Екпе  дақылдардың  су  пайдалану  коэффициентін  есептеу

 

119 

Тары 

-«- 

150-270 

- 

Қарақұмық 

-«- 

170-300 

- 

Асбұршақ 

-«- 

150-250 

- 

Ноқат, ноғаттық 

-«- 

140-250 

- 

Қызылша 

тамыржеміс 

12-25 

7-14 

Картоп 

түйнектер 

10-30 

8-15 

Жүгері,  шай  жүгері 

сүрлемге 

Құрғақ зат 

60-120 

35-80 

Күнбағыс сүрлемге 

-«- 

85-150 

40-70 

Жоңышқа, 

түйежоңышқа 

пішенге, 2-4 тіршілік 

жылдары 

-«- 

80-120 

35-85 

Эспарцет, 2-4 жыл 

-«- 

60-110 

40-70 

Ееркекшөп, 2-4 жыл 

-«- 

80-110 

- 

Қылтықсыз  арпабас, 

2-4 жыл 

-«- 

60-100 

30-70 

Судан  шөбі  жем-

шөпке 

-«- 

45-65 

35-50 

Итқонақ,  қонақтары 

жем-шөпке 

-«- 

50-75 

40-55 

Сұлы,  арпа  жем-

шөпке 

-«- 

65-100 

40-60 

Бұл  көрсеткіштерді  ылғалмен  қамтамасыз  етілу  бойынша  НМӨ 

анықтағанда  қолдануға  болады,  сонымен  қатар  ұсынған  анықтама 

жадығаттарды қолданғанда бірқатар ерекшеліектерді ескеру керек.   

Бір  дақылдың,  сорттың

  су  пайдалану  коэффициентінің  мөлшері 

әртүрлі  аралықта  өзгеруі  мүмкін

 

және

 

агротехника  деңгейіне 

байланысты:

 

агротехника  деңгейі  неғұрлым  жоғары  болса  және 

қоршаған орта факторлармен жақсы қамтамасыз етілгенде, оның ішінде 

қоректі  заттармен,  соғұрлым  ылғал  үнемді  жұмсалады,  ал  супайдалану 

коэффицентінің мәні төмен  болады. Агротехника деңгейі төмен болған 

жағдайда  супайдалану  коэффициентінің  мәндері  максималды  шегіне 

жетеді,  яғни  өсіп-жетілу  кезеңінде  келіп  түскен  жиынды  супайдалану 

бірдей    болған  жағдайдың  өзінде  әртүрлі  өнім  деңгейі  қалыптасуы 

мүмкін,  демек  дақылдардың  үнемді  және  экономикалық  тиімді 

 

супайдалану 

өсіру 

технологияларын 

пайдалану 

керек 

екенін 

куәландырып отыр.  

Супайдалану  коэффициентінің  мөлшері  ылғалмен  қамтамасыз 

етілуі  жағдайына  да  байланысты:  қуаңшылық  жылдары  ылғалмен 

орташа қамтамасыз етілген жылдармен салыстырғанда бір өлшем өнімге 

шығындалған  ылғал  мөлшері  25—30%  жоғарылайды    және  керісінше 

орташа  ылғалды  жылдарға  қарағанда  ылғалды  жылдары    20—25%  

төмен,  аймақтын  онтүстік  бөлігінде  орманды  дала  және  далалы 

аймақтарына  қарағанда  супайдалану  коэффициенті  жоғары.    Бұл 

көрсеткіш  жазғы  максималды  түсетін  жауын-шашын  мөлшері 

өсімдіктердің  ылғалға  қажетсінуі  қиын-қыстау  кезеңімен  қатар  келген  

 

120 

жағдайда  төмендейді,  ал  нақты  өнім  есептелген  өнімнен  жоғары 

қалыптасуы тиіс.  

Шілде–тамыз айының бірінші жартысында жауын–шашын мөлшері 

нормасынан  төмен  мөлшерде  түскен  жылдары  –  супайдалану 

коэффициенті  айтарлықтай  көтеріледі,  ал  өнім  төмендейді,  сондықтан 

жаздың  екінші  жартысында  ылғалмен  жақсы  қамтамасыз  етілген 

жылдар  жүгері,  тары  дақылдары  үшін  жоғары  өнім  қалыптастыруына 

өте қолайлы, ал көктемде және жаздың алғашқы кезеңдерінде ылғалмен 

жақсы  қамтамасыз  етілгенде  –көпжылдық  шөптер,  ерте  пісетін  жаздық 

және  күздік  дақылдарға  қолайлы.  Осыған  орай  есеп  жүргізгенде 

супайдалану  коэффициентінің  көрсеткіштерін  14-кестеде  әрбір  дақыл 

бойынша келтірілген аралықты ескеріп алу керек.         

Сонымен,  НМӨ  есептегенде  супайдалану  коэффициентінің 

мөлшерін  агротехника  деңгейіне  және  қоршаған  орта  факторларымен, 

яғни  коректік  заттармен  қамтамасыз  етілуіне  түзету  еңгізу  арқылы 

анықтамалық материалдардан алу керек.  

Агротехника  деңгейінің  супайдалану  коэффициентінің  мөлшеріне 

әсер  етуін  Целиноград  АШИ  (Можаев  Н.И.,1979)  көпжылдық  шөптер 

егістігінде  жүргізілген  тәжірибелер  нәтижелері  бойынша  қарастыруға 

болады (Кесте 14).   

  

 

Кесте  14.  Агротехника  тәсілдеріне  байланысты  көпжылдық 

шөптердің  екінші-төртінші  тіршілік  жылдары  өнім  қалыптасуына 

шығындалған орташа ылғал мөлшері, м

3

/ц  

 

Дақыл 

Табиғи ылғалдануы 

Суармалы 

Тың

ай

тқ

ыш

 

қолд

ан

ба

ға

н 

кә

ді

мгі

   

те

хн

олог

ия

  

Қ

ола

йлы

 с

аб

ақ

 ж

иі

лі

гі

н 

қа

мт

ама

сыз 

ете

тін

 

төм

ен

гі

 с

еб

у 

мөлш

ері

н 

қолд

ан

у 

К

ең

 қ

ата

рлы 

се

бу 

тә

сі

лі

 

Ес

еп

те

лг

ен

 тың

ай

тқ

ыш

 

мөлш

ері

н 

қолд

ан

у 

Кәдімгі технология 

Ес

еп

те

ге

н 

тың

ай

тқ

ыш

 

мөлш

ері

  

ең

гі

зі

лг

ен

 

қа

рқ

ын

ды 

те

хн

олог

ия

  

Тың

ай

тқ

ыш

 

қолд

ан

ба

й 

Ұ

сын

ылғ

ан

 

тың

ай

тқ

ыш

 

мөлш

ері

н 

қолд

ан

у 

Жоңышқа 

67-73 

58-62 

55-56 

49-52 

43-58 

36-52 

21-34 

Эспарцет 

68-70 

50-52 

- 

32-44 

41-50 

38-40 

20-23 

Қылтықсыз 

арпабас 

49-60 

49-52 

- 

29-40 

45-49 

27-30 

23-24 

Еркекшөп   60-72 

41-49 

35-48 

40-42 

40-41 

30-31 

30-32 

жүктеу/скачать 12,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: