағдыларының деңгейі Қолдану
Орындау уақыты 25 минут Тапсырма Аудиомәтінді екі рет тыңдап, төмендегі тапсырмаларды орындаңыз.
2015 жылы отандық өнімді қолдау мақсатында елімізде айрықша акция басталды. Ол нәтижелі әрі пайдалы болды. Бұл – «Қазақстан-2050» жалпыұлттық қозғалысы белсенділерінің «Қазақстанда жасалған» республикалық акциясы. Әлеуметтік желі арқылы танылып, дүкендер желісінде «Қазақстанда жасалған» жазуы бар өнімдер қойылып, сатылып жатты. Аталмыш игі істі 11 ақпанда Үкіметтің кеңейтілген отырысында мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев бастауды ұсынған еді. «Барлық қазақстандықтарды, бүгінгідей қиын жағдайда, біздің қазақстандық тауарларды сатып алуға шақырамын. Бұны Қазақстан экономикасына қосқан үлесіміз деп білейік», – деген еді Президент. Бұл үндеуден кейін «Қазақстан-2050» ұйымы бірден ірі дүкен желілерімен және өндірушілермен келіссөз жүргізуді бастады. Мемлекеттік маңызы бар істі ірі супермаркеттер мен дүкендер қолдап, сауда сөрелерінің тұсына «Қазақстанда жасалған» деп жазылған түрлі-түсті белгі-тақтайшалар жасалды. Ол өнімдер дүкеннің ең көрікті жерлеріне қойылды. «Қазақстандық өнімді сатып алу арқылы біз тек ел экономикасына ғана көмектесіп қоймаймыз, сондай-ақ отандық кәсіпорындарда еңбек етіп жүрген мыңдаған адамдарға қолдау көрсетеміз. Олар біздің арқамызда жұмысын жалғастырады, отбасын асырап, ұрпақ өрбітеді, дәрігерлер мен мұғалімдердің еңбекақысы үшін салық төлейді. Біз қазақстандық өнімді қажет болғандықтан емес, солай дұрыс болғандықтан сатып аламыз», – деді «Қазақстан-2050» жалпыұлттық қозғалысы кеңесінің төрағасы Данат Жұмин. Арнайы тақтайшалар мен белгілер қойылған сәттен бастап мыңдаған адам акцияны қолдап, отандық өнімдерді сатып алғандары жөнінде суреттерімен, пікірлерімен бөлісіп жатты. Тіпті, республикалық арналардың бірі фотобайқау жариялап, арнайы бейнематериал жасаған болатын. Ақпараттық қолдаудың арқасында, қазақстандық заттарға деген сұраныс ондаған есеге көбейіп, танымалдылығы мен тартымдылығы артты. 1. Мәтіннен берілген сөздердің синонимдерін анықтаңыз. A. ерекше -
21 B. бастама - C. үндеймін - D. жалақы - E. өсіреді - F. көбейді -
2. Көп нүктенің орнын қажетті сөздермен толықтырыңыз Сөздер: ахуалына/ «Қазақстанда жасалған»/келіссөз/ тұтыну/ шараны А. «Қазақстан-2050» ұйымы Елбасының бастамасынан кейін ірі сауда орталықтарымен ________________жүргізуді қолға алды. В. Еліміздегі сауда орындары мемлекеттік маңызы жоғары ___________________ қолдап, сауда сөрелерінің тұсына ______________________ деп жазылған түрлі-түсті белгі- тақтайшалар орнатты. С. Отандық өнімдерді ___________________ арқылы мемлекеттің экономикалық ._______________ қолдау көрсетеміз.
3. Өз мәтініңізді оқып, көтерілген мәселе туралы жұбыңызға әңгімелеңіз. Тыңдалған ақпарат бойынша 2 сұрақ қойыңыз. Сұрақ қою мен жауап беруде сөз әдебі және сөйлеу этикеті формаларын қолданыңыз. 1-оқушы 1990 жылдардағы демократия, теңдік, адам құқығы мәселесі Қазақстанға сырттан келіп таңылды. «Біз де жұрттан қалмайық» деген үрдіспен өзімізде мұндай проблема болмаса да, бар сияқты көтере бастадық. Сөйтіп, керек десеңіз ол мәселе жоғары деңгейде де қозғала бастады. Қазіргі күні осы тақырыпқа орай арнайы жобалар жасалып, қаражат бөлінетін болды. Шындығында, бұл негізінен Батыс елдерінің өзекті мәселесі. Мысалы, кезінде Америка мектептерінде директор болып қызмет ететін ер адам мен әйел адамның жалақысы екі түрлі болатын. Қазір енді ғана теңестіріліп келеді. Өйткені оларда барлығы бірдей тарифпен есептелмейді. Өздерінің қамқоршылық кеңестері бар. Сондықтан жалақы да әртүрлі болуы заңды. Ер мен әйелдің тең құқылығы осы тұста туындайды. Неліктен? «Екеуміздің жұмысымыз бірдей, екеуміз де мектеп директорымыз, неге ерлер көп алады, неге біз аз аламыз?» Міне, бұл жерде әйел адамды кемсітушілік бар. Еңбекке ақы төлеудің теңдігі сақталмай отыр деген сөз. Ал бізде бұл мәселе жоқ. Әйел адам болсын, ер адам болсын, директордың жалақысы бірдей. Бұл – бір ғана мысал. Соған байланысты Батыс елдерінде ер мен әйелді жасанды түрде теңестіру мәселесі басталды. Мысалы, Скандинавия елдерінде парламент депутаттарының 50 пайызы әйел, 50 пайызы ер адам болуы міндетті деген сияқты арнайы заңдар қабылданған. Баяғы Кеңес үкіметі кезінде депутаттардың 30 пайызы еңбекшілерден, 20 пайызы шаруалардан, 10 пайызы интеллигенциядан болуы керек деген сияқты ережелер болды.
Біз әйелдердің түрлі кемсітушіліктерге, зорлық-зомбылыққа ұшырайтындығы туралы көбірек айтамыз. Ал отбасындағы ер адамдардың жағдайы туралы мүлде ұмыттық. Гендер осыны да айтуы керек. Мысалы, ер адам отбасында көп жағдайда әйелдер тарапынан психологиялық қысымға ұшырайды. Өйткені ер адамға отбасын асырау міндеті жүктелген. Егер олар тең болса, әйел адамға да ол міндет жартылай жүктелсін деген мәселе қойылуы керек еді ғой. Немесе әскер қатарына ер адамдар шақырылады. Ауыр жұмыста көбіне өлім- жітімге душар болатын да солар. Ер адамдар, негізінде, психологиялық жағынан әлсіз болып келеді. Сондықтан ерлердің де мүддесін қорғау маңызды. Біз қазір тең құқылық дегенді де шатастырып жүрміз. «Тең» басқа, «бірдей» басқа. 22 Әйел мен ер адам ешқашан бірдей бола алмайды. Қай жағынан алып қарасаңыз да. Биологиялық, физиологиялық жағынан айырмашылық бар. Психикалық жағынан да бірдей емес. Әлеуметтік рөлдері де бөлек. Тіпті, ақыл-ой деңгейі, сана, ойлау жүйесінде де айырмашылық бар. Мысалы, ерлер абстрактілі ойлайды. Ал әйелдер абстрактілі ойлауға бейім емес. Оған дәлел, философия тарихында бір де бір атақты әйел философ жоқ. Табиғи болмысы сондай.
23
Тапсырма № Дескриптор Балл Білім алушы Тақырыпқа сәйкес сөздер мен терминдердің мағынасын ажыратады
1 сөздердің синонимін мәтіннен табады;
3 (әр
2 дұрыс жауап үшін 1 балл) 2 сөйлемдердің мазмұнын берілген сөздермен толықтырады; 1 1 1 Мәтін бойынша монолог, диалог құрауда сөз әдебі мен сөйлеу этикетін қолданады 3 жұбына мәтініндегі ақпараттар мен мәселе туралы әңгімелейді; 1 жұбының мәтіні бойынша 2 сұрақ қояды; 1 1 жұбының қойған 2 сұрағына толық сөйлемдермен жауап береді; 1 1
этикеті формаларын қолданады. 2
13 24 «Сауда ме көмек: екі жақты келісімді сауда», «Бұқаралық ақпарат құралдарындағы гендерлік бейне» бөлімдері бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға арналған рубрика
критерийі Оқу жетістігі деңгейі Төмен Орта Жоғары Тақырыпқа сәйкес сөздер мен терминдердің мағынасын ажыратады Сөздердің синонимін мәтіннен табуда, сөйлемдердің мазұнын берілген сөздермен толықтыруда қиналады. Сөздердің синонимін мәтіннен табуда, сөйлемдердің мазұнын берілген сөздермен толықтыруда қателеседі. Сөздердің синонимін мәтіннен табады, сөйлемдердің мазұнын берілген сөздермен толықтырады . Мәтін бойынша монолог, диалог құрауда сөз әдебі мен
сөйлеу этикетін қолданады Мәтіндегі ақпараттар мен
мәселе негізінде жұбының мәтіні бойынша сұрақ қоюда, сұрақтарға жауап
беруде, сұрақ қою мен жауап беруде сөйлеу этикеті формаларын қолдануда қиналады. Мәтіндегі ақпараттар мен мәселе
негізінде жұбының
мәтіні бойынша сұрақ қоюда, сұрақтарға жауап беруде, сұрақ қою мен жауап беруде сөйлеу этикеті формаларын қолдануда қателеседі. Мәтіндегі ақпараттар мен мәселе негізінде жұбының
мәтіні бойынша
сұрақ қояды,
сұрақтарға нақты, жүйелі жауап береді. Сұрақ қою мен жауап беруде бірнеше сөйлеу этикеті формаларын қолданады. |