Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі Акедемик Е. А. Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі 
 
Акедемик Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік 
университеті 
 
 
 
 
 
 
Дене мәдениеті және спорт факультеті 
Бастапқы әскери дайындық және жеке сайыс кафедрасы 
 
 
 
 
Аға оқытушылары 
Қожамжаров Е.Ж., Омаров О.С. 
 
 
 
 
«
Әскери-техникалық дайындық
» 
КУРС ДӘРІСІ 
 
 
 
 
 
 
Мамандығы: 5В0101400 – Бастапқы әскери дайындық 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Қарағанды 2021 
 
 
 

1 Дәріс 
 
Тақырып. Автомобильді көліктің пайда болу және даму тарихы.
 
Жоспар 
 
1. Кіріспе 
2.
Революцияға дейінгі кеңестік автомобиль техникасының даму тарихы. 
3. 
Ұлы Отан соғысы және соғыстан кейінгі кезеңдегі автомобильдік техника. 
 
Жалпы ережелер.
Техникалық дайындық әскери оқытуды ұйымдастыру 
мен өткізу бойынша және оларды Қазақстан Республикасы Қарулы 
Күштеріне қызметке дайындау міндеттерін орындауға қажетті білім, 
біліктілік және дағдылармен бастапқы әскер дайындығын оқытушы 
ұйымдастырушыларды дайындау мақсатында студенттердің әскери істі
оқуын қарастырады. 
Техникалық дайындық: Әскери атомобильдердің дамуы. Автомобильді 
көліктің пайда болуы және даму тарихы. Қарулы Күштерінің ұрыстық 
жабдықталуындағы автомобилдік техника Автомобилдердің жалпы 
техникалық құрылысы. Бронды танк техникасының (БТТ) құрылу және даму 
тарихы. 
Әскери техника ұрыстық мүмкіндіктері. Шабуыл кезіндегі бөлім 
командирінің жұмысы. Қорғаныстағы бөлім. Қорғанысты ұйымдастыру және 
қорғаныс ұрысын жүргізу. Қорғаныстағы бөлім командирінің жұмысы. 
Маршты ұйымдастыру және шерудегі қарауыл негіздері. Қазіргі ұрыстағы 
барлаудың рөлі. Бронтанспортерлер. Танкілердің ұрыс алаңындағы қимыл 
әрекеттері. 
Техникалық дайындық әскери оқытуды ұйымдастыру мен өткізу 
бойынша және оларды Қазақстан Республикасы Қарулы Күштеріне қызметке 
дайындау міндеттерін орындауға қажетті білім, біліктілік және дағдылармен 
бастапқы әскер дайындығын оқытушы ұйымдастырушыларды дайындау 
мақсатында студенттердің әскери істі оқуын қарастырады. 
Техникалық дайындық: Әскери атомобильдердің дамуы. Автомобильді 
көліктің пайда болуы және даму тарихы. Қарулы Күштерінің ұрыстық 
жабдықталуындағы автомобилдік техника Автомобилдердің жалпы 
техникалық құрылысы. Бронды танк техникасының (БТТ) құрылу және даму 
тарихы. 
Әскери техника ұрыстық мүмкіндіктері. Шабуыл кезіндегі бөлім 
командирінің жұмысы. Қорғаныстағы бөлім. Қорғанысты ұйымдастыру және 
қорғаныс ұрысын жүргізу. Қорғаныстағы бөлім командирінің жұмысы. 
Маршты ұйымдастыру және шерудегі қарауыл негіздері. Қазіргі ұрыстағы 
барлаудың рөлі. Бронтанспортерлер. Танкілердің ұрыс алаңындағы қимыл 
әрекеттері. 
Осы пәнді оқу сабақ өткізу мынадай түрі мен әдістерін қарастырады:

Бөлімнің ұрыстық әр-түріндегі іс- әрекетінің ғылыми білімі негіздерін 
беретін теориялық сабақтар ( дәріс әдісімен ). 
Студенттердің теориялық білімінің деңгейін анықтау және қиын сұрақтарды 
түсіндіру мақсатында өткізілетін семинар сабақтары (әңгімелеу, сұрау 
әдістері). Студенттердің ұрыстық әр түрінде, бөлім командирі рөліндегі 
әрекеттерді орындаудағы дағдыларын және біліктіліктерін үйрету және 
дамыту мақсатында өткізілетін практикалық сабақтар (әңгімелеу, көрсету, 
дайындық әдістері). 
Техникалық дайындық 
оқытудың негізгі бір бөлімі больш табылады. Ол 
алғашқы әскери дайындық бағдарламасының бөлімдерін кешенді түрде 
зерделеуді қамтамасыз етеді. 
Техникалық 
дайындық 
жөніндегі 
оқу-сабақтарының 
барлық 
тақырыптары оқушылардың жалпы әскери ұрыстар негіздерін зерделеуге, 
ұрыс кезіндегі іс-қимылдарды үйренуге, дұшпанның жаяу әскерлері мен 
бронды машиналарын жоюға арналған қару мен гранаталарды қолдана білуге 
бағытгалған. 
Оқу кезінде оқушылар әдістер мен іс-қимылдарды орындау техникаларын 
алғашында элементтер бойынша, кейіннен толығымен оқиды. 
Техникалық дайындық жөніндегі практикалық оқу-сабақтарына 
оқушылар әскери көліктерді плакаттардан танысуы, олардың қаруларының 
орналасуы, жаттығу алаңдарындағы танкілердің қимылдарын сарбаздардың 
әктілігін ұрыс байқауға болады. Сондықтан Қарулы Күштеріміздегі 
қолданыстағы барлық техникалар отанымызды қорғауға арналған. 
Курсты зерттеу мақсаты болып мыналар табылады: 
Жастарды әскери дайындығы мынадай мақсатта өткізіледі. 
-
Қазақстан Республикасы Конститутсиясының ережелерін, мемлекет 
қорғанысының негізін жастардың оқып үйренуі. 
-
Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің тағайындалуын, оның 
сипаты мен ерекшеліктерін, Қазақстан Республикасы азаматтарының 
қасиетті борышы ретіндегі әскери қызмет мәнін, әскери антың негізгі 
талаптарын, Қазақстан Республикасы Қарулы күштерінің Жарғыларын жете 
түсінуі; 
-
әскери бөлімдердегі ұрыстық техника және қару-жарақпен, жеке 
құрамның тұрмыс - тіршілігі және олардың орналастыруымен танысуы; 
-
әскери машиналар мен танкілердің даму тарихы әрекеттінің 
қауіпсіздік негіздерін меңгеруі.
1.Революцияға дейінгі кеңестік автомобиль техникасының даму тарихы. 
Дәуір ұлы қазан социалистік революцияға дейін, алдыңғы тарихпен 
болатын кеңестік бронетанктінің техниктер,- мынау қару жаңа түр көріну 
дәуірі - бронялы автомобильдердің және танкілердің. 
Кез келген қару жасауы ғылым жалпы дамуымен әрқашан тар байлаулы 
және техниктер, әртүрлі ең жаңа ойлап табулармен. Кеңестік дәуірде 
автомобиль ойлап табулары және пулеметті болды және автомобиль бронды 

денемен және қару-жарақпен бронялы автомобильмен атаулар қойды. 
Ресейде, қалай және басқа елдердің қатарында, 1904-1905ж орысша - жапон 
соғысы тәжірибедегідей құрыла., жасаумен жұмыстарды өткізілді және 
бронялы автомобильдердің қолдануына әскери-соғыс мақсатында.
Бірінші үлгімен мынаның жаңаның біздің елімізде техниктер бронялы 
автомобильді болды, салған 1905 жылда әскери доңғалақты машиналарды 
шығаруды қолға алды. Ол көптегенде ұқсас шетелдік машиналар басым 
болған, және таң қалмайтын, не жасалғанның Ресейде контрукциямен 
пайдаланып қалды европалықтарды елдерде. Дәл осылай, Австралия - 
Венгрияда 1906 жылда бронялы автомобиль босатылған болатын, өте үйлес
маркалы машинасымен. A.Накашидзенің аталуы.Бірақ 1914 жылға дамыған 
ел тіпті барлығы болған тек әр типті бронялы автомобильдердің басқаруымен
және баспен тек қана бірінші дүниежүзілік машиналардың майданына керек 
болғандықтан бірнеше түрлері бұлардың соғыстарда сериялы өндірістер 
басталды. 
2. 
Ұлы Отан соғысы және соғыстан кейінгі кезеңдегі автомобильдік 
техника. 
Әскери автомобильдердің және машиналардан басқа, Англияның және 
францийде өңделген және басқа түрлер бронетанктінің техниктер. Ресейде 
зеңбірек қару-жарақпен доңғалақ брондалған машиналарды көрінді, өзімен 
таныстырушылар, замандас терминологияны, өзі жүретін артиллериялық 
құрулар қолдана. Барлауға арналған арнайы бронялы автомобильдер, 
байланыстар және инженер мақсаттар сонымен қатар қолданылған. Қалай 
белгіленген, бронялы автомобильдер, жасалғандар революцияға дейінгі 
Ресейде, конструктивті жаңалықтар қасында сипатталған, қойғандардың 
олардың жауынгерлік қасиеттермен көбінесе шетелдік үлгілер жоғарырақ.' 
Артығымен, М бронялы автомобилі. A. Накашидзе келесі конструктивті 
ерекшеліктермен сипатталған : айналған мұнараға пулемет құру, 
тегеріштердің 
доңғалақтарында 
қолданумен 
бронды 
болаттың 
айырмашылыққа танымалдардың ағаш тоқу біздері сол уақытта, үлкейген 
клиренсом салыстырумен басқа машиналармен және арнайы жайылмалы 
кішкене көпірлердің барысымен машина борттарында бекінген 
шұңқырлардың жеңуіне арналған үшеу метрге дейін. 
Машина борттарында бекінген шұңқырлардың жеңуіне арналған үш 
метрге дейін. Ойлап тапқыштық көп орыс инженерлерін білдірді және 
құрастыруда бронды бронялы автомобильдердің қорғаныштары. Үлгімен 
бронялы автомобиль қызмет ете алады, дайындалған 1915 жылда штаб - 
капитаны талантты конструкторы жобасымен Мгеброва орыс әскерлері. 
негізгі оның ерекшелігі - қорғаныш бронды күшейтуі бронды 
жапырақтардың құру шотының артынан ылди үлкен бұрыштарымен. 
Дер кезіне 1915 жылда біріншінің дүниежүзілік Англиядан Ресейге 
соғыстарды фирма доңғалақ бронялы автомобильдері апарылады оның атауы 
« Остин »болды , көрсеткендермен біріншілерді ғой соғыстарда парасатпен 
жетіспеушіліктермен. Жұмыс олардың тұрғын жаңартулар зауыттарда 
Путиловскомға және Ижорскомды өткізілді. Болу нәтижесінде жақсарған 

контрукция машиналары, мұнаралар дене жасалған қиғаш сызықпен 
орналасып отырған (мұнаралардың екеуілерінен шеттегі оттің басқаруы 
мүмкіншілігіне арналған,арнайы шиналар серпінді толтырғышпен шиналарға 
ауыстырылған - гуссматиком, аталғанмен намысқа дәл осылай оның A. Гусса 
петербург химигі өнертапқышының жасауы мен іске асырылған. 
Біреуінеге бұларды тарихи бронялы автомобильдерді тағдырдың айтуы 
болды. Путиловскомға 1916 жылда зауытта алғашқы рет әлемде жартылай 
шыншжыр табанды бронялы автомобиль салып алады, биік өткіштікпен 
көбірек қожалық етуші, мен доңғалақ істелген. Тек қана 1919 жылмен 
жартылай шыншжыр табанды бронялы автомобильдер анықтап қаралған 
бастай ұқсас машиналар шығарылуы кең етек алған болатын оған « танкі 
орыс үлгісі » болып саналып келді.. 
Революцияға дейінгі Ресейдің бронялы автомобильдер басқа екі үлгіні
шығарған болатын. 
Доңғалақ өзі жүретін артиллериялық құрулардың жаяу әскер және зенит, 
сонымен қатар әскери техникалардың сонымен қатар машиналардың дамуы 
тарихын жүзеге асырған. 
Қолданылған әдебиеттер
1. ҚР әскери доктринасы. 2017 ж. 
2. ҚР ҚК-нің, басқа да әскерлері мен әскери құралымдарының жалпы әскери 
жарғылары. Астана, 2007 ж. – 659б.
3. ҚР ҚК-нің, басқа да әскерлері мен әскери құралымдарының саптық 
жарғылары. 02.02.2016 N 187 
4. Жалпы орта білім беру деңгейінің 10-11 сыныптары үшін «Алғашқы 
әскери дайындық» пәнінен типтік оқу бағдарламасы Астана 2013ж. 3 
сәуірдегі № 115 
5. Е.Ж. Қожамжаров., Н.Р. Рамашов., М.Т. Бөдеев «Бастапқы әскери 
дайындықты оқыту әдістемесі» оқу әдістемелік құралы. Қарағанды 2015ж. 
6. А. Ерекешов., А.Рихтер., М Бодеев «Алғашқы әскери дайындық» 
Әдістемелік нұсқау. Алматы 2013ж. 
7. С.Н. Асқапов., М.Е. Құсмиденоов., А.Ш Жанғазин «Бастапқы әскери 
дайындығы сабағында қолданылатын саптық жаттығулар» Әдістемелік 
нұсқау. Павлодар 2013 ж. 
8. Рамашов., Е.Ж. Қожамжаров., Н.Р. М.Т. Бөдеев «Алғашқы әскери 
дайындықты оқыту әдістемесі». Алматы 2012ж 
9. А.Ж. Кулейменов., Қ.И. Садыков., Е.Ж. Қожамжаров «Педагогикалық іс-
тәжірибеден өтуді ұйымдастыру бойынша әдістемелік нұсқау» Қарағанды, 
2016ж 
10. Рамашов., Е.Ж. Қожамжаров., Н.Р. М.Т. Бөдеев «Бастапқы әскери 
дайындықты оқыту әдістемесі» Электронды оқулық Қарағанды 2013 ж. 
11. Е.Ж. Қожамжаров. «Саптық дайындық бойынша әдістемелік нұсқау» 
Қарағанды 2007 ж.. 
12. Кундакбаев Б.Р., Кожамжаров Е.Ж. «Учебно-материальная база НВП» 

Методические рекомендации по военно-спортивным сооружениям. 
Қараганды 2006 г.
14. Ж. Қадырбаев.,О. Кенбаев., «Саптық дайындықты үйрету әдістемесі» 
әдістемелік нұсқау – Шымкент 2005 ж. 
15. «
Оқу процесі мен ішкі тәртіпке жалпы әскери жарғылары талаптарын 
енгізу жөніндегі жұмыс әдістемесі» Әдістемелік нұсқау. Алматы 2000 ж.