Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

129
ӘОЖ 636.32 (38:6(6.995.1(574.22)(045)
СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНДАҒЫ ШАРУАШЫЛЫҚТАРЫНДАҒЫ 
ҚОЙ ГАСТРО-ИНТЕСТИНАЛДЫ НЕМАТОДАЛАРЫНЫҢ 
АНТГЕЛЬМИНТТІК РЕЗИСТЕНТТІГІН БАҒАЛАУ 
Касенов К.М., 2 курс магистранты
Ғылыми жетекші Усенбаев А.Е., в. ғ. к. ,доцент
С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университеті
Астана қ.,
Дүние жүзінде барлық жайылатын қойлар гастро-интестиналды нематодаларымен 
(ГИН) залалдануға бейім болатыны белгілі. Олар қозыларда диарея, анемия, салмақ 
жоғалту, күйдің нашарлауы және өлім-жітімнің маңызды себебі болып табылады. 
Залалданбаған қоймен салыстырғанда, инвазияға шалдыққан малдың салмақ қосу, жүн 
өндіру және сүт сауу көрсеткіштері, сәйкесінше,тек 85, 90және 78%құрайды [1].
ҚойГИН инвазиялары, негізінен, тұрақты түрде дегельминтизациялау арқылы 
бақыланады. Алайда антгельминтиктерге резистенттік (AR) дамуына байланы-
сты осы стратегиялық емдеу әдістемесіне ғылыми қауымдастықта тұрақты теріс 
көзқарас қалыптасты. Еуропада бензимидазолдар (BZ), левамизол және макроциклді 
лактондарға (ML) қарсы резистенттік кем дегенде 10 елдерде кездеседі [2].Осыған бай-
ланысты соңғы жылдары AR өсуі мен оның одан әрі дамуқаупі мен әсерін төмендететін, 
ғылыми негізделген паразиттерді бақылау ұсыныстарына қажеттілік артып келеді. Қой 
гельминттерінің AR-мен байланысты факторларды жүйелі шолу мен мета-талдауда емдеу 
жиілігі маңызды қауіп факторы ретінде бағаланды, ал әртүрге жататын малды бірлесіп 
жаю, отар мөлшері, ұзақ әсер ететін дәрі-дәрмектерді қолданудың маңыздылығы шама-
лы болды [3].
Ал Орталық Азияға келетін болсақ, қой ГИН-ң AR болуы немесе қаупінің жоғарылауы 
туралы ақпарат жоқтың қасы десе болады. Бұл зерттеудің мақсаты – Солтүстік 
Қазақстаншаруашылықтарындағы қой ішек-қарын стронгиляталарының AR бағалау 
болды.
Материалдар мен әдістер
Антгельминтиктерге қарсы резистенттілікті анықтау мақсатындағы тәжірибелік зерт-
теу жұмыстары 2022 жылы Солтүстік Қазақстан облысы Тайыншы ауданының 50 шағын 
жеке қой шаруашылықтарында жүргізілді. Эксперименттерді ұйымдастыру үшін 10 үй 
қожалығында 8 апта бойы дегельминтизацияланбаған 400 бір-екі жастағы қойлардан per 
rectum алынған нәжіс сынамалары Фюллеборн бойынша зерттелінді, әрбір қожалықта 
4-14 залалданған жануарлар бөлініп алынды.
Тәжірибе барысында әр қой таразымен өлшенді және салмағына сәйкес шаруашылықта 
пайдаланылатын антгельминтикпен инструкцияда ұсынылған дозасына сәйкес жеке 
емделді. Дегельминтизациядан 9-14 күн өткеннен кейінжануарлардан сынама қайтадан 
алынды. Нәжіс үлгілері құлақ сырғасы нөмірімен белгіленіп, зерттеуге дейін 48 сағат 
аралығында тоңазытқыштың 4°C-да сақталды. Әр қойдың залалдану интенсивтігі ем-
деуге дейін және емдеуден кейін бір г нәжіске келетін жұмыртқа саны (EPG) бойынша 
Mini-FLOTAC әдісімен (анықтау шегі 5 EPG)бағаланды[4].
Әрбір топ үшін нәжістегі жұмыртқалар саны төмендеуінің (FECR) орта мәніжәне 
сәйкескелетін 95% сенімділік интервалдардары (CI) төмендегі формула бойынша 
есептелді: 
FECR% = 100% × (1 –M1/M2), мұнда M1 =емдеуге дейін жұмыртқа бөлетін жану-
арлар арасындағы FEC орташа арифметикалық мәні, ал M2 = емдеуден кейінгі FEC ор-
таша арифметикалық мәні. FECR 100% аз болған кезде сәйкес келетін 95% CI дельта 
әдісімен[5], ал FECR 100% болған кезде Jeffrey әдісімен есептелді [6]. Стронгиляталар 

130
популяцияларының "сезімтал" және "резистентті"критерийлері бойынша екі статусы 
Coles et al. (1992)сәйкес жіктелді [7, 8,9,10,11]. 
Зерттеу нәтижелері мен талқылау
Копрологиялық зерттеулер нәтижесінде Солтүстік Қазақстан шаруа қожалықтары 
жағдайында ұсақ малдар эймериялармен стронгиляталармен залалдануы ең жоғары 
дәрежеде (сәйкесінше, 34.3 және 33.5%) болатыны анықталды. Ал мониезиялар 3.5% 
қойда кездесті (1-кесте).
1 кесте - Солтүстік Қазақстан облысы шаруа қожалықтарындағы қойдың ішек 
паразиттерімен залалдануы
№
Жануарлар 
саны
Паразиттермен залалдану деңгейі
стронгиляталар
мониезиялар
эймериялар
саны
ИЭ*,%
саны
ИЭ*,%
саны
ИЭ*,%
1
15
5
33.3
1
6.7
3
20
2
20
8
40
2
10
4
20
3
50
15
30
4
8
20
40
4
40
12
30
2
5
10
25
5
80
20
25
0
0
30
37.5
6
50
21
42
0
0
15
30
7
10
6
60
2
20
4
40
8
50
15
30
0
0
20
40
9
15
6
40
1
6.7
3
20
10
40
16
40
1
2.5
18
45
Барлығы
370
124
33.5
13
3.5
127
34.3
* - инвазия экстенсивтігі
Осы зерттеулерге сәйкес әрбір қожалықта залалдану интенсивтігі жоғары жануар-
лар таңдалып, тәжірибелік топтар құралды. Зерттелінген қожалықтарда жазғы мезгілде 
сәуірден айынан қазан айына дейін жайылымда бағу технологиясы қолданылады және 
жануарлар жергілікті жағдайда сұрыпталған тұқымға жатады. Емдеуге дейін және 
одан кейін 88 қойдың EPG анықталды, дәрілеу топтарындағы мал саны төмендегідей 
болды: 27-і альбендазол,4-фенбендазол, 38- ивермектин, 5-эприномектин және 14-до-
рамектинмен өңделді (2-кесте), яғни, зерттелінген әр отардың 25-60% жануарларын 
қамтыды. Резистенттікті бағалау үшін қабылданған критерилерге сәйкес, альбендазол 
мен фенбендазолға барлық отарларда ГИН-ға қарсы тұрақтылық табылды. Ивермектин 
қолданылған отарлардың 25%-да ғанаас-қорыту жүйесі стронгиляталары сезімталдық 
көрсетті. Дорамектин мен эприномектин қолданылған отарларда паразиттерге қарсы 
гельминттерде сезімталдық нақты болды (2-кесте).

131
2 к
есте - Со
лтүстік Қазақст
анда қо
лданыла
тын антиг
ельминтик
терг
е қарсы қой ішек-қарын нем
ат
ода
ларының ре
зистенттік көрс
еткіштері
То
п
Антг
ельминттік 
әс
ер ететін за
т
Тәжіриб
едегі қой 
саны
Баст
апқы 
деңг
ейдегі 
жұмыр
тқа с
аны 
(бір г нәжіск
е 
келетін жұмыр
тқа 
саны – EPG
FEC ор
-
таша мәні (EPG)
Сынам
а 
алу және емделу ара
лығы, 
күндер
FECR (%) (95%CI)
Ре
зистенттілік*
1
Альб
ендаз
ол
4
476
595.0
11
70.4 (35.6; 91.8)
R
2
Эприно
мек
тин
5
2410
860.7
12
95.1 (91.1; 97.9)
S
3
Ив
ер
мек
тин
13
504
210
14
92.9 (80.9; 89.0)
R
4
Ив
ер
мек
тин
9
350
194
9
89.1 (70.9; 99.2)
R
5
Дорамек
тин
14
2762
986.4
14
94.5 (88.7; 98.2)
S
6
Ив
ер
мек
тин
12
504
210.0
10
92.9 (80.9; 99.0)
S
7
Ив
ер
мек
тин
4
2502
3127.5
14
86.8 (79.3; 78.5)
R
8
Альб
ендаз
ол
12
10.846
11.363.0
12
67.1 (62.2; 71.2)
R
9
Фенб
ендаз
ол
4
145
181.3
11
70.4 (35.6; 91.8)
R
10
Альб
ендаз
ол
11
1189
540.5
10
21.5 (−12.3; 49.4)
R
*R–ре
зистентті,S – с
езімт
ал

132
Бұл зерттеу нәтижелері AR бойынша соңғы жүйелі шолуды толықтырады деп са-
наймыз[2].Еуропа елдері арасындағы AR таралу көрсеткіштерін салыстыруқиын, 
өйткені анықталған AR таралуы аймаққа және антигельминтиктер класына бай-
ланысты өзгеріп тұрады (Rose et al., 2015), бірақ біздің нәтижелерімізге ұқсас AR 
көрсеткіштеріНидерландта тіркелді, мұндағы BZ және ML резистенттілік, сәйкесінше, 
73% және 47-78% отарларда табылды[8].BZ және ML қарсы резистенттіктіңпайда 
болуы нақты дәлелденгенГИН түрлеріне Haemonchus contortus және Telodorsagia 
circumcinctaжатады[9]. Антигельминтиктердің түрлі кластарына жататын бірнеше 
дәріге ортақ резистенттік Еуропаның 10 елінде көрсетілді [2]. Бұл тәжірибеде көп дәріге 
резистенттіктің таралуы белгісіз, өйткені қожалықтарда антигельминттік дәрілердіңтек 
бір класы сыналды. Ұлыбританияда AR қаупі туралы білмеушілік және қазіргі 
кездегі антигельминттерді қолдануға оң көзқарас гельминттермен күресудің тұрақты 
әдістерін енгізу үшін кедергілер болып саналады[10]. Соңғы уақыттағы зерттеулер қой 
өсірушілердің антигельминтиктерге қарсы резистенттіктің даму қаупін қабылдау гель-
минттермен күресуге деген көзқарасына айтарлықтай әсер еткенін көрсетті[11].
Қорытынды
Солтүстік Қазақстан қожалықтарында бензимидазол және ивермектин топтарына жа-
татын антгельминтиктерге қарсы қой ішек-қарын нематодаларында тұрақты резистенттік 
орын алады.

жүктеу/скачать 5,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: