«Қарқаралы  петициясының»  халық  толқуындағы  рөлін

ХХғ. басында отарлық жағдайда тұрған өзге де ұлттар (үнді, қытай т.б.) 

отарлаушы империяның күшті құрылымына қарсы тұра алу үшін –«күш 

қолданбай  қарсыласу»,  «өзін-өзі  күшейту»,  бейбіт  шеру,  байкот 

жариялау  сияқты  әдістер  қолдана  бастады.  Халықты  қырғынға 

ұшырататын  көтеріліс  түріндегі  қарулы  әдіс  өзін-өзі  ақтамады.  Ұлттық 

мүмкіндіктерді  ортақ  мақсаттарға  жұмылдыра  алатын,  жаңа  күрес 

тәсілдерін  тиімді  пайдалана  алатын  әлеуметтік  күш-  ұлт  зиялылары 

еді. Олар ХХғ. басында жаңа күрес әдістерін –ұлттық құндылықтарды 

қорғау  тұрғысынан  халық  ағарту  ісін  алға  тартып,  газет-журнал,  кітап 

басып  шығаруды  қолға  алды.  ХХғ.  басынан  (1902ж.)бейбіт  күрес 

әдістері ретінде, талап-тілектерді жазбаша түрде талап ету – петиция 

әдісі  қолданыла  бастады.  1905  жылы  Семей  облысы,  Қарқаралы 

уезіндегі  Қоянды  жәрмеңкесінде  атақты  «Қарқаралы  петициясы» 

дүниеге  келді.  Оны  Ә.Бөкейханов,  М.Дулатов,  А.Байтұрсынов, 

Ж.Ақпаев  сияқты  зиялылар  (42  адам)  ұйымдастырды.  Оған  14,5  мың 

адам  қол  қойды.  Арыз-тілекте  сол  тарихи  кезеңдегі  қазақ  азаттық 

қозғалысының  алдында  тұрған  негізгі  міндеттер  бағдарламалық  (11 

пункт)деңгейде  баяндалды.  Жер  мәселесі,  халықтың  білім  алу 

мүмкіндігі,  дін  еркіндігі,  әкімшілік  басқару  ісін  қайта  қарау,  отаршыл 

аппарат шенеуніктерін  қысқарту,  сот  ісін  қазақ  тілінде  жүргізуді  заңды 

түрде  бекіту,  қоныстандыру  саясатын  тоқтату,  Мемлекеттік  Думаға 

қазақ  депутаттарын  сайлауға  қатыстыру  т.б.  өмірлік  маңызды 

мәселелер  қойылды.  Қарқаралы  петициясы-  ХХғ.  бас  кезіндегі 

Қазақстанның  саяси  өміріндегі  аса  маңызды  кезеңдердің  бірі  болды. 

 

88 

 

Қарқаралы  петициясында  қазақ  қоғамының  өмірлік  маңызды,  өткір 

проблемалары  нақты  да  қысқаша  тұжырымдалған  түрде  баяндалды. 

Қазақ халқының саяси сана-сезімінің оянып, күшейе түскенін көрсетті. 

Мұның  өзі  халықтың  құқықтарын  қорғауға  қабілетті  екенін  айқын 

көрсетті. 

 

жүктеу/скачать 0,81 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: