ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҮКІМЕТІ ЖАНЫНДАҒЫ ЖАСӨСПІРІМДЕР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫН ҚОРҒАУ ІСІ ЖӨНІНДЕГІ ВЕДОМСТВОАРАЛЫҚ КОМИССИЯ ОТЫРЫСЫНА МӘЛІМЕТТЕР
АСТАНА - 2012
ЖАСӨСПІРІМДЕРГЕ ҚАТЫСТЫ ЗОРЛЫҚ- ЗОМБЫЛЫҚ, ҚАТЫГЕЗДІКТІҢ АЛДЫН – АЛУ САЛАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК САЯСАТТЫ ІСКЕ АСЫРУДЫ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ
Зорлық-зомбылық – отбасы-тұрмыстық қатынастар аясында бір адамның
басқаға (басқаларға) қатысты дене зардабын және (немесе) психикалық зардап
келтіретін немесе келтіру қаупі бар құқыққа қарсы қасақана әрекеті
(іс-әрекеті немесе әрекетсіздігі)
ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚ ТҮРЛЕРІ
ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚТЫҢ АЛДЫН-АЛУ САЛАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ НОРМАТИВТІК ҚҰЖАТТАР
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЗАҢНАМАЛАРЫ
ҚР Конституциясы (17- б. 2 т.) «Ешкiмдi азаптауға, оған зорлық-зомбылық жасауға, басқадай қатыгездiк
немесе адамдық қадiр-қасиетiн қорлайтындай жәбiр көрсетуге не жазалауға болмайды.»
«Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы» Қазақстан Республикасының Кодексі (67- б) Ата-аналар балаға қатысты қатігездік іс әркеттер жасағанда, ата-аналық құқығынан айыруға дейін жауапкершілікке тартылады
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Қазақстан Республикасының Кодексі (12-тарау, 111-117 б.) жауапты тұлғалар балаға қатысты зорлық көрсеткенде, жасаған қылымысының ауырлығына қарай жауапкершілік нормасы тағайындалады.
ҚР Қылмыстық кодексi (133-б) Кәмелетке толмаған адамды сатып алу-сатуға және қанауға тыйым салынады, 5 жылдан - 12 жылға дейін бас бостандығынан айыруға жазаланады.
ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексі (49 - б) Ата аналары және заңды өкілдері, балаға физикалық және
психикалық денсаулығына зиян келтірген жағдайда, оның рухани дамуына, сонымен қатар
баланы тәрбиелеу тәсілінде адамның қасиетін кемсіту, қатыгез, дөрекі қарым – қатынасы, баланы балағаттау немесе қанау, сонымен қатар дене жазаларын қолданған жағдайда ата-аналарға жауапкершлік қарастырылған
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЗАҢНАМАЛАРЫ
ҚР Баланың құқықтары туралы Заңы (10 – б, 2-т) Мемлекет баланың жеке басына ешкiмнiң тиiспеуiн қамтамасыз етедi, оны тәнiн және (немесе) жанын жәбiрлеуден, адамдық қадiр-қасиетiн қатыгездiкпен, дөрекiлiкпен қорлаудан, кемсiтуден, жыныстық қатынас сипатындағы әрекеттерден, баланы қылмыстық iс-әрекетке және қоғамға жат әрекеттер жасауға тартудан, және оны адам мен азаматтың Қазақстан Республикасының Конституциясында бекiтiлген құқықтары мен бостандығына қысым жасаудың өзге де түрлерiнен қорғауды жүзеге асырады
ҚР Білім туралы Заңы (14-б) білім беру мекемелерінде білім алушыларға және тәрбиеленушілерге физикалық, моральдік және психикалық қысым көрсетуге жол берілмейді
ҚР «Отбасы негізіндегі балалар ауылы және жасөспірімдер үйі туралы» Заңы (17-б) Балалар ауылының отбасына балаларды беру туралы шартты мерзiмiнен бұрын бұзу: дәлелдi себептер болған жағдайда (сырқаттануына, отбасы жағдайының өзгеруiне байланысты және өз мiндеттерiн орындауға мүмкiндiгi болмайтын басқа да жағдайларда), тәрбиешi-аналардың бастамашылығы бойынша; тәрбиешi-ана өзiне жүктелген мiндеттердi орындаудан жалтарса, өз құқықтарын асыра пайдаланса, балаларға қатыгездiкпен қараса, оның iшiнде оларға күш көрсетсе немесе психикалық қысым жасаса және балаларды бағып-күту, тәрбиелеу және оларға бiлiм беру үшiн басқа да қолайсыз жағдайлар туындаған кездерде, қорғаншы және қамқоршы органдардың және (немесе) балалар ауылы әкімшілігінің бастамашылығы бойынша; баланы (балаларды) ата-анасына қайтарған немесе оны (оларды) асырап алған, сондай-ақ баланы (балаларды) қорғаншылыққа (қамқоршылыққа), патронаттық тәрбиелеуге берген жағдайда; балаларды отбасына беру туралы шарттың талаптары бұзылған жағдайда жүзеге асырылуы мүмкiн.
ҚР «Кемтар балаларды әлеуметтiк және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау туралы» Заңы (17-б) Кемтар балалардың ата-аналары мен өзге де заңды өкілдерi балаларына күтiм жасау мен оларды тәрбиелеу жөнiндегi мiндеттерiн орындаудан жалтарғаны, оларға қатыгездiк көрсеткенi, олардың денсаулығына зақым келтiргенi үшiн Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген жауаптылықта болады
ҚР «Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың профилактикасы мен балалардың қадағалаусыз және панасыз қалуының алдын алу туралы» Заңы (23-бап) Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жүйесiнiң органдары мен мекемелерi өз құзыретi шегiнде кәмелетке толмағандардың құқықтары мен заңды мүдделерiнiң сақталуын қамтамасыз етуге, оларды кемсiтудiң барлық нысандарынан, күш көрсетуден немесе психикалық зорлықтан, қорлаудан, дөрекi қарым-қатынастан, сексуалдық және өзге де пайдаланудан қорғауды жүзеге асыруға, өмiрде қиын жағдайға душар болған кәмелетке толмағандарды және тұрмысы қолайсыз отбасыларды анықтауға және т.б. құқылы
ҚР «Тұрмыстық зорлық-зомбылық профилактикасы туралы» Заңы Білім беру саласындағы уәкілетті орган:арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету стандарттарын әзірлейді және халықты әлеуметтік қорғау және денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті органдардың келісімімен бекітеді; тұрмыстық зорлық-зомбылыққа ұшыраған білім алушылар мен тәрбиеленушілердің арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету стандарттарына сәйкес арнаулы әлеуметтік қызметтердің көрсетілуіне мұқтаждарының мониторингін жүргізуді және оларға талдау жасауды қамтамасыз етеді; білім беру ұйымдарының білім алушылары мен тәрбиеленушілерінің заңға мойынсынушылық мінез-құлқын қалыптастыруға бағытталған бағдарламалар мен әдістемелерді әзірлейді және білім беру ұйымдары жұмысының практикасына енгізеді.
АҚШ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТӘЖІРИБЕ
Америка Құрама Штаты.
«Полиция заңы» қызмет етеді. Полиция отбасында зорлық-зомбылық болған жағдайда отбасымен жұмысқа ерлі-зайыптылар кеңестерін, отбасы соттарын, заңгерлік көмек қызметтерін, психологиялық агенттіктерді, баспаналарды, әйелдер орталықтарын, шілкеулер, құрбандар мен куәгерлерге көмек көрсету орталықтарын, алғашқы әлеуметтік көмек агенттіктерін, құтқару армиясын және т.б тартады.
Зорлық-зомбылық болған жағдайда полиция жәбірлеушілерге «сақтау ордерлерін» береді, олар жәбірленушіленушілердің үйіне жақындауға, олармен сөйлесуге тыйым салады.
Балаларға қатысты зорлық-зомбылықты анықтау үшін міндетті түрде хабарлау туралы заңдар қабылданған. Мұнда ауруханалар, әлеуметтік қызметкерлер және өзге де қызметтер балаға қатысты зорлық-зомбылықтың кез келген түрі туралы міндетті түрде хабарлауға жауапты.
Великобритания.
Отбасылық саясат полицияларды тұрғын үй зорлық-зомбылығы туралы туралы барлық істерге белсенділікпен араласуға, құрбандарға көмек көрсетуге, оларға баспана және құқықтық қорғау беруге, сондай-ақ зорлық-зомбылықты анықтау үшін құрбанның көршілерін, туыстарын сұрастыруға міндетті түрде жауапты етеді.
Германия.
Полиция қызметкерлері қылмыс құрбандарына көмек көрсететін қоғамдық ұйымдармен тығыз қарым-қатынасты іске асырады. Полицияның кез келген бөлімшесінде арнайы карточкалар болады, оны толтырған жәбірленуші полициядан және «Ақ сақина» қоғамдық одағынан көмек пен қолдау ала алады. Отбасында зорлық-зомбылықтан жәбірленушіні анықтауда полицияның түсіндіру жұмыстары, олардың буклеттер мен үнпарақтарды шығаруы үлкен ықпалын тигізеді.
Израиль.
Мектепке дейін және кішкентай мектеп жасындағы (1-4 сыныптар) балаларды және олар арқылы ата-аналарды полиция жұмысымен таныстыруға, қоғамдық орындарда және жолда жүріп-тұрудың басты ережелеріне, таныс емес адамдармен өзін қалай ұстау керектігіне үйретуге бағытталған «Мен және менің полицейім» атты акция өткізіледі.
ведомствоаралық өзара іс-әрекетті қамтамасыз етеді;.
Жергілікті өкілеттіоргандар
аймақтық бағдарламалық құжаттарды бекітеді;
жергілікті бюджетті бекітеді және оның орындалуын бақылайды;
аймақтық бағдарламалық құжаттарды дайындайды және іске асырады;
ведомствоаралық өзара іс-әрекетті қамтамасыз етеді;
көмек беру жөніндегі ұйымдарды құрады және олардың қызметін қамтамасыз етеді;
тұрмыстық зорлық-зомбылықтан зәбір шеккен, қолайсыз отбасылардан шыққан кәмелетке толмағандарды анықтайды және есепке алады;
арнайы әлеуметтік қызметтің көрсетілуін ұйымдастырады.
Жергілікті атқарушыоргандар
Ішкі істер органдары
бағдарламалық құжаттарды әзірлейді және іске асырады;
нормативтік құқықтық актілерді әзірлеуге қатысады;
тұрмыстық зорлық-зомбылық профилактикасы жөніндегі шараларды жүзеге асырады;
бала тәрбиелеу жөніндегі міндеттерін орындамайтын немес тиісінше орындамайтын, оларға қатысты құқыққа қарсы іс-әрекеттер жасайтын ата-аналарды немесе олардың орнындағы адамдарды анықтайды;
профилактикалық есепке алуды жүргізеді және профилактикалық бақылауды жүзеге асырады;
тұрмыстық зорлық-зомбылық фактілері немес олардың жасалу қаупі туралы өтініштер мен хабарламаларды сол жерге барып қарайды және олардың жолын кесу жөніндегі шараларды қолданады;
жәбірленушілерді көмек көрсету жөніндегі ұйымдарға немесе денсаулық сақтау ұйымдарына жібереді;
қорғау нұсқамасын шығарады;
әкімшілік ұстауды жүргізеді;
қылмыстық ізге түсуді, , әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер жүргізуді жүзеге асырады;
қылмыстық іс жүргізудің мәжбүрлеу шараларын қолданады;
жәбірленуші қауіпсіздігінің қылмыстық-құқықтық шараларын қолданады;
ішкі істер органдары қызметкерлері үшін тұрмыстық зорлық-зомбылық профилактикасы мәселелері бойынша арнайы оқу курстарын ұйымдастыруды қамтамасыз етеді;
тұрмыстық зорлық-зомбылық саласындағы криминалогиялық болжамды жүзеге асырады;
МЕМЛЕКЕТТІК ОРГАНДАРДЫҢ ҚАТЫГЕЗДІКТІҢ АЛДЫН АЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ БОЙЫНША ҚҰЗІРЕТТІЛІКТЕРІ
Денсаулық сақтау саласындағы құзіретті орган
Арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету стандарттарын әзірлейді;
Жәбірленушілерге медициналық және психологиялық көмек көрсету жөніндегі әдістемелік ұсынымдарды әзірлейді және денсаулық сақтау ұйымдары жұмысының практикасына енгізеді;
Тұрмыстық зорлық-зомбылық профилактикасы саласындағы нормативтік құқықтық актілерді әзірлеуге қатысады;
Наркологиялық, психологиялық, психиатриялық, емдеу-профилактикалық көмек көрсетуді ұйымдастырады.
МЕМЛЕКЕТТІК ОРГАНДАРДЫҢ ҚАТЫГЕЗДІКТІҢ АЛДЫН АЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ БОЙЫНША ҚҰЗІРЕТТІЛІКТЕРІ
Білім саласындағы құзіретті орган
Арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету стандарттарын әзірлейді;
Тұрмыстық зорлық-зомбылық профилактикасы саласындағы нормативтік құқықтық актілерді әзірлеуге қатысады;
Білім беру ұйымдарының білім алушылары мен тәрбиеленушілерінің заңға мойынсынушылық мінез құлқын қалыптастыруға бағытталған бағдарламалар мен әдістемелерді әзірлейді және білім беру ұйымдары жұмысының практикасына енгізеді.
Қазақстан Республикасы Бас Прокуратурасының құқықтық статистика және арнайы есеп Комитеті
Статистикалық көрсеткіштердің объективтілігін, толықтығын, жеткіліктілігін қамтамсыз ету мақсатында мемлекеттік құқықтық статистиканы қалыптастырады, арнайы есептер жүргізеді, құқықтық статистика және арнайы есептер саласындағы заңдылықтардың қолдануын қадағалауды жүзеге асырады
ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ, МЕДИЦИНАЛЫҚ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ
КӨМЕК КӨРСЕТУ ЖҮЙЕСІ
Психологиялық, медициналық және құқықтық көмек көрсету жүйесі
Білім және ғылым министрлігі
Ішкі істер министрлігі
Денсаулық сақтау министрлігі
Әлеуметтік педагогтар – 4346
Психологтар – 9084
Педиатрлар – 6660
Психиатрлар – 1869
Мектеп
инспекторлары – 1753
Ювеналды полицияның кәмелетке толмағандар ісі жөніндегі инспекторлары - 993
№
Облыс атаулары
Әлеуметтік педагогтар
Психологтар
1.
Ақмола
88
523
2.
Ақтөбе
250
388
3.
Алматы
29
976
4.
Атырау
72
245
5.
ШҚО
156
622
6.
Жамбыл
355
595
7.
БҚО
268
401
8.
Қарағанды
278
554
9.
Қостанай
420
360
10.
Қызылорда
80
437
11.
Маңғыстау
778
1351
12.
Павлодар
137
370
13.
СҚО
432
446
14.
ОҚО
737
1436
15.
Алматы қ.
179
237
16.
Астана қ.
87
143
Барлығы
4346
9084
БІЛІМ САЛАСЫНДАҒЫ
ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГТАР МЕН ПСИХОЛОГТАР
ЮВЕНАЛЬДЫҚ ПОЛИЦИЯ МЕКТЕП ИНСПЕКТОРЛАРЫ
Мектеп инспекторларының барлығы 2012 жылы – 1753, 2011 жылы – 1601
ШҰҒЫЛ-ПРОФИЛАКТИКАЛЫҚ ІС-ШАРАЛАРДЫҢ НӘТИЖЕЛЕРІ БОЙЫНША ЖАУАПКЕРШІЛІККЕ ТАРТУ
зорлық - зомбылық туралы азаматтардың жүгінулерін қарау
ӘЛЕУМЕТТІК ЗЕРТТЕУЛЕР
РЕСПУБЛИКАЛЫҚ АҚПАРАТТЫҚ НАУҚАНДАР
ҚҰҚЫҚТЫҚ АҚПАРАТТАНДЫРУДЫ КҮШЕЙТУ ШАРАЛАРЫ
Тұрғындарың құқықтық мәдениетін көтеру, зорлық-зомбылықтың, қатыгездіктің түрлерімен және жәбірленушілерге көмек көрсету жолдары туралы ақпараттандыруды арттыру
Зорлық-зомбылық пен қатыгездіктің алдын алу және
қатыгездікке ұшыраған балаларды оңалту жөнінде ведомствоаралық жоспар әзірлеу
Халықаралық тәжірибеге сүйеніп зорлық-зомбылық мәселесі бойынша арнайы бағдарламалар әзірлеу және мамандардың біліктілігін арттыру курстарын ұйымдастыру
ШЕШУ ЖОЛДАРЫ:
Зорлық-зомбылыққа ұшыраған балаларға психологиялық,
құқықтық көмек көрсету қызметінің жүйелерін дамыту
Жайлы отбасылық қарым-қатынасты қалыптастыру бойынша
үкіметтік емес секторлармен бірлесіп ведомствоаралық өзара іс-әрекеттестікті белсендіру
