Қазақстан республикасы 45minut kz – 45minut org Ұстаздарға арналған басылым редакциясы жаңА ҒАСЫРДА жаңа білім 45minut. Org топтамасы

A
б
в
3-сурет
Біз жоғарыда сұйыққа батырылған дененің салмағы, кері итеруші архимед күшіне тең шамаға азаятындығын білеміз. Бұл
шама дене ығыстырып шығарған сұйықтың мөлшеріне байланысты ма? Бұны анықтау үшін стакандағы сұйықты 2 шелекке
құяйық. Көрсеткіш-тілшенің алғашқы орнына қайтып келгенін көреміз (3,
в
-сурет). Бұл
дене ығыстырып шығарған
сұйықтың салмағы, сұйыққа батырылған дененің қанша салмақ жоғалтқанына тең
екендігін көрсетеді. Сұйықтағы 
дененің салмағы сол дененің ауадағы салмағынан кері итеруші күш шамасына тең шамаға аз болады. Сондықтан біз
қорытындылай келе мынадай тұжырымға келеміз: 
Сұйыққа батырылған денеге әсер ететін кері итеруші күш, осы дене ығыстырып шығарған сұйықтың салмағына тең
болады.
Бұл заңды Архимед ашқан, сондықтан оның есімімен — 
Архимед заңы
деп аталады.
Денеге әсер ететін Архимед күші 
F
А
төмен қарай әсер ететін салмақ күші 
m
с
g
-мен теңеседі. (мұндағы 
m
с
— берілген дене 
көлеміндегі сұйық масасы):
F
А
= 
m
с
 g.
(1)
Бірақ салмақ күші m
c
g ығыстырылып шығарылған сұйықтың салмағына 
Р
с
тең. Сонымен 
F
A
= 
Р
с
тең. Сонымен 
F
A
= 
Р
с
тең 
екені дәлелденді.
(1) формуласын басқа түрде жазуға болады. Сұйықтың массасы 
m
с
оның тығыздығы ρ
с
мен 
V
с
көлемінің көбейтіндісіне тең 
екенін ескеріп
F
А
= ρ
c
V
c
g.
(2)
V
c
— ығыстырылып шыққан сұйық көлемі. 
Бұл көлем дененің сұйыққа батып тұрған бөлігінің көлеміне тең болады.
Егер дене сұйыққа толығынан батып тұрса, онда 
сұйық көлемі дене көлемімен 
V
бірдей болады, ал егер жарты бөлігі батып тұрса, онда дене көлемінен 
V
аз болады (4-сурет).
А
б
4-сурет
(2) формула газдардағы архимед күші үшін де дұрыс орындалады, тек бұл жағдайда газ тығыздығы мен ығыстырылып
шыққан газдың көлемі, сұйық орнына алынады.
Жоғары айтылғандарды ескере отырып,

жүктеу/скачать 9,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: