Қазақстан республикасының білім және ғылым министірлігі семей қаласының ШӘКӘрім атындағЫ

5В120100 «Ветеринариялық медицина» мамандығына арналған «Жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балау және

рентгенологиямен» пәнінен

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН

ОҚЫТУШЫЛАР ҮШІН ПӘННІҢ БАҒДАРЛАМАСЫ

Семей

20 жылы № хаттама.

3 Жалпы ереже.........................................................................................................4

4 Оқу пәнінің мазмұны (модуль)...........................................................................6

5 Студенттердің өздік жұмыстары үшін тақырыптар тізімі.............................8

6 Пән бойынша оқу-әдістемелік картасы..............................................................9

7 Оқу-әдістемелік әдебиеттермен қамтылу картасы..........................................11

8 Әдебиеттер..........................................................................................................12

1 ҚОЛДАНУ САЛАСЫ
5В120100 «Ветеринариялық медицина» мамандығының студенттері үшін «Жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балау және рентгенологиямен» пәні бойынша оқытушыларға арналған бағдарлама оқу-әдістемелік кешенінің құрамы болып табылады.
2 НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР

«Жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балау және рентгенологиямен» пәнінің оқу-әдістемелік кешені келесі құжаттардың ұсынымдарымен және талаптарына сәйкес пән бойынша оқу процесінің жүргізілуін белгілейді.

«Жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балау және рентгенологиямен» пәнінің оқытушыларға арналған осы бағдарламасы келесі құжаттардың ұсынымдарымен және талаптарына сәйкес оқу үрдісін ұйымдастыруды белгілейді:

- ҚР жалпы міндетті мемлекеттік білім беру стандартының негізінде құрылған ҚР МЕМСТ 23.08.12 ж № 1080 ТОБ негізінде 10.04-2012 ж (№ 157 қосымша);

- Жоғары арнайы білімге негіздемелік типтік оқу бағдарламасын дайындаған және ұсынған Қазақ ұлттық аграрлық университеті;

- 042-МУ-4-2013 Университет стандарты «Пәннің оқу-әдістемелік бағдарлама кешенін әзірлеу және ресімдеудің жалпы талаптары»;

- 042-1.01-2013 Құжатталу «Пәннің оқу-әдістемелік бағдарлама кешенінің құрылымы мен мазмұны»
3 ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕ
3.1 Пәннің қысқаша мазмұны:

«Жануарлардың ішкі ауруларын клиникалық балау және рентгенологиямен» пәні ветеринариялық зерттеу әдістерін меңгеруді үйрететін, соның негізінде қажетті емдеу, алдын алу және басқа да ветеринариялық іс шараларды қолдануды үйрететін клиникалық ветеринарияның бөлімі.

Клиникалық зерттеулердің мақсаты түрлі әдістерді қолдана отырып ауруларды анықтау болып табылады. Жануарларды тексеру барысында клиникалық жағдайына қарау, сипау, нұқу, тындау, рентгенография, электрография, эндоскопия, қанды, несепті, нәжісті, асқазан, ұлтабарды қарын сөлдерін физикалық-химикалық және микроскопиялық зерттеулер және басқа да әдістер қолданылады.
3.2 Пәнді оқудың мақсаты:

Жануарлардың ауруын анықтауда студенттердің қолданыстағы дәйекті лабораториялық және арнайы зерттеу әдістерін меңгеруіне, лайықталған мәліметтерді жинақтап және талқылап, әсер етуші факторлар салдарынан жануар организмінде туындаған анатомиялық-физиологиялық ерекшеліктерді бағалап және қажетті көмек шараларын қарастыру болып табылады.

- Ауру малды зерттеу жоспары мен әдістерін;

- Ауру процесін білу методологиясын;

- Жіті ауруларды танып-білудің теориялық негізін игеруі тиіс;

- Жануарды бекемдеу тәсілдерін және шешу техникасын меңгеру болып табылады.
3.4 Пәнді оқу нәтижесінде студент білу керек:

- Жануарларды тексеру әдістері бойынша – клиникалық тексеру (қарау, пальпация, перкуссия, аускультация);

-Арнайы зерттеулер (рентгенография, рентгеноскопия, электрокардиография, эндоскопия т.б.)

- Лабораториялық зерттеу әдістерін;

- Ауруды анықтау үшін қолданылатын арнайы әдістерді (руменография, фонокардиография т.б.);

- Организмнің физиологиялық және патологиялық жағдайларындағы дәрілік заттардың әсер ету ерекшеліктерін, олардың сипаттамасын, әсер ету механизмін, қолдануға болатын және болмайтын жағдайларын;

- Лабораториялық диагностикумдармен жұмыс істеу;

- Жаңа аспаптармен, құралдармен жұмыс істеу;

- Пәнді жан-жақты теория жүзінде білу керек.

- Ауру малды өздігінен тексеруді;

- Малдың ауруын нақтылы анықтауды;

- Ауру малды жан-жақты емдеуді;

- Аурудың алдын алу жөнінде жоспарлы істерді ұйымдастыруды;

- Шаруашылық жағдайында әртүрлі жануарларға диагностикалық, емдеу және алдын алу шараларын өткізудегі ресімделетін клиникалық құжаттарды. Шаруашылық бағытына қарай малдың физиологиялық жағдайына, жасына, жынысына, салмағына байланысты диспансеризацияны жүргізу ерекшеліктерімен олардың ауруларын емдеу тиімділігінің нәтижелерін шығаруды;

- Тұжырымдамаларды дұрыс пайдаланып жетістіктерді меңгеру.
3.5 Курстың пререквизиттері:

- Фармакология және токсикологиясы

- Жануарлар патологиясы

- Жануарлар физиологиясы

- Індеттану және індеттік аурулар

- Паразитология және инвазиялық аурулар
3.7 Жұмыс оқу жоспарынан көшірме

Кесте 1

курс	семестр	несие	Дәріс (сағ)	Лаб (сағ)	Тәжір (сағ)	СОӨЖ	СӨЖ (сағ)	Барлығы (сағ)	Жиынтық бақылаудың формасы
1	2	3	4	5		6	7	8	9
3	6	3	15	15	15	22,5	67,5	135	Емтихан

4 ОҚУ ПӘНІНІҢ МАЗМҰНЫ (МОДУЛЬ)

Кесте 2

Тақырыптың аталуы және оның мазмұны		Сағат саны
Дәрістік сабақтар	Зертханалық сабақтары
1	2	3
Модуль 1
Кіріспе. Курс пәні мен міндті. Аурутану мен рентгенологияның қысқаша даму тарихы. Пәннің қажеттілігі және маңызы. Курсты оқыту тәсілдері.	Ауру малға жақындау және оны ұстау, бекемдеу және техника қауіпсіздігі. Клиникалық тексерудің жоспары. Тіркеу және анемнез. Рентгенологиялық әдістің маңызы. Термометрия		1
Тыныс алу жүйесінің тексеру әдістері. Жоғарғы тыныс алу бөлігін зерттеу.	Жоғарғы тыныс жолдарын (мұрын қуысы, қосалқы қуыстар, көмекей, кеңірдек, қалқанша без) тексеру.		1
Тыныс алу жүйесінің тексеру әдістері. Көкірек қуысын және өкпені тексеру.	Тыныс алу қозғалыстарын тексеру және олардың патологиясы. Жануарлардың көкірек қуысын нұқу. Плегофония.		1
Көкірек клеткасын сипалау, топографиялық немесе салыстырмалы нұқуды жүргізу. Жөтел оның патологиясы	Әртүрлі жануарлардың көкірек қуысын салыстырмалы нұқу. Рентгенологиялық кескінді ажырату.		1
Көкірек клеткасын топографиялық немесе салыстырмалы аускультация жүргізу. Өкпені тындау және оның патологиясы	Өкпенің функционалдық қабілетін тексеру. Тыныс алу жүйесінің ауруларының негізгі белгілері .		1
Тыныс алу жүйесінің қосымша зерттеулері. Тыныс алу жүйесінің ауруларының негізгі белгілері	Қорытынды сабақ		1
Жүрек тұсын зерттеу. Жүрек тұсын зерттеу.Жүрек саздары, шулары Қан тамырларын зерттеу.	Аралық бақылау		1
Модуль 2
Жүрек-қан тамыр жүйесін зерттеудің қосымша зерттеулері. Жас төлдердің жүрек-қантамыр жүйесін зерттеуінің ерекшеліктері. Ауруларының негізгі белгілері.	Жүрек-қантамыр жүйесін тексеру әдістері. Жүрек дүрсілінің ең айқын естілетін орны. Жүрек-қантамыр жүйесіннің функционалдық қабілетін тексеру. Жүрек-қантамыр жүйесін ауруларының негізгі белгілері.		1
Жүрек-қан тамыр жүйесін аурулардың негізгі синдромдары. Электрография	Қорытынды сабақ		1
Модуль 3
Ас қорту жүйесінің алдыңғы бөлігін зерттеу. Құрсақ қуысы мүшелерін зерттеу	Асқорыту жүйесін тексеру әдістері.Жануардың азық пен суды қабылдауын тексеру. Жануарлардың аузын, жұтқыншағын, өңешін тексеру. Құстардың жемсау безін тексеру.		1
Сиырдың құрсақ қуысы мүшелерінің топографиясы. Ас қорту жүйесінің ауруларының негізгі белгілері.	Жануарлардың құрсақ қуысы мүшелерінің топографиясы.		1
Жылқының құрсақ қуысы мүшелерінің топографиясы. Ас қорту жүйесінің ауруларының негізгі синдромдары.	Ас қорту жүйесінің негізгі ауруларының симптомдары және синдромдары Қорытынды сабақ		1
Несеп жүйесін зерттеу. Бүйректі тексеру. Бүйректің топографиясы. Бүйректердің негізгі аурулары.	Зәр шығару жүйесін зерттеу. Зәр шығару жүйесінің негізгі ауруларының симптомдары және синдромдары		1
Зат алмасу патологиялық өзгерістерінің диагностикалық маңызы (Зат алмасу жалпы сипаттамасы. Белок алмасу бұзылуы. Көмірсутегі алмасу бұзылуы. Май алмасу бұзылуы. Зат алмасу бұзылуы. Минерал заттар алмасу бұзылуы.	Азық құнарлылығының жеткіліксіздігінен туындайтын төл аурулары. Рентген ілімі, рентген сәулесі. Рентген сәулесімен зерттеудің тәсілдері.		1
Құрсақ қуысы, сүйек-буын ауруларының рентген диагностикасы. Рентген кабинет, оның құрылымдары. Рентген ілімі, рентген сәулесі. Рентген сәулесімен зерттеудің тәсілдері.	Аралық бақылау		1
Барлық оқу сағаттары: 15	Барлық оқу сағаттары: 15		15

Кесте 3

Тәжірибелік сабақтар	Сағат саны
1	2
Модуль 1
Жануарларды түрлеріне қарай және асау жуастығына байланысты бекемдеудегі техникалық қауіпсіздік. Рентгенологиялық техникамен жұмыс істеу ережелері және техникалық жабдықтармен танысу.	1
Жоғарғы тыныс жолдарын (мұрын қуысы, қосалқы қуыстар, көмекей, кеңірдек, қалқанша без) тексеруді тәжірибе жүзінде жүргізуді меңгеру	1
Тыныс алу қозғалыстарын тексеру және олардың патологиясын ажыратуда пайдаланылатын приборлар мен құралдармен жұмыс істеуді меңгеру	1
Әртүрлі жануарлардың көкірек қуысын тексеруде түсірілген рентгенологиялық кескіндерді ажырату.	1
Өкпенің функционалдық қабілетін тексеруді іс жүзінде жүргізу.	1
Қорытынды сабақ	1
Аралық бақылау	1
Модуль 2
Жүрек-қантамыр жүйесіннің функционалдық қабілетін тексеру. Жүрек-қантамыр жүйесін ауруларының негізгі белгілеріне салыстырмалы түрде көз жеткізу	1
Қорытынды сабақ	1
Модуль 3
Жануарлардың аузын, жұтқыншағын, өңешін тексеру. Құстардың жемсау безін тексеру.	1
Жануарлардың құрсақ қуысы мүшелерінің топографиясы.	1
Ас қорту жүйесінің ауруларының негізгі белгілерін ажырату. Қорытынды сабақ	1
Зәр шығару жүйесінің ауруларының негізгі белгілерін ажырату.	1
Рентген сәулесімен зерттеудің тәсілдерін іс жүзінде меңгеру.	1
Аралық бақылау	1
Барлығы:	15

5 СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ ТІЗІМІ
5.1 Оқытушының көмегімен атқарылатын жұмыстар: (СОӨЖ)

• 
  Электрокардиография. Жануарлардың ЭКГ-сын жазу.
  
• 
  Электрокардиограммаларды оқу
  
• 
  Вегетативті жүйке жүйесін тексеру. Захарыш – хеда зоналары (бөліктері).
  
• 
  Жылқы асқазанындағы заттардың физикалық және химиялық қасиетін анықтау.
  
• 
  Жылқы асқазанындағы заттардың тұз қышқылын және жалпы қышқылдықты анықтау.
  
• 
  Әртүрлі малдың қан алу және оның физикалық қасиеттерін анықтау.
  
• 
  Қан сарысуындағы сілті қоры мен каротинді анықтау.
  
• 
  Тауықтың қандағы гемоглобин мөлшерін, түс көрсеткішін және эритроциттегі гемоглобинің орташа мөлшерін анықтау.
  
• 
  Тауықтың қандағы жасушалардың санын есептеу. Эритроциттер, лейкоциттер мен тромбоциттердің санын есептеу.
  
• 
  Билирубин, глюкоза және қандағы жалпы ақуызды (белок) анықтау.
  
• 
  Шошқалардың және жыртқыштардың қарындарын зерттеу
  
• 
  Диспансеризация
  

• 
  Жануарлардың клиникалық тексерудің сызбалары
  
• 
  Симптомдар және синдромдар. Диагноздың түрлері
  
• 
  Жануарларға жақындау ережелері және бекіту әдістері
  
• 
  Жануарларға жақындау ережелері және бекіту әдістері
  
• 
  Клиникалық тексерудің жоспары. Тіркеу және құжаттарды дайындау
  
• 
  Анамнез. Жалпы клиникалық тексеру: көру, нұқу, перкуссия, аускультация.
  
• 
  Аускультациялық теория
  
• 
  Қосымша зерттеу әдістері /эндоскопия, риноскопия, ларингоскопия, перкуссия, рентгенография, флюорография, зонд жібері/
  
• 
  -Тері және тері асты клеткатканы зерттеу әдістері /түсі, ылғалдылығы, иісі, қызуы, серпінділігі, патологиялық өзгерістері/ Терідегі болуы мүмкін патологиялық өзгерістер
  
• 
  -Асқорыту жүйесін тексеру әдістері.Жануардың азық пен суды қабылдауын тексеру. Жануарлардың аузын, жұтқыншағын, өңешін тексеру
  
• 
  -Қосалқы қуыстар (мандай, жоғарғы жақ, аулы қапшықты: пішіні, қызуы, нұқығанда шығатын дыбысы), көмей, кеңірдек, жөтелді тексеру
  
• 
  Бауырды және көк бауырды тексеру. Эритропоэзді және лейкоэзді бұзатын синдромдары
  
• 
  Билирубин, глюкоза және қандағы жалпы ақуызды (белок) анықтау
  
• 
  Қан жағындысын дайында, тексеру. Лейкограмма шығару. Лейкопрофиль, гемопрофиль, клиникалық баға беру
  
• 
  Рентген кабинет, оның құрылымдары
  

Кесте 4

Тақырыптың аталуы және мазмұны			Әдістемелік материалдар, плакаттар	Өз бетімен оқу сұрақтары		Бақылау формасы
Дәріс сабақтары		Зертханалық және тәжірибе сабақтары
1		2	3	4		5
Модуль 1
Кіріспе. Курс пәні мен міндті. Аурутану мен рентгенологияның қысқаша даму тарихы. Пәннің қажеттілігі және маңызы. Курсты оқыту тәсілдері.	Ауру малға жақындау және оны ұстау, бекемдеу және техника қауіпсіздігі. Клиникалық тексерудің жоспары. Тіркеу және анемнез. Рентгенологиялық әдістің маңызы. Термометрия		Арнайы нұсқама конс-пект, оқулық-тар және ситуациялық тапсырмалар		5.1 тарауда көрсетілген СӨЖ тапсырмаларындағы тақыр бойынша		Сұхбат-тасу, сұрау
Тыныс алу жүйесінің тексеру әдістері. Жоғарғы тыныс алу бөлігін зерттеу.	Жоғарғы тыныс жолдарын (мұрын қуысы, қосалқы қуыстар, көмекей, кеңірдек, қалқанша без) тексеру.
Тыныс алу жүйесінің тексеру әдістері. Көкірек қуысын және өкпені тексеру.	Тыныс алу қозғалыстарын тексеру және олардың патологиясы. Жануарлардың көкірек қуысын нұқу. Плегофония.						Сұхбат-тасу, сұрау
Көкірек клеткасын сипалау, топографиялық немесе салыстырмалы нұқуды жүргізу. Жөтел оның патологиясы	Әртүрлі жануарлардың көкірек қуысын салыстырмалы нұқу. Рентгенологиялық кескінді ажырату.
Көкірек клеткасын топографиялық немесе салыстырмалы аускультация жүргізу. Өкпені тындау және оның патологиясы	Өкпенің функционалдық қабілетін тексеру. Тыныс алу жүйесінің ауруларының негізгі белгілері .
Тыныс алу жүйесінің қосымша зерттеулері. Тыныс алу жүйесінің ауруларының негізгі белгілері	Қорытынды сабақ
Модуль 2
Жүрек тұсын зерттеу. Жүрек тұсын зерттеу.Жүрек саздары, шулары Қан тамырларын зерттеу.		Жүрек-қантамыр жүйесін тексеру әдістері. Жүрек дүрсілі аймағын көру және сипау. Жүректі тыңдау. Жүрек тондары. Жүрек дүрсілінің ең айқын естілетін орны.	Арнайы нұсқама конс-пект, оқулық-тар және ситуациялық тапсырмалар		5.1 тарауда көрсетілген СӨЖ тапсырмаларындағы тақыр бойынша		Сұхбат-тасу, сұрау
Жүрек-қан тамыр жүйесін зерттеудің қосымша зерттеулері. Жас төлдердің жүрек-қантамыр жүйесін зерттеуінің ерекшеліктері. Ауруларының негізгі белгілері.		Жануарларда қызыл және көк қан қысымын анықтау. Жүрек-қантамыр жүйесіннің функционалдық қабілетін тексеру. Жүрек-қантамыр жүйесін ауруларының негізгі белгілері.					Сұхбат-тасу, сұрау
Жүрек-қан тамыр жүйесін аурулардың негізгі синдромдары. Электрография		Қорытынды сабақ
Модуль 3
Ас қорту жүйесінің алдыңғы бөлігін зерттеу. Құрсақ қуысы мүшелерін зерттеу		Асқорыту жүйесін тексеру әдістері.Жануардың азық пен суды қабылдауын тексеру. Жануарлардың аузын, жұтқыншағын, өңешін тексеру. Құстардың жемсау безін тексеру.	Арнайы нұсқамаконс-пект, оқулық-тар және ситуациялық тапсырмалар Арнайы нұсқама конс-пект, оқулық-тар және ситуациялық тапсырмалар		5.1 тарауда көрсетілген СӨЖ тапсырмаларындағы тақыр бойынша		Сұхбат-тасу, сұрау
Сиырдың құрсақ қуысы мүшелерінің топографиясы. Ас қорту жүйесінің ауруларының негізгі белгілері.		Жануарлардың құрсақ қуысы мүшелерінің топографиясы.
Жылқының құрсақ қуысы мүшелерінің топографиясы. Ас қорту жүйесінің ауруларының негізгі синдромдары.		Ас қорту жүйесінің негізгі ауруларының симптомдары және синдромдары
Несеп жүйесін зерттеу. Бүйректі тексеру. Бүйректің топографиясы. Бүйректердің негізгі аурулары.		Зәр шығару жүйесін зерттеу. Зәр шығару жүйесінің негізгі ауруларының симптомдары және синдромдары
Зат алмасу патологиялық өзгерістерінің диагностикалық маңызы (Зат алмасу жалпы сипаттамасы. Белок алмасу бұзылуы. Көмірсутегі алмасу бұзылуы. Май алмасу бұзылуы. Зат алмасу бұзылуы. Минерал заттар алмасу бұзылуы.		Азық құнарлылығының жеткіліксіздігінен туындайтын төл аурулары. Рентген ілімі, рентген сәулесі. Рентген сәулесімен зерттеудің тәсілдері.
Құрсақ қуысы, сүйек-буын ауруларының рентген диагностикасы. Рентген кабинет, оның құрылымдары. Рентген ілімі, рентген сәулесі. Рентген сәулесімен зерттеудің тәсілдері.		Қорытынды сабақ
Барлық оқу сағаттары: 15		Барлық оқу сағаттары: 15

7 ОҚУ ӘДІСТЕМЕЛІК ӘДЕБИЕТТЕРМЕН ҚАМТЫЛУ КАРТАСЫ
Кесте 5

Оқу әдістемеліктермен әдебиеттердің аталуы	Әр түрінің саны	Студенттер саны	Қамтылу пайызы
1	2	3	4
1. М.А. Молдағулов, А.Н. Ермаханов, Ө.К. Есқожаев, А.З. Дюсембаева т.б. Жануарлар ауруларының клиникалық диагностика. оқу құрал – Алматы, 2007	3	21	70
2 А.М. Смирнов, П.Я. Конопелько, Р.П. Пушкарев, В.С. Постников, Н.А. Уразаев, И.М. Беляков, Г.Л. Дугин, В.С. Кондратьев Клиническая диагностика внутренних незаразных болезней животных. Москва «Агропроминиздат» 1988	50	21	100
3. А.В. Васильев Диагностика внутренних болезней домашних животных. – М.: Сельхозиздат,1956	10	21	50
4.В.И. Зайцев, А.В. Синев, П.С. Ионов и др. Клиническая диагностика внутренних болезней сельскохозяйственных животных.- М.: Колос, 1964	10	21	50
5.П.С. Ионов, И.М. Беляков, Б.В. Уша, М.Х. Шайхаманов, И.П. Шаптала. Диагностическая и терапевтическая техника в ветеринарии.- М.: Колос, 1979	10	21	50
6.К.Н. Қожанов Малдың ішкі жұқпалы емес аурулары /қосымша оқу құралы/, Семей, 2005 ж.	20	21	100

8 ӘДЕБИЕТТЕР

8.1 Негізгі әдебиеттер

8.2 Қосымша әдебиеттер

8.2.1 К.Н. Қожанов Малдың ішкі жұқпалы емес аурулары /қосымша оқу құралы/, Семей, 2005 ж.

8.2.2 К.Н. Қожанов, А.З. Дюсембаева, С.О. Балтыбеков, А.К. Омашев. Малдың ішкі жұқпалы емес ауруларының практикумы.- Семей , 2000 ж.

8.2.3 А.В. Васильев Диагностика внутренних болезней домашних животных. – М.: Сельхозиздат,1956

8.2.4 В.И. Зайцев, А.В. Синев, П.С. Ионов и др. Клиническая диагностика внутренних болезней сельскохозяйственных животных.- М.: Колос, 1964 8.2.5 П.С. Ионов, И.М. Беляков, Б.В. Уша, М.Х. Шайхаманов, И.П. Шаптала. Диагностическая и терапевтическая техника в ветеринарии.- М.: Колос, 1979

8.2.5 Лабораторные исследования в ветеринарии/Под редакцией В.Я. Антонова и П.Н. Блинов.- М.: Колос, 197

8.2.6 В.М. Данилевский Внутренние незаразные болезни сельскохозяйственных животных М. «Колос» 1992 г. ,