Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі ұлттық тестілеу орталығЫ


Үгедей  ұлысына қараған аумақтарды картаға белгілеңіз



Pdf көрінісі
бет36/98
Дата30.05.2020
өлшемі0,81 Mb.
#71768
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   98
Байланысты:
KAZAKSTAN-TARIKHY.compressed

3.Үгедей  ұлысына қараған аумақтарды картаға белгілеңіз. 

Үгедей  ұлысы.  Үгедей  –  Шыңғысханның  үшінші  баласы.  Оған  Батыс 

Монғолия  мен  Алтай,  Тарбағатай,  Ертістің  жоғары  ағысы  бойындағы 

жерлер  қараған.  Ол  ұлы  хан  атағын  алғаннан  кейін  Орхонда, 

Қарақорымда тұрған. 



 

 

 

9-

Билет 

1. 

Сібір қазақтары туралы Жарғы. 

2. 

Адамзат  баласының  Жер  бетінде    пайда  болуы  жөніндегі 

көзқарастар. 

3. 

Қазақ  жеріндегі  ұлт-азаттық  көтерілістердің  болған 

уақытын  дұрыс  реттік  жүйемен  кестеге    толтырыңыз. 

(Маңғыстау 

түбегіндегі 

көтеріліс, 

К.Қасымұлы, 

Ж.Нұрмұхамедұлы,    С.Датұлы,  Бөкей  Ордасындағы 

көтеріліс) 

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

Жауабы: 



1. 

Сібір  қазақтары  туралы  Жарғы.  Мал  шаруашылығымен 

шұғылданған  қазақ  елінің  XIX  ғасырдын  бірінші  жартысындағы 

дамуында  1822  жылы  қабылданған  Сібір  қазақтарының  Жарғысы 

елеулі  рөл  атқарды.  Бұл  реформаның  тарихи  алғышарттары 

Қазақстандағы  XVIII  ғасырдың  соңы  мен  XIX  ғасырдың  басында 

қалыптасқан  әлеуметтік-саяси  өзгерістерге  байланысты.  Қазақтардың 

1773-

1775  жылдары  Пугачев  басқарған  шаруалар  соғысына  қатысуы, 



батыр  Сырым  Датұлының  көтерілісі  Қазақстандағы  хандық  билеу 

жүйесінін  әлсірей  бастағанын  көрсетті.  Халық  арасында  ықпалы 

кеміген  қазақ  хандары  патша  өкіметінің  билеп-төстеу  саясатына 

ойдағыдай қарсылық ұйымдастыра алмады. 1781 жылы Орта жүз ханы 

Абылайдың  дүние  салуына  байланысты  таққа  отырғызылған  оның 



 

37 


 

үлкен  ұлы  Уәлидің  катыгездігі  халықтың  наразылығын  туғызды.  1815 

жылы патша үкіметі оған қосарлап екінші ханды -Бөкейді тағайындады. 

1817 жылы Бөкей, 1819 жылы Уәли қайтыс болғаннан кейін Орта жүзге 

хан  тағайындалмады.  Бұл  жағдай  Орта  жүздегі  билеу  жүйесінің  жаңа 

тәртібін  кажет  етті.  Сібір  генерал-губернаторы  М.М.Сперанскийдің 

декабристермен  жасырын  байланыста  болған  Г.  С.  Батеньковтың 

мәлімет-кеңестеріне  сүйене  отырып  дайындалған  "Жарғының"  басты 

мақсаты  -Қазақстанның  солтүстік-шығыс  өңірін  әкімшілік,  сот,  саяси 

жағынан  басқаруды  өзгерту,  рулық-феодалдық  тәртіпті  әлсірету  еді. 

Орта жүз әкімшілік жағынан ауыл, болыс, округ болып бөлінді. Ауыл - 

50-70 


шаңырақтан,  болыс  -  10-12  ауылдан,  округ  -  15-20  болыстан 

құралды. 

Батыс  Сібір  генерал-губернаторлығына  Тобыл,  Том  және  Омбы 

облыстарымен  бірге  Сібір  қазақтарының  облысы  да  кірді.  Орталығы 

Тобыл, ал 1839 жылы Омбы болды. Жарғы бойынша батыс шекарасы 

Орынбор  даласына,  оңтүстігі  Шу  өзеніне  дейін  созылған  Сібір 

қазақтарының  округі  сыртқы  және  ішкі  округтерге  жіктелді.  Бұлар  - 

Қарқаралы,  Көкшетау  (1824  ж.),  Баянауыл  (1826  ж.),  Аякөз  (1831  ж.), 

Ақмола (1832 ж.), Үшбұлақ (1833 ж.), Аманқарағай (1834 ж.), кейінгі 40-

50-


жылдарда  қүрылған  Көкпекті,  Құсмұрын,  Алатау  округтері  еді. 

Округтер  Омбы  облыстық  басқармасына  бағынды,  оларды  басқару 

округтік приказдарға жүктелді. Сөз жүзінде округті билеу аға сұлтанның 

қолына  берілсе  де,  патша  өкіметінің  іс  шешуде  көпшілік  пікір  алысу 

жүйесін енгізуі, сол аға сүлтандардың рөлін әлсіретіп, оларды сырттай 

бақылап  отыруға  мүмкіндік  жасады.  Аға  сұлтанды тек  сұлтандар  ғана 

сайлады,  оларға  ресейлік  майор  әскери  шені,  ал  он  жылдан  кейін 

дворяндық атақ берілді. Аға сұлтанды хан сияқты ақ киізбен көтеретін. 

Біртіндеп  аға  сұлтан  бар  болғаны  Омбы  облыстық  басқармасының 

сойылын  соғушы  отаршылдық  биліктің  тірегіне  айналды.  Аға 

сұлтандар  үш  жылға  сайланды.  Болыс  сайлау  мерзімі  өмірлік  болды. 

Болыстық билік мұрагерлікпен берілді. Егер болыс сұлтанның мұрагері 

болмаса, оның орнын інісі немесе облыстық басқарма бекіткен туысы 

басатын. Болыстық сүлтандар Ресейдің әкімшілік сатысы бойынша 12-

класқа жататын шенеуніктерге теңелді. 

Ауыл  старшындары  да  аға  сұлтан  секілді  үш  жыл  сайын 

сайланатын.  Болыстық  сұлтандарға  бағындырылған  болыстық 

старшындар  құқықтары  жөнінен  Ресейдегі  селолық    старосталармен 

теңестірілді. 

"Жарғы" бойынша сот істері үшке бөлінді: қылмыстық істер, талап 

ету,  болыстық  басқармаға  шағым  айту.  Қылмыстық  істер  империя  

заңдары негізінде округтік приказда каралды. Істі алдын ала тексеруге 

қазақ  биімен  қатар  бір  орыс  шенеунігі  қатыстырылды.  Қазақтардың 

талап  етуі  бойынша  қаралатын  істер  жергілікті  ескі  заң  бойынша 

шешілетін. Округтік приказ шешімдерді қайта қарауға құқылы болды. 



 

38 


 

Кейін  Сібір  казақтарын  билеу  Шекаралық  басқармаға  жүктелді. 

Оның  төрағасын  тағайындау  үшін  арнайы  жарлық  шығарылатын. 

Шекаралық  басқарма  Батыс  Сібір  губернаторына  бағындырылды, 

оның  төрағасы  шетелдермен  келіссөз  жүргізу  қүқығына  ие  болды. 

Жалпы  алғанда,  1822  жылғы  "Жарғы"  Қазақстанның  бай  өлкесін 

шаруашылық  жағынан  игеруге  қолайлы  алғышарт  жасады;  екіншіден, 

патшалы Ресейдің отаршыл саясатын кеңейте түсуге жол ашқаны тез 

арада байқалып қалды. 

 



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   98




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет