Қазақстан жаңа заман тарихты пәнінен оқу-әдістемелік кешені
Қазақ-жоңғар тарихының тарихнамасы
жүктеу/скачать 5,72 Mb.
|
| 3.Қазақ-жоңғар тарихының тарихнамасы.1776 ж. Қытайлар Жоңғарларды жойғаннан кейін Левшин дерегінде 10000 шаңырақ Шерен бастаған Ресейге өтіп бодандығын қабылдады. Шерен Жоңғариядан босаған жерге отандарына қайтуға Убашыны көндіреді. Еділ бойының оң жағындағы қалмақтармен бірігіп қашуды жоспарлаған, ол үшін Еділдің мұзының қатуын күтеді. Қосылу үшін 1770-1771 ж.ж қыс жылы болып Еділ қатпайды да Убашы Еділдің оң жағындағы қалмақтардың қосылуын күтпей 1771 ж. 5 қаңтарда Жоңғарияға қарай көш басын түзейді Добрамыслов дерегінде шамамен отыз мың шаңырақ қалмақтар олар Жайыққа жақындағанда Орынбор губернаторы Нұралы ханға хабар жібереді. Қалмақтар сендерді шабуға бара жатыр, оларға соққы беріп кері қайтарыңдар дүние мүліктері сендердің олжаларың болады. Нұралы мен Абылай да хабардар болады. Казактарды жұмсай алмайды. Пугачев бұлігіне байланысты олар толқуда болатын.
Орыстың екі армиясы да қалмақтарды тоқтатуға қатыса алмады. Орынбор казактарынан құралған әскери жасақтары генерал майор Траубинберг бастаған әскер Нұралы әскеріне ақпан айының ортасында. Қосылып ат көліктерінің нашарлығымен азық-түліктерінің тапшылығынан кері қайтса, екінші жасақтары Ор бекінісіне өте кеш шығып 12 сәуірде Торғай өзені бойында ғана Нұралы әскерлеріне Торғай өзенін де қуып жетіп қалмақтардың ізін сипап қалды. Ұлы таудан бұл әскерлері де Ресейге кері оралды бұларда бірінші әскерлерінің көбін Қалмақтар сағыз Сағыз өзені бойында сұлтан Айшуақтан қатты соққы алды. Мұғалжар тауларына жеткенде Нұралы ханнан соққы алды. Ор өзені бойында Абылаймен шайқасты. Қазақтар жаңа жетістікке жетіп отырған, одан әрі жерде Әбілфейс сұлтан мен бірігіп соққы берген. Қазақ даласынан өткенше қашқан қалмақтар мал мүліктерінен қатын балаларын қазақтар олжаларды көптеген адамдарын тұтқынға алған ұлы жүз жерінде Ералы сұлтан мен буруттар соққы берген. Қытай жеріне жеткенде мал-мүліктерінен түгел айырылып адамдарының жартысы ғана жетті. А. Добромыслов дерегі сол кездегі қашқан қалмақтар Монғолияда тұрады, олар олюттар деген атпен танымал. 1773-1774 ж. Ресейдің шығыс аймағы Пугачев бұлігімен толқуда болды. 1776 ж. өлке бастығы Рейсендорп қазақтарды әскермен жазалауды сұрайды. Оған ІІ Екатерина рұқсат бермейді. Қазақтарды өшіктіріп аламыз, арты жақсы болмайды жұмсақ қатынас саясатын бұрынғыша жүргізуді талап етеді. Дәуітбай, Құдайберген тархандар Ресейге одақтас болғаннан қалмақтар жолын тосып жүрген жоқты . Біздің пікірімізше ата жауы болып өткен Еділ қалмақтарын қазақ даласынан көктей өтетін жаудан бәрінде күтуге болатын қамсыз қалмауынан, екіншіден Жоңғарияға жібермей әлсірету мақсаты. Жоңғарияға жетіп, қайта қазақ даласына шабатындай күш қуатқа айналдырмау шараларының оңтайы келіп тұрғанда қамсыз қалмауынан болатын. П.И. Рычков, Н.П. Рычков. Капитан жазбалары. “Ана тілі”1995. (59 б.) Рычковтар жазғандай. Ресей жауларына қарсы аттандық деп, өзге халықтық алдында абыройларын асыру емес еді. П.И. Рычков, Н.П. Рычков. Капитан жазбалары. “Ана тілі”1995. (59 б.) Құдайберген, Дәуітбай тархандардың бұл әрекеттерінде халқын, жерін жаудан қорғау елдік мүдделері жатқан болатын. Деректерден қазақ тархандарының мемлекеттік мәселелердің басында жүргенін көреміз жәнеде сол кездегі қазақ қолының қару –жарағы жөнінде мынадай дерек жазу керек. П.И. Рычков, Н.П. Рычков. Капитан жазбалары. “Ана тілі”1995. (59 -60 б.) Қазақ қалаларының жауды қуғанда 60-80 шақырым жерді еш қиыншылықсыз алып отыратын әдістерін жеткізеді. Онда жауларына қарсы жорыққа шыққан әрбір қазақ үш-төрт ат ұстайды да мінеді азығында соларға артады. Соғыс күні мінетін атына тоқым салмай тоқ ұстайды П.И. Рычков, Н.П. Рычков. Капитан жазбалары. “Ана тілі”1995. (60 б.) Ауа көшкен қалмақтар 30 мың үй шамасында, бұл 120 мыңдай халық олардың қатарында 30 мыңға тартасы әскери адамдар П.И. Рычков, Н.П. Рычков. Капитан жазбалары. “Ана тілі”1995. (76 б.). Рычковтар өз жазбаларында Еділ қадмақтарының ауа көшуі Ресей саудасына орасан зор зиянын тигізгендігінен, мемлекеттің және халықтың мүддесіне көп нұқсан келді деп өкінішпен жазған. П.И. Рычков, Н.П. Рычков. Капитан жазбалары. “Ана тілі”1995. (101 б.) Патша үкіметінің қазынасына еселеп Орынбор Троицк жерлеріндегі айырбас сауда орталықтарына пайда әкеліп отырған қазақ-орыс, қалмақ – орыс сауда қатнастарының солжылы коммерциялық пайда кірісінің мүлдем тоқтап қалып, кейіннен өте баяу жүріп коммерциялық пайда капиталының қарқыны бәсеңсіп қалғанды. Бұл деректегі коммерциялық пайданың Ресей үкіметі үшін маңыздылығының саяси астарымен құпиясын біз XIX ғасырдың 1867-1868 жылдардағы реформаға байланысты отарлау саясатын жүзеге асыру барысында ашамыз. жүктеу/скачать 5,72 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|