Қазақстан ғылымының Қазіргі жағдайы мен мәселелері «Ғылымы жоқ елдің болашағы бұлыңғыр»

Қазіргі жаһандық кезеңде әр мемлекеттің жарқын болашағы мен елдік дамуы оның ғылым мен білім беру саласының жоғары көрсеткіштері екені анық.

• 
  Педагог кәсібінің мәртебесін көтеру және педагогикалық білім беруді жаңғырту іске асуда (педагогикалық мамандыққа грант санын ұлғайту, түсу баллын жоғарылату, стипендиясын көтеру, ЖОО-ны түлектерін кәсіби тесттен өткізу);
  
• 
  Жыл сайын магистранттар мен PhD докторларын даярлауға арналған мемлекеттік білім беру тапсырысы ұлғаюда, яғни мемлекеттік гранттар саны; докторантурағы жылына 2 рет оқуға түсуге мүмкіндік берілуі;
  
• 
  Жастарды ғылымға тарту, ғылыми жұмыстармен айналысып, нәтижелер шығаруға негізінде постдокторантураның ашылуы;
  
• 
  «Болашақ» халықаралық стипендиясы аясында магистратура мен докторантура бойынша түсушілер санын арттырып, техникалық мамандықтарға үлкен мән берілу;
  
• 
  Университеттерге академиялық еркіндік беріліп, алдыңғы қатарлы оқу орындарын ғылыми зерттеу институттарына айналдыру іске асуда;
  
• 
  Оқу орындарында педагогикалық жүктемені азайтып, ПОҚ-ң (профессор-оқытушылар құрамы) ғылымға көңіл бөлуге мүмкіндік беру мәселесі іске асуда;
  
• 
  ЖОО білім мазмұнын жаңғырту мақсатында жаңа оқу бағларламалары енгізілуде;
  
• 
  ПОҚ мен ғалымдардың жарияланымдық белсенділігінің өсуі, яғни ҚР ҒжЖБМ бекіткен журналдарында, WoS, Scopus, РИНЦ және басқа да журналдардағы ғылими жариялымдылық. Сонымен қатар жариялымдылық нәтижесін қаржыландыру, сыйақы беру жүзеге асырылады;
  
• 
  ЖОО-да академиялық ұтқырлық, қос дипломды білім беру бағдарламаларының болуы, кадрларды даярлаудың үш деңгейлі жүйесі іске асады;
  
• 
  Ғылыми-зерттеу қызметін жаңғырту негізінде– ғылымды интернационалдандыру.
  
• 
  Жас ғалымдарды қолдау мақсатында конкурстар өткізу, арнайы ғылыми гранттар бөлу; қазақстандық жобаларды іске асыру барысында шетелдік ғалымдарды тартып, олардың тәжірибесін игеру арқылы отандық ғылым дәрежесінің көтеру;
  
• 
  Ғылым, білім және өндірістің өзара байланысын ұштастыру мақсатынды, дуалді оқытуды, теорияны практикамен байланыстыру, педагогикалық тәжірибенің сағаттарын арттыру жұмыстары жүргізілуде;
  
• 
  Педагогикалық мамандыққа түсушілерге және түлектерге деген талаптардың жоғарылау. Білім, білік, дағдысы қалыптасқан, кәсіби құзыретті педагогикалық маман иесі, қызымет ету барысынды орта, кәсіби, жоғары білім беру мекемелерінде сапалы білім беруге мүмкіндік алады, одан көзі ашық-көкірегі ояу білімді жастар сусындап шығатын анық;
  
• 
  Ғылым - цифрландыру жүйесінде іске асуда. Бұл дегеніміз - ғалымдар үшін есеп беруді қысқарту, жобаларға қатысу, оны қаржыландыруға өтінім беруі мен есеп беруі, ғылымға бөлінетін мемлекеттік қаражатты бөлу, пайдалану және тиімділік үдерісінің толық ашықтығын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді;
  
• 
  Өмір бойы оқу (үздіксіз білім беру) тұжырымдамасын негізінді білім алуды вертикалды және горизонталды түрде дамыту. Яғни вертикалды интеграция - еңбек нарығында бәсекеге қабілеттілікті арттыру мақсатындағы кәсіптік білім берудің сатылары мен деңгейлері бойынша: білікті жұмысшы – орта буын маманы – бакалавр – магистр және PhD докторы, постдокторантура схемасы бойынша тұлғаның саналы түрде білімін дамытуы және интелектуалды дамуы; Ересектерді оқыту немесе горизонтады үйлестіре оқыту - тұлғаның кәсіптік қызметтің кез келген сатысында және кез келген білім деңгейі негізінде біліктілігін арттыру мүмкіндігі;
  

• 
  ҚР білім беру мен оқыту қанағаттандырмағандықтан таланттылардың елден кетуі (утечка мозгов). Бұл жерде білім алушы жастар да, білікті маман иелерініңде шетелге кетуін айтуға болады, сонымен қатар мамандардың басқа салаға ауысып кетуі;
  
• 
  Білім берудің жаһандануы салдарынан бәсекелестіктің өсуі. Мемлекет ішінде және шетелдерде бәсекелестіктің арту деңгейіне сәйкес, ғалымдардың осы бәсекелестікке төтеп бере алу деңгейі;
  
• 
  NEET санаттағы жастарының үлесі. Ғылымда NEET термині ағылшын тіліндегі "Not in Empoloyment. Education or Training" ұғымының бас әріптерінен құралған. Қазақ тіліне аударсақ "не жұмыс істемейтін, не оқымайтын, не өзге де істермен айналыспайтын адам" дегенді білдіреді.
  
• 
  Ақпараттық техниканың күн сайынғы даму деңгейінің артуына орай, халықтың цифрлық сауаттылығы мен ақпараттық құзыреттілігін дамыту маңыздылығы;
  
• 
  Интернет желісінің қолжетімділігіне орай халықтың медиабілімі мен медиасауаттылығы, шынайы ақпарат пен теріс ақпаратты ажырата білудегі құзыреттілігін дамытудың өзектілігі;
  
• 
  Отандық ғылымның дамуына кері әсерін тигізетін жемқорлық факторы.
  

Атаған мәселелерді шешу жолында мемлекет тарапынан жұмыстар атқарылуда. Әсіресе жас ғалымдарды қолдауға үлкен мән берілуде. Мысалы докторанттарға шет елдік кеңесшіні тағайындау, шетелде тағылымдамадан өту арқылы шетелдік тәжирибені жинақтау, әлемдік кітапханалардан ғылыми жұмыс тақырыбы бойынша мол ақпарат жинау мақсатталған.

Сондай-ақ, Ұлттық мемлекеттік ғылыми-техникалық сараптама орталығы ұйымдастыруымен: «2020-2022, 2021-2023, 2022-2024, 2023-2024 жылдарға арналған ғылыми және (немесе) ғылыми-техникалық жобалар бойынша жас ғалымдарды гранттық қаржыландыруға арналған конкурс», «2022-2024, 2023-2025 жылдарға арналған «Жас ғалым» жобасы бойынша жас ғалымдардың зерттеулерін гранттық қаржыландыруға арналған конкурсы», «2021-2023 жылдарға арналған ғылыми, ғылыми-техникалық бағдарламалар бойынша бағдарламалық-нысаналы қаржыландыруға арналған конкурс», т.б., жобалар ұсынылған.

«Той қуалайтын емес, ой қуалайтын кезеңмен бетпе-бет келдік. Бұл дәуір – ақыл-ойдың, ғылым мен білімнің, еңбектің дәуірі», – деп Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев айтқандай, қазіргі қоғам – ғылым мен білімнің дамуына білек түріп белсене кірісетін кезең.

Қорытындылай келе, елінің ертеңін, өзінің жарқын болашағын ойлаған ізденімпаз, оқимын, оқығанды тоқимын, ғылым жолына түсемін деген жастарға тамыры терең ғылым жолының есігі айқара ашық, мүмкіндіктер жетерлік. Тек ниет, табандылық, оқу, алға мақсат қою қажат.