Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігі семей қаласының ШӘКӘрім атындағы



бет34/38
Дата08.02.2022
өлшемі1,84 Mb.
#120446
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   38
Байланысты:
аза стан республикасыны білім ж не ылым министрлігі семей ал

Жер беті

альбедо %

Жер беті

альбедо %

Жыртылған құрғақ жер

8-12

Бидай

10-15

Жыртылған ылғалды жер

5-7

Көк шөп

26

Құрғақ сазды топырақ

30

құрғақ шөп

19

Ылғалды саз

16

орман /қылқанды/

15

Ылғалды топырақ

5-10

Дәнді дақылдар

10-25

Қара топырақ

15

Шалғын

20-25

Ақшыл құм

35-40

Жаңа жауған қар

70-90







Күннің горизонттан биіктігі 5° болғанда су бетіне түсетін тура радиация

70-80

3 Практикалық жұмыс.




Тақырыбы: Ауа ылғалдылығының көрсеткішін анықтау.



  1. тапсырма. Төмендегі сұрақтарға жауап беріңдер:

  1. Конденсация процессі дегеніміз не?

  2. Егер максимальді ылғал құрамы абсолюттік ылғалдылыққа тең болса, онда салыстырмалы ылғалдылық неге тең?

  1. тапсырма. 1 кестені талдай отырып төмендегі сұрақтарға жауап беріңдер:

  1. 1,6 г/м3, 9,4 г/м3 абсолюттік ылғалдылықта ауа қандай температурада қанығады?

  2. Ауаның абсолюттік ылғалдылығы 12,8 г/м3, 30,0 г/м3. Қандай температурада оның салыстырмалы ылғалдылығы 100 процентке тең?

Максимальды ылғал құрамы мөлшерінің ауа температурасына байланыстылығы

Температура 0С

-20

-15

-10

-5



0


5


10


15



20


25


30


Максимальды ылғал құрамы г/м3

1,1

1,6

2,4

3,4

4,9

6,8

9,4

12,8

17,3

23,1

30,0

3-тапсырма. Егер су буының парциалды қысымы (е) және ауаны қанықтыратын қанығу қысымы (Е) белгілі болса, ауаның салыстырмалы ылғалдылығы неге тең?


А) е = 5,3мм, Е = 10,5мм.
Б ) е = 5,9мм, Е = 9,8мм.
В ) е = 16,6мм, Е = 20,8мм.
Г) е = 11,6мм, Е = 29,2мм.
4-тапсырма. Ауа +5 0С температурада және 6,3г/м5 абсолюттік ылғалдылықта 2100 м-ден 100 м-ге дейін биіктікте төмендейді, Төмен түскен ауаның температурасын, оның абсолюттік ылғалдылығын, максимальды ауа құрамын, салыстырмалы ылғалдылығын анықтаңыздар.
5- тапсырма. Егер салыстырмалы ылғалдылық(f) және абсолюттік ылғалдылық(a) белгілі болса ауаны қанықтыратын қанығу қысымы неге тең?
А) f = 73%, а= 8,7мм.
Б ) f = 32%, а = 5,4мм.
В ) f = 92%, а = 9,9мм.
Г) f = 64%, а = 10,2мм.
Практикалық жұмыс.
ТАҚЫРЫБЫ : Желдің жылдамдығы мен бағытын, румб бойынша әртүрлі бағытта қайталанып отыруын анықтау.
МАҚСАТЫ : Анықтай білу:

  1. Желдің жылдамдығы мен бағытын;

  2. румб бойынша желдің әртүрлі бағытта қайталанып отыруын;

  3. табиғи ортаның дамуында желдің маңызы мен ролін түсіндір.

МАЗМҰНЫ :

  1. « Циклон», «Антициклон», « Барикалық градиент», «Жер айналымындағы ауытқу күші» терминдеріне анықтама бер.

  2. Бофорт шкаласын пайдалана отырып / №1 кесте/ желдің жылдамдығы мен күшін анықта.

  3. №1 суретті пайдалана отырып жел бағытына сипаттама бер, талдау жаса.

  4. Жергілікті / бриздер, өзендер, таулы-аңғарлы және маусымдық/муссондар/ желдерге анықтама бер.

  5. Кез-келген жердің табиғи жағдайының дамуындаағы желдің маңызын анықта.



КЕРЕКТІ ҚҰРАЛДАР:

  1. Географический энциклопедический словарь. Понятия и термины. М., 1988.

  2. №1 кесте. Желдің жылдамдығы мен күшін анықтайтын Бофорт шкаласы.

  3. №1 сурет. Жел бағыты.

  4. №2 кесте. Жел румбысы.



МЕТОДИКАЛЫҚ НҰСҚАУ:

  1. Желдің бағыты горизонттың қай жағынан соқса сол бойынша анықталады. Мысалы, солтүстік жел- солтүстіктен оңтүстікке соғады, шығыс- шығыстан батысқа. Соғатын желдің бағытын нақтылы анықтау үшін горизонт жақтары румбқа бөлінген. Румбтар аталған горизонт жақтарының бас әрпімен белгіленеді / 2 кесте/. Желдің бағытын, күшін, жылдамдығын / жай көзбен / Бофорт шкаласымен анықтауға болады. / 1 кесте/.

  2. Кез-келген жердің жел бағытын анықтау үшін /ай, жыл мезгілдері, бүкіл жыл/ бір нүктеден сегіз түзу сызық сызады. Көршілес орналасқан түзу сызықтар арасындағы бұрыш 45° болу керек. Әрбір жекеленген түзу сызық белгілі бір румбқа сәйкес келеді – С, О, Б, Ш т.б. Әрбір түзу сызыққа / румбқа/ осы нүктеде қайталанып отыратын жел бағытын белгілі бір масштаб бойынша түсіреді. Қай румбта қайталанып отыратын жел бағыты көп болса сол жел басым.

Жел бағытын бірнеше жылдық бақылаулардың орташа көрсеткіші арқылы да құруға болады, ол үшін орташа көрсеткішті процентпен белгілейді. Кез- келген уақыт аралығындағы барлық бақылауларды 100 % деп белгілейді.

  1. №1 суретте 25 жыл аралығында / сәуір айы/ жел бағытының қайталануы көрсетілген, оның процентпен берілген сандық шамасы төмендегідей.


С-8 %
С-Ш- 10 %
Ш-18 %
О-Ш- 24 %
О-12 %
О-Б-12 %
Б-10 %
С-Б-3-6 %





Осы жағдайдағы басым жел оңтүстік-шығыс желдері, ал қайталануы сирек болатын солтүстік – батыс және солтүстік желдер.

№1 кесте
Желдің жылжамдығы мен күшін анықтайтын Бофорт шкаласы



Желдің әрекеті

Желдің күші / Бофорт балы /

Желдің жылдамдығы, м/с

Түтін жоғары тік, вертикальды көтеріледі. Ағаш жапырақтары қозғалмайды.

Штиль
0

0 - 0,5

Түтін қисайып көтеріледі, желдің бағытын көрсетеді. Жапырақтар қозғалмайды.

Тыныш
1

0,5 - 1

Жел соққанын сезінеміз. Флюгер жалауы қозғала бастайды.

Баяу
2

2 – 2

Жел жапырақтарды тербелтеді. Су беті қозғала бастайды.

Әлсіз
3

4 – 5

Ағаш бұтағы, тіпті оның жоғарғы бөлігі қисаяды, жерден шаң-тозаң, қағаз көтеріледі.

Қоңыржай
4

6 – 7

Ағаштың жұқа бұтақтары тербеледі, су бетінде толқындар пайда болады.

Самал жел
5

8 – 9

Ағаштың ірі бұтақтарының қозғалуы, су толқыны биіктігінің артуы.

Едәуір қатты
6

10 – 12

Желге қарсы жүрудің қиындауы, ағаш діңгегінің қозғалуы.

Қатты
7

13 – 15

Ірі ағаштардың қозғалуы, бұтақтардың сынуы.

Өте қатты
8

16 – 18

Ағаштардың сынуы, кейбір жеңіл ағаштардың қозғалуы.

Дауыл
9

19 – 21

Апатты өзгерістер

Қатты дауыл
10

22 – 25

Ірі ағаштардың тамырымен алынынп кетуі.

Өте қатты дауыл
11

25 – 29

Құрылыс объектіліеріндегі апатты өзгерістер.

Құйын
12

29 көп



Көріну шкаласы



Балл

Көріну қашықтығы

Балл

Көріну қашықтығы

0

50 м аз

5

2 – 4 км

1

50 – 200 м

6

4 – 10 км

2

200 – 500 м

7

10 – 20 км

3

500 – 1000 м

8

20 – 50 км

4

1 – 2 км

9

50 км көп

№2 кесте



Жел бағыты / румб/

Әріппен белгілеу

Румб атауы

Қазақша

Халықаралық

С

N

Солтүстік
/норд/

ССШ

NNE

солтүстік – солтүстік – шығыс
/норд- норд-ост /

СШ

NE

солтүстік – шығыс / норд – ост /

ШСШ

ENE

шығыс –солтүстік – шығыс
/ост –норд – ост /

Ш

E

шығыс
/ ост /

ШОШ

ESE

шығыс –оңтүстік- шығыс
/ ост – зюйд – ост /

ОШ

SE

оңтүстік –шығыс
/ зюйд – ост /

ООШ

SSE

оңтүстік – оңтүстік –шығыс
/зюйд –зюйд –ост /

О

S

оңтүстік
/ зюйд /

ООБ

SSW

оңтүстік –оңтүстік –батыс
/ зюйд – зюйд – вест /

ОБ

SW

оңтүстік – батыс
/ зюйд – вест /

БОБ

WSW

батыс –оңтүстік –батыс
/ вест – зюйд –вест /

Б

W

батыс
/ вест/

БСБ

WNW

батыс – солтүстік –батыс
/вест- норд – вест/

СБ

NW

солтүстік – батыс
/ норд – вест /

ССБ

NNW

солтүстік- солтүстік –батыс
/ норд –норд- вест /



Практикалық жұмыс.
ТАҚЫРЫБЫ : Жер бетіндегі географиялық белдеуле8р мен зоналар.
МАҚСАТЫ :18

  1. Жер шар28ындағы географиялық белдеулер мен зоналардың пайда болу заңдылықтарын түсіндіре білу.

  2. Географиялық қабаттың құрылымы туралы ұғымды тереңдете түсу.

ЖҰМЫСТЫҢ МАЗМҰНЫ :

  1. Дүние жүзі контур картасына жер шарының географиялық белдеулері мен зоналарын түсір.

  2. Ендік бойынша географиялық белдеулер мен зоналардың шекараларының ауытқу себептерін түсіндір. Мына сұрақтарға жауап бер: а/ Географиялық белдеу, физгеографиялық белдеу, табиғи белдеу түсініктерінің арасында айырмашылық бар ма? б/ Жер шарындағы зоналдық пен азоналдықты қандай факторлар анықтайды? Құрлық бетіндегі зоналық неден байқалады? в/ Таулардағы биіктік белеулер қандай факторлардың нәтижесінде қалыптасады?

  3. №1 кестенің мәліметтерін пайдалана отырып Оңтүстік және Солтүстік жарты шардың географиялық белдеулерінің ауданының ара қатысын көрсететін щеңбер тәріздес диаграмма сызып, мына сұрақтарға жауап бер: а/ Жер шарында қандай географиялық белдеулер ең көп және ең аз ауданды алып жатыр, неге? б/ Жарты шарлар бойынша географиялық белдеулердің таралуында қандай заңдылық байқалады?

  4. Әрбір географиялық белдеуге қанша градус барын есептеп, оны циклограммаға түсір, ол үшін шеткі нүктелерді щеңбердің ортасымен қосу керек. Мысалы: Арктикалық белдеу- 3 3,6%= 10,8%

№1 кесте

Жарты шар

Белдеу

Ауданы млн.км ²

Жердің жалпы ауданы %

Солтүстік

Арктикалық

14,45

3




Субарктикалық

17,62

3




Қоңыржай

53,22

10




Субтропиктік

39,72

8




Тропиктік

80,77

16




Субэкваторлық

38,65

7

Оңтүстік

Экваторлық

22,07

4




Субэкваторлық

30,11

6




Тропиктік

95,10

19




Субтропиктік

33,78

7




Қоңыржай

34,47

7




Субарктикалық

26,19

5




Антарктикалық

23,93

5







510,08

100



КЕРЕКТІ ҚҰРАЛДАР:

  1. Дүние жүзі атласы.

  2. Географиялық белдеулер мен зоналар картасы.

  3. Дүние жүзі контур картасы.

  4. Лабораториялық жұмыс дәптері.

МЕТОДИКАЛЫҚ НҰСҚАУ:

  1. Солтүстік және Оңтүстік жарты шарлардағы ұқсас белдеулерді бір түспен беруге болады, бірақ шартты белгілерінде айырмашылық болсын.

  2. Диаграмманы құрарда ауданның бір проценті қанша градусқа тең екендігін есептеп алу керек: 360°=100% х =360° =3,6 %

100 %
3. Әртүрлі белдеулер орналасқан / % / құрлықтардың қарым-қатынасын щеңбер тәріздес немесе столбикті диаграммаға түсіріп, тадау жаса.
СӨЖ тақырыбы
1. Жер беті мен атмосфераның жылу режимі: Жердің жылу балансы

  1. Ауаның ылғалдылық сипаттамасы. Тұман. Бұлттар. Атмосфералық жауын-шашын.

  2. Тұрақты желдер: олардың пайда болу себебі мен сипаттамасы 

  3. Циклондар мен антициклондар. Тропиктік циклонға сипаттама.

  4. Жергілікті климат және микроклимат.

  5. Ауа райы және оны болжау. Синоптикалық метеорология.

  1. Атмосферадағы оптикалық және электрлік құбылыстар



Әдебиеттер тізімі:

  1. Байшоланов С.С., Қожахметов Г.Н. Жалпы метеорология: Оқу құралы.-Алматы: Қазақ университеті,2005.

  2. Моргунов В.К. Основы метеорологии, климатологии. Метеорологические приборы и методы наблюдений: Учебник.-Ростов-на Дону: - Фнеикс,2005.

  3. Неклюкова Н.Л. Общее землеведение.-М.:-Просвещение,1967.

  4. Виткевич В.И. Практические занятия по метеорологии.-М.:-1957.

  5. Шубаев Л.П. . Общее землеведение.-М.:- Высшая школа,1977.

6. Шубаев Л.П. . Общее землеведение.-М.:- Высшая школа,1969.


Метеорология климатология негіздерімен пәнінен өзін - өзі тексеру тест сұрақтары
1- нұсқа
1. Биіктеген сайын ауа тығыздығы қалай өзгереді?
A) бірігеді
B) жауап жоқ
C) кемиді
D) өзгермейді
E) артады

2. Атмосфераның ең үстіңгі қабаты


A)тропосфера
B)стратосфера
C) термосфера
D) экзосфера
E) мезосфера

3. Қаныққан ауадағы су буының қысымын қалай атаймыз?


A) қанығу қысымы
B) ылғалдылық тапшылығы
C) парциальді қысым
D) сыбағалы ылғалдылық
E) шық нүктесі

4. Салыстырмалы ылғалдылықтың өлшем бірлігі.


A) г/кг
B) г/м
C) %o
D) гПа
E) %

5. Конденсация процесі дегеніміз не?


А) ауа массаларының араласуы
В) су буының сұйық күйге көшуін
С) салқын ауаның қозғалуы
Д) ауаның адиабатты түрде жоғарылауы
Е) су буының қатты күйге көшуін

6. Бұлттар халықаралық классификация бойынша морфологиялық сыртқы белгілеріне байланысты неше пішінге бөлінеді?


А) 4
В) 10
С) 8
Д) 5
Е) 12

7. Абсолюттік ылғалдылықтың өлшем бірлігі.


А) %


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   38




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет