Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі Е

261 
«Күшті болсам мен егер», «Не деу керек?», «Жалқау», 
«Білгіш», «Бәтеңке, Шұжық, Балқаймақ», «Менікі де, сенікі 
де, оныкі де - біздікі» туындылары да - бүгінгі талапқа 
толық жауап беретін дүниелер. 
Апаң сенің базардан 
Алма сатып әкелді. 
Ең үлкенін, жақсысын 
Саған таңдап әперді. 
Не деп барып жеу керек? 
- деп басталатын «Не деу керек?» ӛлеңі бүгін де, ертең де, 
арғы күні де сәбилерге әдеп әліппесін үйрете береді. Ақын 
ӛлеңдері балалар бойында гуманистік сезімді оятуға, 
оларды ізгі мінезге тәрбиелеуде пайдалы қызмет атқарып 
келеді. Ә.Дүйсенбиев ӛлеңдері жанрлық жағынан бай. 
Ертегі-поэма, санамақ, тақпақ т.б молынан ұшырасады. 
Халық поэзиясы кӛне формасының жаңа мазмұн алып 
дамуына «Бес саусақ» ӛлеңін мысалға келтірге болады: 
Балаларым, тұрыңдар, 
Сӛзге мойын бұрыңдар. 
Бас бармақ, 
Жатып алдың талайдан, 
Бұзауларды бақ, айнам. 
Кешке үйге келгенде, 
Құйып берем ақ айран. 
Ә.Дүйсенбиев әр ӛлеңінде баламен сырласудың 
қарапайым жолын тауып сӛйлейді. Оның ӛлеңдерінің 
ӛміршең болатын себебі де осыдан. 
Ә.Дүйсенбиевтің туындыларынан жалаң үгіт, насихат 
байқалмайды. Ақын ӛз ӛлеңдеріне тәрбиелік сипат беріп, 
айтар ойын астарлап, ишаралап жеткізеді. Мысалға «Шірік 
алма» ӛлеңін алайық: 
Жеп тұр Әсет алманы, 
Ре
по
зи
то
ри
й
Ка
рГ
У

262 
Інісін еске алмады. 
-Маған да аздап бер - дейді, 
Әсет оған бермейді. 
-Кәкәй, жеуге болмайды, 
Айта кӛрме ондайды. 
Шірік алма - деп қоды, 
Сӛйтті де ӛзі жеп қойды. 
Бұл ӛлеңде бала характері алдыңғы планға шыққан. 
Дидактикалық ӛлеңдерден арылудың бір жолы - ӛлеңді бала 
мінезіне құру болатын болса, Ә.Дүйсенбиев - бұл істі 
оңтайына келтірген ақын. 
Поэмалары.
Бірде 
М.Әлімбаев 
«Балдырған 
редакциясында бас редактор ретінде бір мәселені қозғайды. 
«Бауырсақ 
қайдан 
келеді?» 
деген 
сауалға 
қала 
балабақшасында тәрбиеленіп жүрген бес жасар бала - қазақ 
сәбиі «ақ бауырсақ алма сияқты ағашта ӛседі» деп жауап 
беріпті. «Ауыл тірлігінің қыр-сырына қала балаларын 
қанықтыру үшін «Балдырған» беттерінде әдеби-кӛркем 
туындыларды кӛптеп жариялау - басты парызымыздың бірі» 
- деп ескертеді ақын. «Малшылар еңбегі жаынан оқиғалы 
сурет-кітапшаны қолға алайын»- деп Ә.Дүйсенбиев ӛзіне 
міндеттеме артады. Кейін «Бәтеңке, Шұжық, Балқаймақ» 
туады.(М.Әлімбаев естелігінен алынып отыр). Ертегі-поэма 
тӛмендегіше басталады: 
Бәтеңке, 
Шұжық, 
Балқаймақ, 
Дүкенде түрып ұрысты, 
Ұрыс-керістің сыры - қайсысымыз халыққа керекпіз? - 
деген сауалдың тӛңірегінде ӛрбиді. Олар тӛрешілерге 
жүгінеді. Кӛк тӛбет Шұжықты, ала мысық Балқаймақты, 
тышқан тістің қышуын қандырады деп Бәтеңкені жақтайды. 
Ре
по
зи
то
ри
й
Ка
рГ
У

263 
Дау шығып, атыс күшейе түседі. Ең соңында олар ақ сиырға 
жүгінеді. 
Сиыр сӛйлей жӛнелді, 
Бір тӛңкеріп кӛздерін: 
-Мына менен, әуелі, 
Шыққансыңдар ӛздерің. 
Шытынама, Балқаймақ, 
Сені сүттен беріп ем. 
Ал, Бәтіңке, айқайлақ, 
Жасалғансың теріден. 
Сен де, Шұжық, безілдек, 
Шығасың ғой етімнен, 
Енді ӛзім, ӛзім» - деп, 
Екіленбе бетіңмен. 
Сӛйте тұра ӛзімді, 
Мақтамаймын, таспаймын. 
Әрқашанда сӛзімді 
Бақташыдан бастаймын 
- деп үшеуін ертіп, бақташы еңбегін кӛзбен кӛру үшін 
фермаға кетеді. 
Ертегі-поэмада тәлімдік бірнеше сипат бар. Шығарма, 
алдымен, ӛзімшілдікті сынайды. Ӛз кӛкірегін қағып, 
менмендік танытқан Бәтеңке, Шұжық, Балқаймақ әрекеттері 
осыны маңзейді. Екінші, Кӛк тӛбет, Аламысық, Тышқан 
тӛреші ретінде алынған. Әркім ӛз керегіне қарай сыңаржақ 
бағалаған. Соңғысы, Ақ сиырдың аналық пейілі 
аңғарылады. 

жүктеу/скачать 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: