Қазақстан республикасы денсаулық сақтау министрлігі

~23~ 
Өзіндік
 
жұмысқа
 
арналған
 
сұрақтар
 
1. 
Физиократтар
 
мектебі
 
мен
 
маржиналистік
 
мектептің
 
айырмашылығы
 
қандай
?
 
2
. 
Пол
 
Самульсон
 
келтірген
 
экономикалық
 
теория
 
анықтамаларын
 
атаңыз
. 
 
3
. 
Экономикалық
 
талдауда
 
пайдалнылатын
 
көрсеткіштер
.
 
 
 
Қоғамдық
 
өндіріс
 
және
 
оның
 
құрылымы
 
 
Өндіріс
- 
бұл қоғамның дамуы мен өмір сүруі үшін қажетті материалдық 
жəне рухани игіліктерді құру үрдісі. Өндіріс 
- 
тауарлар өндіру жəне қызметтер 
көрсету мекемесі болып табылады. Өндіріс
- 
тұтыну процесі, себебі тұтынусыз 
өндіріс үрдісі
жоқ. Өнеркəсіп өндірісі жұмыс күшін, шикізат пен материалдарды 
тұтына отырып, материалдық игіліктерді ұдайы өндіреді. Өндіріс
- 
қарапайым 
түрде бір затты өндіру, яғни қоғамдық тұтынудың, қандай түрі болмасын, 
қанағаттандыруға қажетті материалдық жəне материалдық емес игіліктерді 
жасау үрдісі
. 
Осы кезеңде экономикалық ресурстар
- 
жер, капитал, еңбек, 
кəсіпкерлік кабілет сынды өндіріс факторларының өзара ұштасуы қажет.
Ал 
экономикалык ресурстардың өзі:
материалдық жəне табиғи ресурс 
- 
капитал мен 
жерден, адам ресурстары 
- 
еңбек пен кəсіпкерлік қабілеттен тұрады.
Өндіріс факторларының нарығы: енбек нарығы, капитал нарығы, жер 
нарығы жəне акпарат нарығы.
Адамның көп кырлы қажеттіліктерін 
қанағаттандыра алатын əр түрлі игіліктерді жасау өндірістік іс
-
əрекеттерді 
білдіреді. Ол үшін табиғат өнімдері қайта өнделеді. Өндіріс процесіне қатысатын 
жəне соңғы өнімді (кызметті) жасауға ықпал ететін нəрсе өндіріс факторы немесе 
экономикалық ресурс деп аталады.
Еңбек
- 
бұл материалдық жəне рухани игіліктер мен қызметтерді жасау 
туралы адамдардың бір мақсаттағы қызметтері. Еңбек заты
 
- 
адам еңбегі 
бағытталатын объектілер, ол өз кезегінде соңғы өнім болып табылады. Ал еңбек 
құралдары адамның табиғи мүмкіндіктерінің жалғасы болады жəне де адам мен 
еңбек заты арасындағы жалғастырушы ретінде көрінеді.
Еңбек заты мен құрал
- 
саймандар бірігіп өндіріс құрал
- 
жабдығын құрайды. Еңбек заты 
- 
бұл табиғи
ресурстар. Еңбек құрал 
- 
саймандары
- 
бұл əртүрлі механизмдер мен көліклар, 
қажетті тетіктер жəне т.б. Əрбір адам жеке жұмыс істейді, бірақ барлық еңбек 
процесі ұжымда, қоғамда жүзеге асады. Өндіріс əрқашан қоғамдық сипат алып, 
оның екі жағы болады: өндіргіш күштер жəне өндірістік қатынастар. Өндіргіш 
күштер 
- 
бұл өндіріс құрал
-
жабдықтары, ең алдымен еңбек құралдары жəне 
материалдық игіліктерді өндіретін адамдар. Адамдар қоғамның басты өндіргіш 
күші, олар ғана өндіріс құрал
- 
жабдығын іске қосады. Өндіргіш күштерде ерекше 
орынды жер алады. Кейбір салаларда ол еңбек заты ретінде қолданылады, 
басқасында
-
басты еңбек құралдары ретінде.
Еңбек
- 
адамның ақыл
-
ойы жəне дене қызметтері. Тұтыну құнын жасайтын 
еңбек нақты еңбек деп аталады. Адамның жұмыс күші шығындарынан тəуелсіз 
еңбек абстрактылы еңбек деп аталады. Оған мысалы, адамның еңбек ету 

~24~ 
кезіндегі жұмсаған энергиясы, ойлауы жатады. Маржинализм теориясыны 
бойынша нақты төрт өндіріс факторы бар: жер, еңбек, капитал жəне кəсіпкерлік 
қабілеттілік. Кəсіпкерлік
қабілеттілік
- 
арнайы өндіріс факторы ретінде өндірісті 
ұйымдастыруда ынталықты, төзімділікті жəне тəуекелділікті көрсетеді.
Кəсіпкер болу 
- 
басқа біреудің істемегенін істеу деген мағынаны білдіреді.
Шум 
Петер кəсіпкерлікті «жаңашылдық» деп түсіндірген.
Мемлекетте кəсіпкерлік 
неғұрлым жақсы дамыса, соғұрлым отандық тауарлар өз тұтынушысын тауып, 
иесіне мол табыс əкеледі. Еңбек нарығы осы еңбек заттары мен еңбек 
кұралдарын қолдана алатын адамдардың білімі мен біліктілігі арқылы 
сипатталады. Адам еңбегі мақсатты, қоғамды жасаушы болып табылады. 
Капитал
бұрын өндірілген игіліктер болып келеді. Физиократтар 
капиталды шикізат пен кұралдар, А.Смит жинақталған еңбек жəне т.с.с. 
түсініктемелерді қалыптастырған. Капитал физикалық жəне физикалық емес 
болып бөлінеді. Физикалық капиталға өндірістік жəне өндірістік емес 
кұрылымдар, көліклар жəне құрал
-
жабдықтар, шикізат жəне материалдар 
жатады. Физикалык емес капитал
- 
адам капиталы, яғни адамның білімі, 
тəрбиесі, мамандығы, еңбекке деген қабілеттілігі, дағдысы, шеберлігі, 
денсаулығы жəне т.б. Капиталдың натуралдық нысандары: ақшалай, тауарлық, 
өндіргіш. Капитал нарығын өнеркəсіптік, сауда, қарыз капиталдары құрайды.
Капитал ұғымына əртүрлі анықтамалар берілген: капитал
- 
бұл өндіріс құрал
-
жабдығы, капиталды 
- 
бұл ақша соммасы, бағалы қағаздар, қаржылар деп 
есептеген, капитал
-
бұл өндіріс саласында қолданылатын адамның білімі, 
қалыптасқан əдеті, энергиясы. Капитал
-
бұл уақыт, ал уақыт
-
фактор ретінде 
табысты жасаушы. 

жүктеу/скачать 2,48 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: