Қазақстан республикасы бiлiм және ғылым министрлiгi

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БIЛIМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛIГI

Өскемен, 2011

• 
  Мамандықты ақыл таразысына сала отырып таңдау үшін өмір жолына дұрыс бағыт керек. Ал өмір жолын таңдау жеке бастың ерекшеліктеріне, яғни өзін-өзі терең тану арқылы ғана іске асады.
  

Осы бағыттағы жұмыстарды іске асыру үшін өзін-өзі тану тақырыбын мамандық туралы тақырыппен байланыстырамыз.

• 
  Бейімделу негізінде өзін жеке адам ретінде түсіну.
  

Осы бағыттағы жұмысты іске асыру үшін жеке тұлға, адамгершілік құндылықтар аумағында жұмыстар жүргізілуі шарт.

• 
  Мамандық туралы ақпараттарды терең және бейімдей оқыту тәсілдерін пайдалану оқушының екі ойлы болып, қобалжуын басады. Оқушыға әр мамандықтың ішкі ерекшеліктеріне үңіліп, оның салаларын талдап, әр қырынан қарап көрсету арқылы оның «сыртқы әдемі қабынан» көлеңкелі жақтарын да айыра алатындай жағдай жасау керек.
  

• 
  Таңдауды белсенді жүзеге асыру. Мамандық таңдаудың, өмір жолын таңдаудың, арман мен қиялдан өзгешелігі сол, оны іс жүзінде жүзеге асыру қажет.
  

Осы бағытта біліктілікті белсенді жүзеге арттыру үшін жеке тұлғаны дамыту бағдарламасы бойынша «Алға мақсат қойып, соған ұмтылуды жоспарлау» сияқты тренингтерді пайдаланамыз. Белсенділікті арттырудың тағы бір әдісі мамандық таңдау барысындағы «күнделікті» жүргізу болып табылады.(ТІРКЕМЕ 1)

Бағдарлама 11 психотехникалық сабақ ретінде ұсынылып отыр. Бұл нұсқаны мұғалімдердің өткізу мүмкіншіліктері ескерілген, сондықтан топтық немесе ұжымдық атмосфераны ұйымдастыру, позитивті (оң) және негативті (кері-теріс) байланыстар, релаксациялық әдістемелер ашылып жазылмаған. Ал егер мектеп психологы жүргізетін болса онда бұл сәттерді міндетті түрде өткіземіз. Көрсетілген сәттерді қосып өткізген жағдайда сабақтардың саны артады.

Сабақты жұмасына бір рет 90 минуттан өткіземіз (немесе 2рет 45 минуттан).

Бағдарламада 5 негізгі блок бойынша жұмыстар жүргізіледі:

1. 
   Өзін-өзі тануды дамыту (1-3 - сабақтар).
   
2. 
   Жеке тұлға қасиеттерін тану, арттыру (4-6 – сабақтар).
   
3. 
   Мамандықтар туралы ақпараттармен терең таныса отырып ішкі ерекшеліктерін айыра білуге икемделу (3,5 -11 -сабақтар).
   
4. 
   Мақсат қойып оған ұмтылтуға баулу (6-8 – сабақтар).
   
5. 
   Белсенділіктерін арттыру (6 -11 сабақтар).
   

Оқушылардың мамандық таңдауда өзін - өзі тану арқылы, дұрыс бағыт алып, бейімделуіне психологиялық көмек көрсету

• 
  Мамандық таңдаудың алдын алатын алғашқы баспалдақтан, оқушылардың болашақ өмір жолдарының «оң» басталуына ықпал ету мақсатында - өзін-өзі тануды дамыту;
  
• 
  Мамандықты жеке бас ерекшеліктерімен байланыстыра таңдауға көмектесу;
  
• 
  Заман талабына сай икемділікті дамыту - әлеуметтік ортадағы өзгерістерге тез бейімделуіне ықпал ету;
  

• 
  Мақсат қойып , оған ұмтылуға баулу, белсенділікті арттыру.
  

Мамандық таңдаудың алғашқы баспалдағында өзін-өзі танып, икемділіктерін дамытып, болашақ мамандыққа дұрыс бетбұрыс алып, соған қарай бейімделген, уақыт-заман талаптарына тез үйренетін, өзгенің пікірін сыйлайтын, құзіретті жеке тұлға қалыптастыруға ықпал ету.

Жоспарланып отырылған жұмыстың басында және соңында бағдарламаның әсерін анықтау мақсатымен балалардың өзі туралы және қоршаған адамдар туралы көзқарастарының өзгергенін, жеке тұлға ретінде адамгершілік құндылықтары жоғары сатыға көтерілгенін анықтайтын, мамандықтың ішкі ерекшеліктерін саралай алу үшін байқау диагностикалары өткізілуі шарт:

• 
  А.М.Прихожан модификациялаған Дембо Рубинштейннің
  

• 
  Р.С. Немовтың «Жекеленген диагностикалық сауалнама - ЖДС» сы; (ТІРКЕМЕ 3)
  
• 
  Ризапкинаның «Ақыл-ой түрлерінің даму деңгейін» байқайтын тесті;
  
• 
  Рокич әдістемесі «Адамгершілік құндылықтарының бағытталу барысы»
  
• 
  «Субъективті бақылау деңгейі - СБД»);
  
• 
  «Аяқталмаған сөйлем», «Менің әлемім» әдістемелері;
  
• 
  Әдістеме «Қызығушылық картасы» (ТІРКЕМЕ 2)
  
• 
  шығармашылық жұмыстар жасау;
  
• 
  анкеталау;
  

1. 
   САБАҚ
   

2.Мамандық түрлерінің адам өміріне әсерін түсіндіру,

1. Диагностикалық байқауды өткізу: Д.Рубинштеин «Өзін өзі бағалау шкаласы», «Адамгершілік құндылықтарының бағытталу барысы» Рокич әдістемесі (ЦО), «Субъективті бақылау деңгейі» (УСК)

• 
  Мамандықты меңгеру үшін не қажет?
  
• 
  Мамандықты таңдауда нені ескеру керек?
  
• 
  Бұл мамандықты қай жерде оқып, меңгеруге болады? т.б сұрақтар ортаға салынып талқыланады.
  

пайдалы
бақытты жарқын

мәнді

Жеке моделдерден қорытындылай келе, ватман қағазына ортақ бір оң әсерлі модель жасалады. Бірақ оқушылардың шығармашылығына шектеу қоймау керек.

«Ендеше сол адам өмірінің мәнді, мағыналы, пайдалы, бақытты, жарқын болуы үшін қандай мамандықты және қалай таңдауымыз керек?» деген сұраққа жауап іздей отырып , әркім тағы да өз сызбасын сызады. Бұл жерде өте көп нұсқалар пайда болады. Ол нұсқалар түрлерін тақтаға бекіту арқылы біз бір – біріне ұқсамайтын көптеген схема түрлерін аламыз. Қорытындылай келе, оқушылар мамандықтың адам өміріне қалай әсер ететінін, және қандай рөл атқаратынын сезіне отырып, өз модельдеріндегідей жарқын өмір сүру үшін мамандықтардың қыр, сырын білу және адамның өзін-өзі тани келе, сәйкестендіре, бейімделе таңдау керектігіне жетелеп әкелеміз.

2. 
   САБАҚ
   

1. «Мен кіммін, қандаймын?» жаттығуы орындалады. Әрбір оқушы «Мен кіммін, қандаймын?» деген сұраққа 20 пікір жазу керек. Берілетін уақыт 10 минут. Оқушылардың пікірлері міндетті түрде талқылануы тиіс.

Мамандықтың «Адам – белгі жүйесі» саласына шолу, осы салада қажетті адам қасиеттеріне талдау жасау.

1. Өткен кездесудегі «Қуаныш» суреттерін, сипаттауларды есімізге түсіре отырып «кімнің жұмыстары дұрыс болды, кімдікі дұрыс болмады деп айта аламыз ба?» деген сұраққа талдау жасалады. Біздің бір-бірімізге ұқсайтынымыз, айырмашылықтарымыз туралы айта келе, «біреуді түсіне білу үшін бізге не кедергі? және не көмектеседі?» деген сұраққа жауап береміз.

Сонымен бірге төмендегі сұрақтарды талқылауға болады :

• 
  Біреудің сезіміне деген сыйластық көзқарас деген не?
  
• 
  Неге біз біреуге деген нақты сезімімізді басқалай айтуға уағыздамауымыз керек?
  

2. «Мен неге біреудің сыйлауына тұратын адаммын?» деген сұраққа жауапты күннің келбетінде толықтыру. Күн сәулелерінің көп болуына тырысу керектігін ескерту.

5. Мамандықтың «Адам – белгі жүйесі» саласына шолу жасалады, балама-жақын түрлерімен танысу, оған қажетті адамның қасиеттерін талдау.

МЕН концепциясын 3 тұрғыдан сипаттау:

• 
  МЕН нағыз;
  
• 
  МЕН кіршіксіз;
  
• 
  МЕН басқалардың көзімен;
  

• 
  Өзің туралы нені жазу қиын болды? Қай жағдайда?
  
• 
  Басқаның көзқарасымен келісесің бе? Нені өзгерткің келеді?
  
• 
  Басқа адамға жазғанда өзіңді қалай сезіндің? Неден қиналдың? Неге қиналдың?
  

«Мен өзімді бақытты сезінетін кездерім .... ...болады»

«Жаман сезімдер ...............кезде болады»

« Мен неге ...................екенімді түсіне алмаймын»

«Менің өмірім бақыттырақ болар еді егер.......»

«Мен өз бойымдағы ең негізгі, өзгерткім келетіні..............»

• 
  Менің сүйікті ісім.......
  
• 
  Менің сүйікті түсім....
  
• 
  Менің сүйікті жануарым.....
  
• 
  Менің сүйікті жолдасым.....
  
• 
  Менің сүйікті дыбысым.....
  
• 
  Менің сүйікті иісім......
  
• 
  Менің сүйікті ойыным.....
  
• 
  Менің сүйікті киімім.....
  
• 
  Менің сүйікті әуенім.....
  
• 
  Менің сүйікті жыл уақытым.....
  
• 
  Менің ең жақсы көріп істейтін ісім....
  
• 
  Менің ең жақсы көріп баратын жерім.....
  
• 
  Менің сүйікті әншім немесе тобым.....
  
• 
  Менің сүйікті кейіпкерлерім.....
  
• 
  Мен өз бойымда ...... деген икемділіктің бар екенін сезінем.
  
• 
  Мені ең көп таңдандыратын адамым.....
  
• 
  Өте жақсы ...... істей аламын
  
• 
  Мен ..... істейтініме сенімдімін.
  
• 
  Мен өзіме сенімдімін, өйткені........
  

Мамандықтың «Адам – техника» саласына шолу, осы салада қажетті адам қасиеттеріне талдау жасау.

1. 
   Жаттығулар
   

• 
  «Менің өмірім»: жасөспірімдер өз өмірлік тәжірибелеріне көз жүгіртіп, өз өміріндегі оқиғаларды қаншалықты реттеп, бағыттай алатындығын бағалайды;
  
• 
  «СБД» тестінің қорытындысымен жұмыс - өз бақылау локусыңа тағы бір көзқарас;
  

2. Тақырып бойынша рефлексия.

3. Шығармашылық жұмыс «Мен таңдайтын мамандық» моделін жасау.
6 САБАҚ
Мақсаты: Табысқа жету жолдарын саралап, ондағы «ұмтылыстың» маңыздылығын көрсету.

Маманық түрлерімен таныстыруды жалғастыру: «Адам –адам».

1. Топтық жұмыс - «Табысқа жету кластерлері» жаттығуы: оқушылар үш-төрт топқа бөлініп, оларға «өмірдегі табыс» дегеннің не екені, оған қалай жетуге болатындығын көрсете алатындай схема салу тапсырылады. 15-20 минуттық талдаудан кейін әр топ өз схемасын көрсетіп, оны түсіндірулері керек. Тақырыпты барлықтары ортаға салып, талдау ұйымдастырылады (талдау әлбетте «табысты» болуда адамның көптеген қасиеттері маңызды екенін, бірақ ол қасиеттердің ұмтылыссыз іске аспайтындығы» туралы қорытындыға келіп тіреледі).

2. 
   Ендеше алға мақсат қойып, оған ұмтылуға үйренейік. Ол үшін бүгін төмендегідей жаттығу – релаксация орындаймыз:
   

1. 
   Өз арманыңды тек қана оң, позитивті терминдермен ғана жаз;
   
2. 
   Нақтысын жаз: өзіңе қалай көрінетіндігін, мақсатыңа жеткенде нені, қалай сезінетініңді, не болатынын анық көз алдыңа келтіруге тырыс; Ұстап көр, түсін, иісін сезініп көр. Неғұрлым сезімге бай болса соғұрлым сенің миың оны іске асыруға ұйымдастырады.
   
3. 
   Қорытындысын айқын елестет, мақсатыңа жеткенде не болады, өзіңді қалай сезінесің, жалпы ұмтылғаныңа қолыңды жеткіздің бе, жоқ па оны неге қарап білуге болады?
   
4. 
   Мақсатты, оған жету жолдарын тек қана өзіңе байланыстылығын ескере құрастыр. Біреу істеп береді деп арқаланба, өз ұмтылысың тек қане өзіңнен шыққан, өзіңе тиесілі, тек қана сенікі болуға тиіс.
   
5. 
   Болашаққа өз мақсатыңды проекциялай отырып, бүгінгі ұмтылысыңның салдары басқаға зардап шеккізбей ме ойлан: қорытындысы өзіңе де өзгеге де пайдалы, «экологиялы» таза, зиянсыз болуға тиіс.
   

3. Жаттығу «МЕН өз өмірімнің режиссеры, сценаристі және басты рольде ойнаушысымын». Басты рольде ойнаушының портреті немесе автопортрет – фильмге эскиз ретінде жасалады (ТІРКЕМЕ 1).

Мамандықтармен танысуды жалғастыру: «Адам – көркем образ».

Келесі кезеңде осы жазылғандардың ішінен, осы жылға ең маңызды 4 мақсат таңдап алып жазамыз. Оның сізге маңызды екеніне сенімдісіз бе? Егер сіз оның маңызды екенін анық білетін болсаңыз, сіз оған қалай жету керектігін таба аласыз. 4 басты, негізгі мақсатыңыздан құралған тізім дайын болған соң жоғарыда айтылып кеткен ережелерге сәйкестігін қараймыз, түзету керек болса түзетеміз.

Енді мақсатқа жету үшін сенің бойыңда қандай қорлар бар соның тізімін жасаңыз. Ол сенің мінезіңнің бір ерекшеліктері болуы мүмкін, немесе қолдайтын достарың, немесе қаржы қоры, білім деңгейің, бойыңдағы энергияң, тіпіт уақыт қоры болар ма екен т. с.с.

Осыдан кейін өміріңізде табысқа жеткен кездеріңізді есіңізге түсіріңіз, оның маңызды болуы міндетті емес. Ол кез келген жағдайда болуы мүмкін: сабақта жақсы жауап бергеніңізден бастап достарыңмен өткізген кешке дейін. Сол кезде сіз жоғарыда аталып өткен қандай қорды барынша тиімді пайдаландыңыз?

Сондай 3-5 болған оқиғаларды есіңізге түсіріңіз. Сол кезде не істеп едіңіз, қандай бойыңыздағы қасиетті, қор түрін, мүмкіндікті пайдаландыңыз дәптеріңізге жазыңыз.

Осыдан кейін, мақсатқа жету үшін сіз қандай адам болуыңыз керек еді соны сипаттаңыз.

Мүмкін сізге жинақы, тәртіпті болу керек пе еді, әлде керісінше еркін, ойыңа келгенін тоқтамай істей сала алатындай болу керек пе еді. Мүмкін сіз өз уақытыңызды дұрыс пайдаланып, өз - өзіңізді бағалауыңызды жоғарылатып үйренгіңіз келетін шығар? Өз тұлғаңыз туралы ойланып, кем дегенде бір бетке сол туралы толтырып жазыңыз.

Тапсырма орындалған соң дәл қазір сіздің ұмтылысыңызға, мақсатқа жетуіңізге не кедергі жасайды? соны бірнеше тезиспен ғана құрастырыңыз. Нақтылы не кедергі? Не сізді шектейді? Мүмкін сіз уақытыңызды дұрыс жоспарлай алмайтын шығарсыз. Немесе жоспар бар, бірақ оған кірісе алмай жүрсіз бе? Мүмкін сіз бірден көп жұмыс істейтін шығарсыз, немесе керісінше, бір ғана іске шоғырланып, қалғандарын жіберіп алып жүрген шығарсыз. Мүмкін сіз «ештеңе шықпайды» деп қорғанатын шығарсыз.

Әр адамда ондайлық шектеулер болатын шығар, бірақ біз сол шектеуден құтыла алатынымызды мойындасақ біз шынында да одан құтыламыз.

Осы кезеңде біз бағанағы таңдап алынған 4 мақсатымыздың әрқайсысына жету үшін қадамды жоспар жасауымыз керек. Түпкі мақсаттан бастап бүгінгі күнге дейін не істейтінімізді әр қадам ретінде жазамыз. Тіпті дәл бүгін не істеуіміз керектігіне дейін қарастырайық. Д.Карнеги айтпақшы «Өміріңде істей алатынның бәрін, тек қана бүгін істей аласың». Ендеше осыдан бастауға болады: түпкі мақсатыңды ойлап алып , оған жету үшін ең бірінші не істеуім керек,- деген сұраққа жауап іздей отырып, қадамды жоспар жасаймыз.

Қадамды жоспардың дұрыс болатынына сеніміңіз аз болса, сіздің иеленгелі отырған барлық мақсатыңызға не кедергі екенін өзіңізден қайталап сұраңыз. Жағадайды өзгерту үшін «бүгіннен» жұмыс жасау мүмкін шығар. Осы мәселені (бүгіннен) шеше отырып негізгі мақсатқа жақындайсыз.

Сөйтіп ең негізгі алғашқы қадам жасалды. Сіз өзіңізге не керек екенін нақты білесіз: сіз оны түпкі мақсаттан бастап бастапқы әрекеттеріне дейін сипаттап шықтыңыз; жеке тұлғаңыздың қай жақтары мақсатқа жетуге көмектесетінін, қайсысы кедергі жасайтынын анықтадыңыз.

2. 
   Келесі қадамның мақсаты – табысқа жетудің өз стратегиясын жасау:
   

• 
  Жетістікке жеткен адам моделін жасау. Ақылын тыңдау;
  
• 
  өзіңнің жоғарғы бір жетістікке жеткен кезіңді еске түсіру, релаксация жаттығуы; (72-бет, 6)
  
• 
  өзіңнің ең тамаша (кіршіксіз) күніңді ойша суреттеу;
  
• 
  ең жақын, ең жақсы, сенімді (кіршіксіз) қоршаған ортаңды ойша суреттеу;
  

2. 
   Мамандықтың түрлерімен таныстыруды жалғастыру.
   

«Мамандық таңдау барысындағы күнделік»-ті.(ТІРКЕМЕ 1) жүргізу арқылы жасөспірімнің белсенділігін арттырып, мамандық түрлері туралы білімін толықтыруға көмек жасай отырып, оған қажетті қасиеттерді дамытуға әсер етеміз.

2. Тапсырма: күнделіктің бірінші бетінде «өмір жолындағы мақсатым, таңдайтын мамандығым, оған қол жеткізудегі міндеттерім» деген жолдарды толтырамыз. Екінші бетіндегі «болашақ маманның автопортретін» салу немесе жазу тапсырмасын орындау. Үшінші бетіндегі бүгінгі «автопортретті» салу немесе жазу. Төртінші бетте «менің бойымдағы қорларым», бесінші бетте «кедергі жасайтын жағымсыз қасиеттер, алтыншы бетте онымен күресу жолдары, жетінші бетте «таңдаған мамандығымның қосымша түрлері және ішкі ерекшеліктері», оған қажетті қасиеттер. Оларды дамыту жолдары жазылып, ары қарайғы толтыру тренингтердің аяғына дейін оқушының өзіне тапсырылады. Тренинг аяғында күнделік жыйналып портфолиоға салынады.

3. Әдістеме «Қызығушылық картасы» .(ТІРКЕМЕ 2) 40-50 минут.

Кейбір мамандықтардың ерекшеліктерімен спецификалық (өзіндік) сәттерін сезіну.

1. Күнделікпен жұмысты бақылау. Бағдар беріп алға ұмтылуға түрткі жасау.

2. Профориентациялық ойын «Басқа планетадан келген қонақтар» (45 минут, 49-бет, 9) немесе Ойын жаттығу «Сыйлық»

Мақсаты: Оқушылардың кейбір мамандықтардың өзіндік ерекшеліктері мен спецификалық ерекшеіктерін түсіне білуіне әсер ету (30-40минут).

Ойын шеңбер ішінде өткізіледі.

Топпен жүргізуші досымыздың кім екенін, ер адам ба, әлде әйел адам ба, шамамен неше жаста, және міндетті түрде оның мамандығын анықтап келісеміз.

Әркім өз сыйлығын ойластыру үшін 30 секунд уақыт беріледі.

Сонан кейін кезекпен сыйлықтарымызды атаймыз. Жүргізуші анықтаушы сұрақтар беріп отырады. Мысалы:

- Досыңның мамандығына сыйлығыңның қанша қатысы бар?

- Сыйлығыңның бағасы қанша? Т.с.с

Мұндай сұрақтар қатысып отырғандардың сыйлықты таңдауда жауапкершілігін, белсенділігін арттырады. Өзінің нұсқасын негіздей отырып ойыншы оның мамандығының ерекшеліктерімен салыстыруға мәжбүр бола отырып аталған мамандықтың қызықты элементтерінің ашылуына әсер етеді.

Ойын соңында кімнің сыйлығы қызығырақ болды , сол анықталады.

3. Күнделікпен жұмыс: Бүгінгі кездесуден алған әсерлеріңді, мамандық таңдауда қандайда бір жаңа түсініктер алғанымызды жазайық (5минут)

4. Әсерлілік критерилерін анықтау мақсатымен диагностикалық байқауларды қайталау:

• 
  .М.Прихожан модификациялаған Дембо Рубенштейннің «Өзіңді бағала» шкаласы;
  
• 
  Рокич әдістемесі «Адамгершілік құндылықтарының бағытталу барысы»;
  
• 
  «Субъективті бақылау деңгейі - СБД»;
  

Мамандық өрісіндегі «еңбек» түсініктерін жоғарылату.

Жүргізуші бірінші әріпті атайды, ойыншылар кезекпен сол әріпке мамандық түрін тауып айтады. Егер көпшілікке танылмайтын мамандық болса, жүргізуші не туралы айтылғанын анықтап айтуды өтінеді. Егер ойыншы түсіндіре алмаса, мамандық аталмаған болып есептеледі де келесі ойыншыға кезек беріледі.

Сонымен қатар ойынға қатысушылардың мамандық түрін айна қатесіз атау талап етілмейді, өйткені бүгінде мамандықтың барлық түрін түгел қамтыған анықтама кітаптар жоқ. Бұл жерде оқушылардың мамандандырылған еңбектің жуықталған түрлерін айтып, сұрақтарға жауап бергені маңызды.

Жүргізуші 5-7 әріптен көп ұсынбауы керек, өйткені ойын қызықсыз болып кетеді. Ойынды қарапайым маманықтың түрлері жеңіл кездесетін м, н, о, әріптерінен бастаған жөн, кейіннен күрделірек ч, ц, я әріптеріне көшуге болады.

Бұл ойынның жүргізу барысында балалардың мамандық түрлері туралы түсініктерін әдейілеп емес, қосалқы түрде түзете отыратын мүмкіндіктері бар.

3. 
   «Ең –ең...» ойыны (15-30 минут).
   

Мамандық мінездемелері беріледі. Қатысушылар кезекпен, шеңбер бойымен өздерінің ұқсатқан мамандық болжамдарын айтады. Егер біреулері сенімсіздеу нұсқалар атайтын болса дәлдігін анықтау үшін сұрақтар қойылады.

Ойын ары қарай осы бағытпен жалғасады. Барлығы 5-7 мінездемеден аспауы керек.

3. Күнделікпен жұмыс: Бүгінгі тренингтің пайдасы болдыма? Қандай?

4. Әсерлілік критерилерін анықтау мақсатымен диагностикалық байқауларды қайталау:

- Немовтың «Жекеленген диагностикалық тексеруі - ЖДТ» сы;

- Ризапкинаның «Ақыл-ой түрлерінің даму деңгейін» байқайтын тесті;
11 САБАҚ
Мақсаты: Әр еңбек түрлерінен ортақ қасиеттерді тауып көрсете алуды дамыту; Мамандық стереотиптерін айыра білуге баулу;

топтық жұмысқа икемшіліктерін арттыру;

өз жұмыстарының қорытындыларына бақылау көзқарас;

Құрал жабдықтар: жеке жұмыс дәптерлері, «күнделік», жеке беттер.

Барысы: 1. Ойын жаттығу «Мамандықтар тізілімі»;

Мақсаты: Әр еңбек түрлерінен ортақ қасиеттерді тауып көрсете алуды дамыту; (10-15 минут).

Ойын тәртібі: Біз қазір шеңбер бойымен мамандықтар «тізілімін құрамыз». Мен бірінші бастайын, мысалы «металлург», ал келесе адам осы мамандыққа жақын бір мамандық түрін атауы керек, мысалы, «аспазшы». Келесі ойыншы осы аспазшы мамандығына жақын бір мамандықты атайды т.с.с.

Маңыздысы осы аталған мамандықтардың ұқсастығы неде екенін түсіндіре алуда, мысалы металлургте, аспазшыда отпен, пешпен, жоғарғы температурада жұмыс істейді.

Жүргізуші ойын барысында анықтама сұрақтар қояды: «сіздің мамандығыңыздың аталып өткен мамандықпен қандай ұқсастығы бар?» Аталған мамандықтардың байланысының бар жоқтығын топ шешеді.

Талдау: Талдау барысында көптеген мамандықтардың ішінде бір – біріне ұқсас жерлерін көптеп табуға болатындығына оқушылардың назарын аударамыз. Мысалы, тізілім басында металмен жұмыс істейтін мамандықтар аталса, ортасында автокөлікпен байланысты, ал аяғында – балетпен байланысты болып жалғаса береді.(Сондайлық мысал: метллург – аспазшы – ет шабушы – слесарь (Темір кеседі) – автослесарь – такси жүргізуші – эстрада әртісі (ол да көп сөйлеп көңіл аулайды) – драмтеатр әртісі – балет әртісі т.с.с.)

Осындай әр түрлі мамандықтардың арасындағы күтпеген байланыстар бір ғана мамандықты таңдаумен шектелмеуге шақырады. «Ең-ең деген (тек бір ғана мамандықта!)» таңдауың одан бергі, қолың жететін мамандықтада болуы мүмкіндігін пайдалануға болатындығын айқындайды.

Ойынды екі реттен артық өткізбеген жөн. Егер оқушылар күлкілі немесе көңілді ұқсастықтар тауып жатса, олардың шығармашылықтарын ойынның жақсы өткендігінің көрсеткіші деп қараңыз.

4. 
   Ойын жаттығу «Өмірдің бір күні...»;
   

Бұл ойында біз фотомодель жұмысын қаншалықты білетінімізді көре аламыз. Және топпен шығармашылық жұмыс жасай алатын икемшілігімізді байқаймыз.

Ойынның маңызды тәртібі ол ойыншы өз зат есімін атамас бұрын, оған дейінгі алдыңғыларын түгел қайталауы тиіс. Сонда ған біздің әңгімеміз бүтін бір шығарма бола алады. Айтқан адамға зейін сала қарап отырса сөзді нақтылы адаммен байланыстыра есте жақсы сақтауға болады.

Егер ойыншылар аз (6-8 адам) болса, екі реттен өткізуге болады, онда әркімге екі зат есімнен атауға тура келеді.

2. Күнделікпен жұмыс.

3. Байқаулар қорытындысымен жұмыстар.

4. Рефлексия.

Бағдарламаның 9-сынып оқушыларына арналуы осы кезеңдегі жас өспірімдердің жас ерекшелігімен тығыз байланысты. Біріншіден–сензитивті кезең, екіншіден - осы кезеңде балалар «Мен» концепсиясына көп қызығушылықта болады, үшіншіден балалар профильдік пәндерді таңдау қарсаңында тұрғандықтан мәселе өзекті болып есептеледі.

Барлық төменде беріліп отырылған психотехникалардың маңызды элементтері болып ментальдық деңгейде «ойналынғанның» бәрін қағаз бетінде түртіп отыру есептеледі – олар: қандай да бір жазулар, схемалар, модельдер, суреттер, күнделік жүргізу. Осылардың позитивті «оң» болуы, «экологиялы» таза болуы кездесу барысында ережелер арқылы ескеріледі. Максуель Мольцтың (6) айтуы бойынша позитивті оң мақсатқа ұмтылу – бақытты өмірдің кілті : «Жоғарыда айтылғандай, адам – ылғый да бір мақсатқа ұмтылуда жүретін пенде; Оның іс-әрекеті мақсатқа бағытталса өмірі жайлы, қарапайым болмақ. Бақытты сезіну жайлы, қарапайым өмір сүрудің нышаны. Адам мақсаты айқындала ұмтылыс жасаған кезде өзін неғұрлым бақытты сезінеді»(98-бет, 6).

Жалпы «жасөспірімдердің психологиясы» ХХ ғасырдың бірінші жартысында өзінің тарихи бастауын күнделік жазбаларын оқудан бастағаны белгілі. Олардың мазмұндарын саралай отырып психологтар оны жүргізудің психотехникалық маңызына көп көңіл бөлмеген. Қиялдың шарықтап дамуына үлкен дамытушы күшті дәл осы ойыңды, қиялыңды, жоспарыңды қағаз бетінде бекіту береді. Сондықтанда бағдарламада осы негізге сүйенген көптеген психотехникаларды пайдалану қаралып отыр (жұмыс дәптерлерін жүргізу, схемалар, модельдер жасау, суреттер салу, күнделік жүргізу) олар оқушылардың белсенділігін арттыруғада әсерін тигізеді.

Бүгінде мамандық таңдау – бала үшін аса маңызды әрі жауапты істердің бірі және психолог, ата-ана тарапынан міндетті түрде көмекті қажет етеді. Ол адамға тән ойлану процесстері, мәдениет және оның құндылықтар контексінде қаралатын, өмірден, әлеуметтік ортадан өз орнын табудағы бүгінгі әрекеті болып саналады.

Егер адам өз-өзін еркін сезініп, өзін өзі тұлға ретінде талдай алатын болса; мақсат қойып оған жету құралдарымен қамти алатын болса; жағдайды саралап оны өз қызығушылығымен салыстыра алса; ақпараттармен жұмыс жасап оны білімге және таңдауына айналдыра алса – бұл өзіне не керек екенін білетін құзіретті тұлғаның қалыптасқанын білдіреді. Ендеше ұсынылып отырған бағдарлама мектеп жұмысындағы педагог- психологтарға және сынып жетекшілеріне тұлғаны қалыптастыру барысында өз көмегін тигізеді деген ойдамыз.