Пәні: қазақ тілі 20.11.2014. 1-сағат

Әдіс-тәсілі: түсіндіру, сұрақ-жауап, топтастыру, талдау, жинақтау,СТО стратегиясы т.б

Сан есімнің сөйлемдегі қызметі

1 Сан есім дегеніміз не?

2 Сан есімдер мағынасына қарай неше топқа бөлінеді?

3 Сан есімдерге қандай жалғаулар жалғанады?

Семантикалық карта №1 І топқа

Сан есімдер	Көптелуі	Септелуі	Тәуелденуі	Жіктелуі
миллион	миллиондар	миллионның	миллионы	миллионбыз
үшеу	үшеулері	үшеуден	үшеуіміз	үшеуміз
екінің бірі	--------------	екінің біріне	------------	екінің бірісің

Семантикалық карта№2 ІІ топқа

қ/с	Сан есімге байланысты сөйлемдер	сұрағы	Сөйлемдегі қызметі
1	Жиырма бірде жасым бар	Қаншада жасым?	Анықтауыш
2	Біреу тойып секіреді Біреу тоңып секіреді.	Кім тойып секіреді? Кім тоңып секіреді?	Бастауыш
3	Біреуге ор қазба, өзің түсесің.	Кімге ор қазба?	Толықтауыш
4	Атадан – алтау, анадан – төртеу, Жалғыздық көрер жайым жоқ.	Нешеуміз?	Баяндауыш
5	Білекті бірді жығар, Білімді мыңды жығар	Кімді жығар?	Толықтауыш
6	Кездесіп жетпіс үште іздегенім	Қашан кездесіп?	Пысықтауыш
7	Жеті – киелі сан	Не киелі сан?	Бастауыш

ІІ кезең. Жаңа сабақ. Есімдіктің түрленуі

Ой қозғау

Талғат биыл мектепті бітірді. Ол енді қалада оқиды. Қайда оқыса да мен оған хат жазып тұрамын.

Шығам ерте үйімнен...

Не қоям мен

Мынақарқын, түріммен?

Анау-мынау...

Белгіліғойбәрі де.

Қалатұғын не бар дейсіңбүгіннен?

Күндегі осы...

Күндегі осы тіршілік,

Жеңсыбанып, кірісемінқұлшынып.

Анау-мынау... бітіпедіәлгіде,

Тағы да бір «анау-мынау» ... тұршығып.

Енді, бәріміз тақтаға қарайық. Мұнда өлеңдер берілген, сол өлеңдерден есімдікті тауып, олардың орысша, ағылшынша баламасын айту керек.

Тарих қана, халық қана туатын

Алыптардың арқа тұтпас кім атын?! (кто? who? ) сұрау е

Ұлы арманын жырлау үшін қазаққа

Керек болды Абай сынды ұлы ақын,

Өзіңе сен, өзіңді алып шығар, (самому? самого; yourself) өздік е

Еңбегің мен ақылың екі жақтап. (Абай)

ІІ топқа

Мен – қазақ, қазақпын деп мақтанамын, ( ...) жіктеу есімдігі

Ұранға “Алаш” деген атты аламын.

Сүйгенім – қазақ өмірі, өзім қазақ, (....) өздікесімдігі

Мен неге қазақтықтан сақтанамын. (почему ,why) сұрауесімдігі С. Торайғыров

Сен құрметте оны! ( ....) жіктеу есімд.

Түсіндің бе, қарағым?

Ол ақшаға сатқан жоқ, (....) жіктеу есімд.

Тізеден кесіп аяғын. Ә. Сәрсенбаев

Үлестірмелі тапсырма.
І топ

1. 
   Сөйлемдерден болымсыздық есімдікті тауып, оның қандай сөздердің орнына қолданылып тұрғанын айту.
   

Сөзін ешкім тыңдамаған Сарыбас аңырап тұрып қалды. (достары - зат есім)

Ермек ешқайсысына жауап қайтарған жоқ. (қыздарға – зат есім)

Бұл мәселенің ешқандайына келісуге болмайды.

Ол ешкіммен сөйлеспейді, ешкімнің қасына бармайды. (адамдармен, адамдардың – зат есім)

Біз жеңеміз. Оған ешкімнің де күмәны болмасын. (оқушылар – зат есім)

Әне, әлдеқайдан ұшып бара жатқан қараша қаздардың даусы естіледі. (аспаннан – зат есім)

ІІ топ


Қарамен жазылған есімдіктердің мағынасын айқындап, оларды тұлғасына қарай талдаңдар.

Осының бәрін мен Нүркеден сұрағым, білгім келді. (сілтеу есім.+ілік сеп.) (жалп. есім.+ табыс сеп.)

Мен одан мәселені ашусыз шешуді өтінгім келді. (жіктеу есім.) (жіктеу есім+шығыс сеп.)

Қобалжу, жүрексіну – бәрімізде бар. (жалп. есім.+ жіктік жалғ.+жатыс сеп.)

Көзімді ашып, айналама қарап едім, - ештеңе көрінбейді. (күрд болымсызд. есімд)

Бетімді әлдекім әлсін - әлсін желпіп отиырған сияқты, бір салқын жел тиеді. (күрд. белгісіз. есімд.)

Олардың түрінде ерліктің ешқандай белгісі жоқ, тек үрей ғана бар. (күрд болымсызд. есімд)

Ол үй ішінде өзінен басқа жан жоғын білді. (өздік есімд.+шығыс сеп.)