Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі семей қаласының ШӘКӘрім атындағЫ

- жануарлардың клиникалық белгілерін көрсету мен диагноз қою барысында сондай-ақ, емдеудегі терминологияны пайдалана алуы керек.

- ветеринариялық терминдердің мән мағынасын анықтау, қолданыстағы терминоэлементтерді пайдалана отырып, тиісті салаға сәйкес сөзжасам құрылымын құру;

- бағдарлама шеңберінде латын тілінде оқуды және жазуды

- латын терминдерді, ғылыми түсініктерді теориялық және тәжірибелік мағынасында пайдалану;

Жаттығулар:

1. Зат есімдердің тектік түрін (родын) табыңдар::

fibula, tibia, tunica, ulna, membrum, fundus, tarsus, carpus, lamina, bursa,

saccus, esophagus, sternum, collum, cavum.

2. Түрлік атаулардың дұрыс аударылғанына назар аудара отырып,

сөздік формада жазыңдар:

сorpus vertĕbrae, Grus grus, muscŭlus colli, Capsella bursa-pastōris, caput

animālis, articulatio genus, proboscis elephantis, Vespa crabro, cortex Quercus,

Corvus cornix, basis cranii, Sus scrofa, Vulpes vulpes, Ctenocephălus felis, gemma

Betŭlae, Cygnus cygnus, Hypoderma bovis, Panthēra leo.

3. -cul-, ol-, -ul суффикстерін пайдалана отырып зат есім құраңдар

жəне қазақ тіліне аударыңдар:

1) ramus, i, m 4) caput, itis, n

2) venter, ventris, m 5) fovea, ae, f

3) tuber, eris, n 6) lobus, i, m

4.Зат есімдердің сөздік формасын жазыңдар: abdomen, foramen, caput,

cervix, pulmo, corpus, tendo, femur.

5.Зат есімдердің жіктелуін анықтаңдар жəне аударыңдар:

musculi, cerebri, cristarum, vertebrae, animalia, septorum, costarum, septa,

labia, pulmones, labiorum, pulmonum, fossae, labii, caudarum, radices, ossa,

femora, foramina, pedis, cartilagines, articulationes, retium, dentium, ossium,

processus, dentes, ossis, cutis, piscis, cordis, pisces, avis, auris, avium, aurium,

animalium, unguis, narium.

6. Терминдерді екпін қойып, оқып шығыңдар:

medulla ossium flava - сары сүйек миы, medulla ossium rubra - қызыл

сүйек миы, vertebrae cervicales - мойын омыртқалары, canalis nutricius —

қоректендіргіш өзек, facies articularis tuberculi costae - қабырға төмпешігінің

буын беті,

7. Төменде келтірілген зат есімдер қандай тектік түрде (родта)

тұрғанын анықтаңыздар:: pastā, ampullam, ampullas, ampullis, massā,

tincturae, pilulārum, spinŭla, membrāna, metamorphōsis, myomerium,

metabolismus, mutagĕnum, polyptĕrus, saccŭlus, muscŭlus,menthe, terricŏla,

arenicŏla, ramicŏla, metabolismus, exemplar

8. Зат есімнің түбірін табыңдар:

tabuletta, ae f, , Tactivinum, i n, Talcum, i n, Tansalum, i n, mucilāgo, ĭnis f,

succus, i m, Glycyrrhīza, ae f, Ferrum, i n, Quercus, us f, dosis, is f, gutta, ae f,

Capsinum, i n, capsŭla, ae f, stilus, i m, tussis, is f, acĭdum, i n, Ricĭnus, i m,

cortex, ĭcis m, Corglyconum, i n, radix, īcis f, rhizōma Naratriptanum, i n, ătis n,

lactas, ātis m, Convallaria, ae f, Lanolinum, i n, Digitālis, is f, infūsum, i n,

tinctūra, ae f, Natamycinum, i n, Salvia, ae f, Rosa, ae f, Eucalyptus, i f,

extractum, i n, autochōrus, i m, acrŏdons, ontis, Actinomỹces, etis f analўsis, is f,

arsēnis, ītis m, arteria, ae f, fibra, ae f, bacteroīdum, i n, vena, ae f, orthostăsis, is f,

ramus, i m, vibrio, ōnis f, autogĕnus, a, um, pilus, i m, dermatomycōsis, is f,

humus, i f, желудок gaster, tris f, racēmus, i m, manus, us f, cellŭla, ae f,

phagocўtus, i m, rostrum, i n, dermocranium, i n, colonia, ae f, coenobium, i n,

spica, ae f, cortex, ĭcis f, radix, īcis f

9. Зат есімнің жіктелуін жəне түбірін анықтаңдар: leo, leōnis m –

арыстан; far, faris n – нан; solutio, solutiōnis f – ерітінді; nox, noctis f – түн; rex,

regis m – патша; pulvis, pulvĕris m – ұнтақ; mens, mentis f – сана; exemplar,

exemplāris n – экземпляр; radix, radīcis f – тамыр; avis, avis f –құс; mors, mortis

f – өлім; Secāle, Secālis n – арпа; labor, labōris m – еңбек, жұмыс; dens, dentis m

– тіс; rhizōma, rhizomătis n – тамыршық; ars, artis f – өнер; sapor, sapōris m –

дəм.

1. Терминдерді префиксальды морфемдердің мағынасына қарай

аударыңдар:

Viŏla tricŏlor, hemispherium cerĕbri, ductus excretorius, Leonūrus

quinquelobātus, evolutio postembryonālis, reproductio asexuālis, concha bivalvis,

reflexus incondicionālis, Piscis semitransitorius, ganglion submaxillāre,

hybridizatio, intraspecifĭca et interspecifĭca, segmentatio superficiālis, nervus

hypoglossus, heredĭtas extranucleāris, discus intervertebrālis, Matricaria inodōra

Picoīdes tridactўlus, symphўsis pubĭca, muscŭlus epicranius, dysfunctio hepătis,

syndactylia congenita, caput muscŭli bicipĭtis, Leptinotarsa decemlineāta.

2. Сан есімдерді primus, a, um; tres, tria; milia сын есімдермен

үйлестіріңіз

annus, i m жыл; hirundo, inis f қарлығаш; fructus, i m жеміс; ovis, is f қой;

semen, inis n дəн; dies, ei m күн; arbor, oris f ағаш.

3. Рим цифраларымен жазыңыз:

1969,1418, 1815, 1989, 812, 1503, 1616, 907

4. Қазақ тіліне аударыңыз:

Pars prima. Viginti homines. Costa prima, costa secunda, costa tertia. Legimus

Celsi opus «De medicina libri octo». Apud Graecos medicina in tres partes divisa

est: una, quae, victu, altera, quae medicamentis, tertia, quae manu sanat. Primus

inter pares.

5.Латын тіліне аударыңыз:

Екі қызыл жеміс. Екі сары аналық. Үш ұзын бұтақ. Үш жалпақ жапырақ.

Екі жүз сары бақ бақ. Екі жүз жеміс. Екі мың сүйек. Бесінші тіс. Төрт саусақ.

Жеті қой. Он сегіз кітап. Мыңдаған қан тамырлары.

Жаттығулар:

1. Құрамы бойынша зерттеп, мағынасын түсіндіріңдер:

angiographia, cardiomegalia, arthrōsis, cephalometria, polyuria, cholecystographia,

sphygmographia, gastralgia, hyperthyreōsis, metrographia, microcephalia,

nephrographia, phlebogramma, oligosialia, leucopenia, microangiopathia,

rhinoscopia, oliguria, colonoscopia, thrombocytopenia, leucocytōsis, cystoscopia,

polyarthralgia, odontometria, erythrocytopenia, dysuria, cholaemia, furunculōsis,

acromegalia, oligaemia, macrodentia, dysmenorrhoea, craniographia, laparoscopia,

cholecystopathia, megalographia, macromastia, oligodentia, agraphia, angioscopia

2. Соңғы терминоэлементтермен термин құраңдар, мағынасын

түсіндіріңдер:

1. –graphia (a-, dys-, cyst-, angio-, mogi-, aorto-, masto-, nephro-, pyelo-,

sialo-, phlebo-, gastro-, cranio-, hystero-, sphygmo-, coronaro-, cholecysto-,

angiocardio-).

2. –gramma (haemo-, audi-, phlebo-, cardio-, sphygmo-, electro/encephalo-)

3. –metria (oculo-, cysto-, calori-, cephalo-, laparo-, odonto-).

4. –scopia (rhino-, endo-, angio-, pyelo-, recto-, cysto-, broncho-, gastro-,

colono-, laparo-, thoraco-, hystero-, duodeno-, laryngo-, gastro/duodeno-).

5. –penia (leuco-, lympho-, thrombo-, monocyto-, erythrocyto-).

6. –ōsis (leuc-, lipid-, arthr-, thromb-, hepat-, furuncul-, erythrocyt-,

hypo/thyre-, hyper/thyre-).

3. Терминдерді латын тілінде жазып, мағынасын түсіндіріңдер

гастродуоденоскопия, флебография, ацистия, гепатомегалия, гистеро-

графия, лапарогеморрагия, офтальмия, лейкопения, остеометрия, гепаталгия,

пиелография, сфигмограмма, макроцефалия, цистометрия, проктоскопия,

риноскопия, моноцитопения, микрофтальм, лимфоцитоз, анурия, вазопатия,

метроррагия, кардиалгия, тромбопения, артроскоп, сальпингография, акро-

мегалия, микрография, олигоменорея, полиартралгия, дисграфия, томогра-

фия, бронхоскопия, гипотиреоз.

4. Терминдер құраңдар

1) бауыр көлемінің ұлғаюы;

2) даму ауытқуы: қуықтың жоқ болуы;

3) жүрек жəне қан тамырларының рентгенограммасы;

4) буындардағы аурудың сезілуі;

5) тромбоциттердің қан құрамында азаюы;

6) буынды рентгенографиялық зерттеу;

7) өсу аномалиясы: жүректің шамадан тыс үлкейіп кетуі;

8) төл басының көлемін өлшеу;

9) мұрын қуысын қарау;

10) бас сүйегінің рентгенографиясы;

11) эндоскоп арқылы асқазанның жəне он екі елі ішектің ішкі қабығын

(кілегейлі қабығын қарау, зерттеу;

12) эндоскоп арқылы қауықтың кілегейлі қабығын зерттеу, қарау;

13) зəр шығарудың азюы;

14) қан құрамында эритроциттердің көбеюі;

15) қалқанша бездің қызметінің азаюы;

16) буын ауруларының жалпы атауы;

Грек ТЭ Терминоэлементтер мағынасы

api- (лат.) Ара (араның уымен емдеу)

eu- Жақсы, қалыпты жағдайдағы (эйкапния)

irid(o)- Көздің құбылмалы қабағы (иридоцеле)

mis(o)- Жек көру (мизопедия)

orth(o)- Тік, жоғары қараған, дұрыс, қалыпты жағдайдағы (ортопедия)

oxy- оттегі (оксибаротерапия)

phon(o)- Дауыс, дыбыс (фониатрия)

phthisi(o)- туберкулез (фтизиатрия)

pseud(o)- жалған (псевдартроз)

psych(o)- психика (психиатрия)

splanchn(o)- Ішкі мүшелер (спланхнопексия)

thalass(o)- Теңіз, теңіз климаты (талассотерапия)

Грек ТЭ Терминоэлементтер мағынасы

-cēle жарық (гепатоцеле)

-iatria емдеу (психиатрия)

-kapnia көмір қышқыл газына қатысы бар (гиперкапния)

-plasia пайда болу, өсу, формалану ( ұлпа, мүше, дене бөлігі, ағза) (аплазия)

-pnŏё тыныс алу (апноэ)

-ptōsis төмен түсу, салбырау (нефроптоз)

-therapia емдеу (баротерапия)

-trophia қоректену (торшалық, ұлпалық)

1. Терминдердің құрамын талдап, мағынасын түсіндіріңдер:

thalassotherapia, hyperplasia, glossoptōsis, orthopaedia, pseudoptōsis, hyperkapnia, craniodysplasia, mastocēle, apnŏё, eutrophia, orthoptĭca, hepatoptōsis, apiphobia, geriatria, hypnotherapia, nephroptōsis, iridectomia, myelodysplasia, cystocēle, psychiatria, amyotrophia, normokapnia, pseudostenōsis, bradypnŏё, onychatrophia, phoniatria, osteochondrodysplasia, coloptōsis, galactocēle, orthopnŏё, hydrocephalia, hemiatrophia

2. Терминдерді латын тілінде жазып, мағынасын түсіндіріңдер:

гипоплазия, мастоптоз, атрофия, мизопедия, гистероцеле, фтизиатрия, диспноэ, эйкапния, геронтопсихиатрия, гистероптоз, остеодисплазия, дистрофия, гиперпноэ, аниридия, педопсихиатрия, спланхноптоз, миелоцеле, гипокапния, хондродисплазия, тифлоптоз, гипертрофия, гастроцеле, олигопноэ, мегалоплазия, ортодонтия, псевдохолелитиаз, фтизиофобия, иридоцеле

3. Емдеудің əртүрлі түрін білдіретін терминдерді талдап, мағынасын түсіндіріңдер:

климатотерапия, гормонотерапия, диетотерапия, механотерапия, химиотерапия, магнитотерапия, радиотерапия, термотерапия, физиотерапия, оксибаротерапия, музыкотерапия, фармакотерапия, баротерапия, психотерапия, витаминотерапия, гемотерапия, гирудотерапия, пиротерапия