Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігі м. Тынышпаев атындағы логистика және

2.2. Статистика комитетінің мәліметтері бойынша 2017 жылы жастар арасында 105 796 неке (әйел), 88 180 неке (ерлер) қиылған. Бұл көрсеткішті 2014 жылдан бастап динамикада зерттеу жастардың барлық топтарында (15 % және 17 %), сондай-ақ жастардың жалпы санының азаюына байланысты неке қиюдың төмендеуін көрсетеді. Некедегі өзгерістердің динамикасы 1.11-кестеде және 1.12- суретте келтірілген. Некеде тұрған жастардың ең көп үлесі 19-23 жастағы жас тобында анықталған . Жастар арасында ажырасқандар үлесі өсуде: жас ер адамдар арасында 2014 жылы 3,6 % -дан 3,8 % -ға дейін, тиесінше 2017 жылы жас әйелдер арасында 4 % -дан 4,9 % -ға дейін өскен. Некеге тұру жасы некелік мінез-құлықтың индикаторы болып табылады. Ерлер мен әйелдердің некеге тұруының орташа жасы бірте-бірте артып келеді . Қазақстанда некеге тұрған ерлердің орташа жасы 2014 жылы 27,1 жастан 2016 жылы 27,3 жылға дейін артты. Некені кейінге қалдыру, некеге тұрудың орташа жасының артуы жастардың некелік мінез-құлықтарындағы елеулі өзгерістердің болғандығын білдіреді. Некеге тұрудың орташа жасының артуына жастардың экономикалық тұрғыда дербес болуға, білім алу, мамандық, жұмыс және мансапқа ұмтылуы әсер етеді. Ажырасудың ең көп саны 25-28 жас аралығындағы жас топтарына тиесілі. Бұл үрдіс жас ерлер мен әйелдерге де тән. Қазақстандық жастардың ажырасуға қатынасы төмендегідей: 76,6 % ажырасуларға теріс қарайды, оның ішінде 44,9 % «әрине теріс, егер балалары болса» және респонденттердің үштен бірі (31,7 %) – біршама теріс. 17,2 % -ы «егер жас жұбайлар некеде бақытсыз болса, ажырасудан басқа жол жоқ» деген пікір білдірген. Әлеуметтік зерттеудің нәтижесі бойынша ажырасудың негізгі себептеріне қаржылық және тұрғын үй мәселелері, отбасына адал болмауы, баланың болмауы, зиянды әдеттер (алкоголизм, темекі шегу, құмар ойындар), ата-ананың жастар өміріне аралaсуы.

2.4 Жас ұрпақтың денсаулығы мәселесінің өзектілігі сөзсіз. Денсаулықтың нашарлығы өмір сүру сапасын күрт төмендетеді, адамның қоғамға белсене қатысу қабілеттілігіне әсер етеді. Денсаулық сақтаудың тиімді жүйесі дамыған қоғам белгілерінің бірі болып табылады. Жастардың денсаулығы адам дамуының маңызды құрамдас бөлігі. Бұл келесі себептерге байланысты. Біріншіден, жас адамдар ауруларының ерекше профилі бар және олар туралы жастар арасын-да ақпараттану деңгейін арттыру арқылы алдын алуға болады. Екіншіден, жастардың денсаулығының жағдайы көбінесе болашақ өмірінің сапасын анықтайды. Осы тұрғыдан алғанда, жастар денсаулығын ескеру қажет, өйткені өмір салты, жаман әдеттер (темекі шегу, алкогольді ішімдіктер, есірткілер) орта және егде жастағы адамдардың денсаулығына қатты әсер етеді. Әлеуметтік-маңызды аурулар – әлеуметтік-экономикалық жағдайлардан туындайтын, қоғамға зиян келтіретін және адамның әлеуметтік қорғалуын талап ететін аурула: туберкулезбен сырқаттанушылық, психобелсенді заттарды пайдалану және алкоголизм. Жасөспірімдер мен жастардың алкогольді тұтыну проблемасы қазіргі заманғы қоғам үшін өте маңызды, өйткені ол жас ұрпақтың денсаулығына, өмір сүру ұзақтығына, жұмыс қабілеттілігіне және т.б. әсер етеді. Алкогольді ұзақ мерзімді және жиі қолданылу алкоголизмге әкелуі мүмкін. Алкоголизм − созылмалы ауру, ол алкоголді ұзақ уақыт қолданып, психикалық және физикалық денсаулығының бұзылуына, сондай-ақ әлеуметтік бейімсізденуге әкеліп соғатын алкогольге тәуелділікпен сипатталады.

2.5. Жасөспірімдер арасындағы ерте жастағы жүктілік және жасанды түсік тастау Жастардың ұрпақ жаңғырту денсаулығына әсер ететін әлеуметтік проблемалардың бірі ерте жүктілік пен түсік тастау болып табылады. Жасөспірімдердің жас шамасы неғұрлым төмен болса, ерте жүктілік кезінде денсаулыққа қауіп төну жағдайы жоғары болады. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің мәліметінше, 2017 жылы 15-18 да тіркелген. АИТВ жұқтырғандардың ең төмен таралуы Павлодар (10,9), Жамбыл (11,3) және Қостанай (11,5) облыстарында (АИТВ-мен өмір сүретін адамдардың жалпы санынан) анықталған

2.6. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (бұдан әрі - ДДСҰ) (WHO Global Suicide Report, 2014) мәліметтері бойынша, 2012 жылы Қазақстанда 5-14 жас аралығындағы (100 мың тұрғынға шаққанда 3,0) өзін-өзі өлтіру оқиғаларының саны бойынша әлемде 9-шы орынды алады. 15-29 жас аралығындағы жастар арасында аталған оқиғаның таралуы бойынша 4-ші орында − 100 мың тұрғынға шаққанда 30,8. Өзіне-өзі қол жұмсау оқиғаларының саны бойынша алғашқы он елдің қатарына Ресей (100 мың адамға 27,3, 15 жастан 29 жасқа дейінгі жастағы), Литва (100 мың адамға 26,8, 15 жастан 29 жасқа дейінгі жастар) елдері де кіреді. Өзіне-өзі қол жұмсау мінез-құлықтың қалыптасуы биологиялық (генетикалық бейімділік, психикалық бұзылулардың болуы және т.б.), психологиялық (эмоциялық, когнитивтік, мінез-құлықтық реакциялар және т.б.) және әлеуметтік факторларға (әлеуметтік орта, кәсіп, әлеуметтік жағдай, әлеуметтік-экономикалық мәртебе және т.б.) байланысты екендігін айта кету керек. Осылайша, өзіне-өзі қол жұмсау процесі динамикалық сипат алады және факторлардың ешқайсысын алдын ала болжап, нақты анықталған фактор ретінде қарастыруға болмайды.

3. Қазақстан өзге де ТМД елдері сияқты Жастар дамуының индексінде орта буында, 63-орынды иеленеді. Қазақстанның күшті жақтарына адамның негізгі қажеттіліктерін қанағаттандыруды жатқызуға болады. ЖДИ деректері бойынша Қазақстанда жастар білім алу мен жұмысқа орналасу үшін жоғары мүмкіндіктерге ие, алайда азаматтық белсенділік орташа деп бағаланады. Бұл Индекс нәтижелері бойынша Қазақстан жеке қауіпсіздік, қылмысқа қатынастық, жол-көлік оқиғаларындағы өлім, сондай-ақ жастар арасында өзіне-өзі қол жұмсаудың жоғары деңгейімен байланысты денсаулық сақтау салалары бойынша басқа ТМД елдерінен (Армения, Грузия, Беларусь, Қырғызстан, Украина) артта қалуда. 3. Жас ұрпақ денсаулығы – мемлекеттің басымдылықтарының бірі. Әлеуметтік маңызы бар аурулар (туберкулез, АИТВ, қатерлі ісік аурулары мен т.б.) жастар денсаулығы үшін басты қауіп-қатерлердің бірі болып табылады. Жастар ауруларының статистикалық деректерінің талдауы келесідей трендтерді анықтауға мүмкіндік берді. Жастар арасындағы туу көрсеткіші төмендеп барады. Некені кейінге қалдыру, некеге тұрудың орташа жасының артуы жастардың некелік мінез-құлықтарындағы елеулі өзгерістердің болғандығын білдіреді. Некеге тұрудың орташа жасының артуына жастардың экономикалық тұрғыда дербес болуға, білім алу, мамандық, жұмыс және мансапқа ұмтылуы әсер етеді. - Жастар арасында әскердің жағымды имиджі әскери қызметшілердің құқықтық қорғалуын қамтамасыз етпестен, әлеуметтік-экономикалық проблемалардың жиынтығын (тұрғын үй, ақшалай жәрдемақылар, әлеуметтік сақтандыру және т.б.) шешпестен, қазіргі заманғы жабдықтар мен қару-жарақпен қамтамасыз етілместен, шақырылатын контингент сапасын арттыру және т.б. қалыптастырылу мүмкін емес. Яғни, әскердің имиджін жасау ғана емес, сондай-ақ, бұл имидж деңгейінде өмір сүру, әр кезде оны ақтап және нығайтып отыру керек, әйтпесе ол әшкереленіп қалады.