74
Экономикалық зардаптың құрылымын зардап м н жоғалған пайданы жән
құндық бағалауға жатпайтын басқа да зардаптарды қамтитын мүліктік
зардаптар құрайды.
Экономика саласындағы қылмыстардың зардаптары-бұл азаматтық
құқықтардың объ ктіл рін заңсыз әс р ту арқылы жән сыртқы әл мд
экономикалық зиян түрінд кӛрін тін осы қатынастардың субъ ктіл рі
тудыратын қылмыстық заңм н қорғалатын экономикалық қатынастардың т ріс
ӛзг ріст рі.
Заң шығарушы экономика саласындағы қылмыстардың зардаптарын
сипаттау үшін қолданатын т рминд р (залал, л улі залал,
ірі залал, аса ірі
залал, үлк н мӛлш р, аса үлк н мӛлш р) жән олардың әртүрлі мазмұны
экономика саласындағы қылмыстардың зардаптарының жүй сін құрайды.
Жүй нің
н гізгі
құрылымдық
эл м нтт рі-экономикалық
жән
мат риалдық зардап. Экономикалық зардап құндық бағалауға жатпайтын
мүліктік зардапп н экономикалық сипаттағы зардаптарды құрайды. Мүліктік
зардаптарға мынадай т рминд р жатады: залал, ірі залал, ірі мӛлш р (к йбір
қылмыстар), аса ірі мӛлш р (к йбір қылмыстар).
Құндық бағалауға жатпайтын экономикалық сипаттағы зардаптар м н
мүліктік зардаптар жиынтықта бағалау салдарының блогын құрайды: л улі
залал, аса ірі залал, л улі зиян. Физикалық зиян д нсаулыққа ауыр зиян м н
ӛлімді қамтиды. Экономикалық жән физикалық зиянның жиынтығы ауыр
зардаптарды құрайды, олар соным н бірг бағалау салдарының блогына кір ді.
Экономика саласындағы қылмыстардың салдары р тінд мүліктік зиян
(залал) - залал м н ірі залалды қамтитын мүліктік зиянды (залалды) құрайтын
салдардың құқықтық сипаты. Экономика саласындағы қылмыстардағы залал
м н ірі залалдың сапалық мазмұны қол сұғу объ ктісін жән осындай
әр к тт рг тән әр к тт рг байланысты ӛзг р ді. Мысалы, ұрлықтағы зиянның
сапалы мазмұны ұрланған мүліктің құным н анықталған тік л й залал болып
табылады.
Ірі залалға к л тін болсақ, к йбір жағдайларда (214-баптың 2-бӛлігі, 215-
баптың 3-бӛлігі, 216-баптың 3-бӛлігі, 173-бап, 176-баптың 1-бӛлігі, 176-баптың
1-бӛлігі, 178-баптың 3-бӛлігі, 183-баптың 3-бӛлігі, 185-баптың 1-бӛлігі, 185-
баптың 1-бӛлігі, 195-баптың 2-бӛлігі, 195-баптың 2-бӛлігі, 195-баптың 3-бӛлігі,
195-баптың 3-бӛлігі. Соным н бірг , к лтірілг н зиянның барлық түрл рі
Қазақстан Р спубликасы Қылмыстық код ксінің 8-тарауының
баптарында
к лтірілг н зиянның мазмұнын сипаттайды.
Қылмыстық заңның 8 тарауында к лтірілг н баптардың бір бӛлігінд гі
залалды анықтаудың құндық крит рийл рінің жоқтығынан тұратын
олқылықтар бар, ол осы б лгінің болумауы практикалық жән т ориялық
пробл маларға әк ліп соғады. Бұл жағдайда кӛрс тілг н қылмыстар үшін
қылмыстық жауапк ршілік ӛлш мд рін ҚР ӘҚБтК-нің баптарым н ғана
75
б лгіл йді, ол бӛт н мүлікті ұсақ-түй кт п ұрлағаны үшін әкімшілік
жауаптылықты айқындайды.
Экономика саласындағы қылмыстар салдарының сапалы мазмұнына
талдау жүргізу барысында заң шығарушы "залал" т рминін ӛт жүй сіз
пайдаланатынын анықтады. Құндық бағалауға жатпайтын экономикалық
сипаттағы салдарлар ҚР ҚК экономика саласындағы қылмыстар баптарында
нақты тірк лм г н. ҚР ҚК 8 бӛлімінің нормаларында қамтылған қылмыстар
құрамын талдау олар осы жүй д д рб с құрылымдық буын болып табылады
жән саралау б лгіл рі ( л улі залал, аса ірі залал,
л улі зиян, ауыр зардаптар)
бар салдарларда ӛз кӛрінісін табады д г н қорытындыға к луг мүмкіндік
б рді.
Құндық бағалауға жатпайтын зардаптардың з ртт л тін қылмыстар
тобының зардаптарына тән жән айқындаушы болып табылады. Зардаптың
сапалы мазмұны ғана ск ріл ді, бұл оларды анықтау үшін ш шуші болып
табылады. Cараланған б лгіл рі бар экономика саласындағы қылмыстардың
зардабын сипаттай отырып, мұндай қылмыстардың к л сі ықтимал
зардаптарын атап кӛрс туг болады:
- ұйымның р сми б лгіл нг н р йтингінің тӛм нд уі;
- кли нтт р м н с рікт ст р арасындағы с німді жоғалту;
- комм рциялық ұйымның ауыр қаржылық жағдайы ;
- м мл к тп н, банкп н н м с фирмам н ынтымақтастықтан бас тартуы;
- кәсіпорынның н м с ж к кәсіпк рдің банкроттығы;
-аймақтағы жұмыссыздық жағдайында жұмысшылардың кӛп
санын
жұмыстан босату;
-кӛліктің, байланыстың, авариялық қызм тт рдің жұмысының ұзақ
м рзімг тоқтап тұруы;
-аймақ н м с м мл к т үшін маңызды комм рциялық к ліссӛзд рдің
бұзылуы жән маңызды комм рциялық к лісімшарттардың жасалуы жән т. б.
Бұл зардаптардағы ң бастысы шығындар болады, бірақ к лтірілг н
зиянның кӛл мін байланысты олардың нақты сомаларын анықтау мүмкін м с.
Соным н қатар, экономикалық сипаттағы мүліктік
м с зардаптар
(кәсіпорынның б д лін нұқсан к лтіру, кәсіпорын басшылығына д г н
с німнің жоғалуы, компаниялардың іск рлік б д лін зиян к лтіру жән т.б.)
шығындарға қалай әс р т тінін анықтау да қиын.
л улі залал, аса ірі залал жән л улі зиян сияқты бағалау салдарының
сапалық мазмұны оларды "экономикалық зиян"санатына жатқызуға мүмкіндік
б р ді. Бұл тұжырым осы салдардың барлығы мүліктік зияннан (экономикалық
зиянның н гізгі құрамдас бӛлігі)
жән экономикалық сипаттағы, н гізін н
экономика саласындағы қоғамдық қатынастарды бұзатын әр к тт рд н
туындауы мүмкін экономикалық сипаттағы салдардан тұратындығына
байланысты.
76
Саралау салдарларында "аса ірі залал" б лгісі р кш орын алады, ол
кӛрс тілг н бапта қамтылған басқа салдарларм н қатар мүлд м дұрыс
пайдаланылмайды. ҚР ҚК 215-бабының 3-бӛлігі, 216-бабының 3-бӛлігі, 224-
бабының 3-бӛлігі, 230-бабының 2-бӛлігі, 230-бабының 2-бӛлігі, 234-бабының
2-бӛлігі, 245-бабының 3-бӛлігінд гі "аса ірі залал" т рминд рінд
шатасушылықты болдырмау үшін "аса ірі залал" ұғымын "аса ірі
мӛлш рг "ауыстыру к р к сияқты. Осы ұсынысты іск асыру ҚР ҚК
экономикалық қылмыстардан к лтіріл тін зардаптың сандық жағын түсіндіруді
ж ңілд тіп қана қоймай, оны саралау сипаттамасына да әс р т ді.
Экономика саласындағы қылмыстардағы ауыр зардаптардың мазмұны,
қылмыстардың нақты құрамындағы к йбір айырмашылықтарға қарамастан,
тұтастай алғанда қаржылық жән экономикалық зардаптың жиынтығы түрінд
ұсынылады. Соным н қатар, экономикалық зардап, шығындардан басқа,
мінд тті түрд саралауға жатпайтын салдарды қамтиды. Ауыр зардаптардың
сандық мазмұны р сімд лм г н жән саралауға жатпайтын зардаптарға жән
құқық қолданушының қалауына байланысты.
Достарыңызбен бөлісу: