А.П.БОРОДИННІҢ РОМАНСТАРЫ МЕН ӘНДЕРІ

Бородин Пушкин, Некрасов, Толстой, Гейне және өзінің өлеңдеріне арнап 18 романстар мен әндер жазған. Оның нәзік әдеби лирикадан басқа халықтың үлкен әндері де болған. Олар: «Песня темного леса» -әні. Бородин Даргомыжский, Мусоргскийлерге еліктеп музыкасында сөз интонациясын келтірмеген. Ол негізгі мелодияны өлеңнің сөзін ескеріп сөзіне көңіл көрсетеді. Негізгі көркемдік сүйемелдейді пианиноға беріп отырады. Тағы бір романсы – «Для берегов Отчизны дальней» өлеңі Пушкиндікі. 1885 жылы досы композитор Мусоргскийдің қайтыс болғанына арнап жазған романстың музыкасын үлкен қайғы-қасіретті орыны толмас ауыр көңілді көрсетеді. Романс Ш болімнен тұрады. І – Ш бөлімдері адал достық өлімінен , онымен қоштасу сәттерін көрсетеді. Секундалы интонация жұмсақ мелодиялық интонациямен ауысып келіп отырады.

Ал жан күйзелісін фортепиано партиясы кеңейтіп жалғастырады. Минор ладында жағымсыз, қатты диссонанстық аккордтың жүруі қайғылы бақытсыздықты көрсетеді. Ал 2-ші бөлімінде: орындалмай кеткен арманы, кейбір сәттерде минордан мажрға соңынан кең интервалдарға ауысып, жарқын сәттілік болатынын көрсеткісі келсе де, жалпы музыканың характері қайғылы бір қалыптылық жағдайын сақтап, жағымсыз қатты аккордтардың сүйемелдеуімен, қайғылы.

Тағы басқа әндері, балладасы –«Море». Терең ақыл ойға –тағы ертегі мазмұнға жазылған баллада- «Спящая Княгиня , лирикалық көңіл-күйді көрсететін «Отрывай полны мои песни» әндері.

Опера «Князь Игорь» композитор А.Бородиннің үлкен шығармасы. 1887 жылы кенеттен қайтыс болған композитор операсын және 3 симфониясының 3-ші бөбімінің аяқталмай кеткенін, бірақ осы шығармалардың қолжазбаларын тауып алып жарыққа шығаруына көптеген еңбек жасаған шығармашылық достары композиторлар: Глазунов және Римский-Корсаков болған дейміз.

Операның І-ші бөлімі 1890 жылы Петербургте өтті.

І және 4 актілер Путивле деген орыс князінің қаласында өтеді, ал 2,3 актілері көшпенділер половцелардың ордасындағы көріністерді көрсетеді. Операны қамтыған 12 ғасырдың 1185 ж. болған күндер. Осы 1185 жылы көшпенді хан Кончактен орыстарды құтқармақшы болған, орыс князь Игорь өзінің бірінші әйелінен туған ұлы Владимирмен соғысқа аттанады. Бірақ жолы болмай жеңіліп, тұтқынға түсіп Кончак ханның зынданында қамалып жатады. Ал ұлын Владимирді Кончак ханның зындан күзетшісі сатқын Овлур князь Игорьді зынданнан шығарып, босатып жібереді. Зынданнан босап қашпақшы болып жатқанда ханның қызы Владимирге жалынады, бірақ Владимир көнбейді. Оған ыза болған хан қызы, олардың қашпақшы болып жатқанын ауылға жария етеді де, Владимирді тұтқындап алып қалады. Князь Игорь қашып құтылады, ал князь ұлы Владимирді Кончак хан өзінің күйеу баласы болып жариялайды, Князь Игорь еліне оралады.

«Князь Игорь» -операсының музыкалық көрінісі

Прологта –

Біз ел ісі үшін жерімізді, сенімімізді орыс халықын сақтау үшін күресеміз деген сеніммен көшпенді половціларға қарсы жорқтан бас тартпай, әсверлерін жинап ,жоыққа аттанғалы тұрған «Князь Игорь» мен асырап алған баласы Владимирге арналған, салтанатты хаық хоры «Солнце красному слава» деген орыс халық әнінің негізінде жүреді. Хордың сөзінде жоықта жолдары болып ,аманшылықпен оралуларын тілейді.Музыкасын да ертеден тұрмыс-салт,эпикалық орыс әніне жазылған.

І- көрініс. Бұл кезде Путивильде жездесінің орынын басып өалғысы келген /Ярославнаның бауыры/, жеңіл мінезді қыздарды ұрлап, заралап кқңіл көтеру үшін, қатыгез Галицкийдің мінезін көрсететін көз жасын төгіп жылаған қыздар, босатуды сұрайтын «Ой лихонько, ой горюшка» деген қыздар хоры жоқтау интонациясымен орындалады.

П – көрініс. Ярославна- княгиняға қыздар Галициннің мұңын шығарады: Мы к тебе княгиня , мы к тебе родная» хоры орындалады. Игорь әскері жеңіліп тұтқынға түсіп «Ни сна, ни отдыха измученной душе» Князь Игорьдың ариясында жеңілісін көрсетсе, ал, «О, дайте, дайте мне свободу» ариясында, өзінің мұқалмас күш-жігерін, ерлік көңілін көрсетсе, ал, 2-ші темасы лирикалық ария сүйікті Ярославнаға арналған «Ты одна голубка лада»- ариясымен жалғасады.

Ары қарай « «Улетай на крылях ветра» деген ән-би плясовая лезгинка ритмінде орындалады. Ханның ерлігін бейнелейтін үлкен билер тобы хормен жалғасып, соңынан «Половецкие песни и пляски»- оркестрмен жалғасып үлкен сцена көрінісі Шығыс образын көрсететін лирикалық ерлік, жаугершілік әуеннен,симфониялық оркестрмен бітеді.

Ш – көрініс. Князь Игорь қашып еліне оралады. Кончак ханы Владимирге қызын зорлап қосып, орыс халқына шабуылға дайындалады.

ІУ – көрініс. Ярославнаның жоқтау ариясы «Плачь», « Как уныло все круго»-Игорьдің жеңілісі, қзінің оған деген сағынышы көрсетіледі.

Опера –Игорьдің келуін қарсы алатын халық қуанышымен аяқталады.

Опера сәтті шыққан шығарма, бұл шығармасын А.П.Бородин Глинка естелігіне арнайды. Операда халықтың батыл тұлғасы, патриоттық беріктігі, сәнді рухы көрсетілген.

Орыс классик композиторларының ішінде Чайковскийдің аты ерекше. Өзінің еңбегін адамдарға арнады, оның Отанына деген махаббаты, орыстың табиғаты, бақытқа ұмытылуы, зұлым күшке қарсы күресін музыка тілімен көрсете білді.

Чайковскийдің музыкасы адам тағдырының қуаныш-қайғысын шындықпен жеткізген. Ол барлық жанрда жазды. Ішіндегі ең жақсы көретіні опера болатын. Осы опера жанрында реформатор еді.

ӨМІР ЖОЛЫ.

Петр Ильич Чайковский 25 апрельде 1840 жылы Уралдағы Воткинск деген кішкене қалашықта дүниеге келді.

Музыкага деген сүйіспеншілігі анасынан, туыстарынан естіген әндері арқылы ояна бастады. 1849 жылы ата-анасы Алапаевск қаласына көшіп келді де, бір жылдан кейін Петербургке қоныс аударды.

Чайковскийді 10 жасында заң жүргізу училищесіне оқуға берді. 1859 жылы училищені бітіреді. Жұмыстан қолы босағанда жиі театрға баратын. 1960жылы музыка теориясын оқып, 1862 жылы Петербургтегі жаңадан ашылған консерваторияға оқуға түседі. Консерваториядағы жетекшілері белгілі Н.Заремба мен А.Рубинштейн болды. Консерваторияны күміс медальмен бітіріп, Москвадағы консерваторияға мұғалім болып орналасады.

Москвада орыстың атақты музыканттары, жазушы, ақындарымен тығыз байланыста болды. 10 жылдың ішінде көптеген шығармалар жазды. Өмірінің ауыр кезіңі 1877 жыл болды. Сәтсіз үйленуі денсаулығына қатты әсерін тигізді.

1877. 
      жылы оны емдеу үшін жолдастары шетелге шығарып салды.
      

1870 жылдың аяғында шетелдерде дирижер болды. 1891 жылы Америкада болды. Ал 1893 жылы Англияда Кембридж университетінің докторы деген атағы берілді.

Өмірінің соңғы жылдарын Москваның жанындағы Майданова мен кягенде өткізді. Чайковскийдің өте дана адам екенін еңбек жолдарынан білеміз. Бұл адам уақытының әр сәтін бағалай білді.

16 октябрьде 1893 жылы Петербургте алғашқы рет «Алтыншы симфониясы» орындалды.

24-нен 25-не қараған түнінде кенеттен дүниеден қайтты.

БІРІНШІ СИМФОНИЯ «ЗИМНИЕ ГРЕЗЫ».

1866. 
      жылы жазылды. Симфония 4 бөлімнен тұрады.
      

Басты партия- /соль минор/ екі темаға негізделген, кенеттен ладия ауысып / ре мажор – си минор / халықтың созып айтатын әнінің ырғағына ауысады.

Екінші бөлім: «Угрюмый край, туманный край»

Басты партия / гобой/ терең, халықтық.

Үшінші бөлім : Скерцо / Аты жоқ/

Скерцо- әсем вальс ырғағы. Жылдам бұрқасынды буырқанған әуенге ауысады.

Төртінші бөлім : /Аты жоқ/

Басқы партия финалда ашық көпшілік би салтанатты мерекелі күйде аяқталады. Қосыша париясы халық әні «Цвети цветики» ге негізделген.

Симфония адамдардың толғанысын,көңіл күйін табиғатпен байланыстыра отырып көркем суреттелген.

«ЕВГЕНИЙ ОНЕГИН»

Бірінші рет «Евгений Онегин» Москвада консерватория студенттерінің күшімен Н.Рубинштейннің басқаруында 1879 жылы 17 мартта қойылды. Өзінің операсын Чайковский лирикалық сахна /сцена/ деп атады. Композитордың мақсаты кейіпкерлердің жан-дүниесін ашу болатын. Әр кейіпкердің өзіндік музыкасын орындауда оркестрдің үлесі айтарлықтай. Опера 7 көріністен тұрады.

Бірінші бөлім: бірінші көрініс.

Опера оркестрмен басталады. Апалы сіңілі Татьяна мен Ольга. Мінездері қарама-қайшы. Татьянаның нәзік, терең толғанысы Ольга үшін келемеж күлкі. Ольганың ариясы «Я не способна к грусти томкой».

Бұл оның музыкалық мінездемесі. Лариннің усадьбасында жігіттер Ленский мен Онегиннің келуі. /регитатив и ариозо Ленского/, регитатив және Ленскийдің ариозасы-оның сүйіспеншілігі, жанының жылулығын көрсек, Онегиннің жақсы тәрбиесімен бірге суықтығы, салқын қандылығын байқаймыз.

Екінші көрініс: Оркестрмен ашыладыда Татьянаның махаббаты қайғылы аяқталатынын алдын-ала музыка арқылы сездіреді. Қыз мұңы. Хат сахнасы. /сцена письма/.

Үшінші көрініс: Татьяна мен Онегиннің кездесуі, үміті үзілген Татьяна, драмалық сахна көрінісі.

Төртінші көрініс: Лариннің үйінде Татьянаға арналған бал кеші. Вальс кезіндегі Ленский мен Онегиннің жанжалдасуы. Болатын қайғылы жағдай музыка әуенінде Ленскидің ариозосында айқын көрінеді.

Бесінші корініс. «Что день грядущий мне готовит?» Ленскидің ариясымен басталады. Жас ақын жігіттің толганысы, қмірге деген құштарлығы, өмірінің соңы, көңіл күйі.

Дуэт. «Враги ! Давно ли друг от друга нас жажда крови отвела ?». Болатын қан төгіс өлім Онегинді толқытады. Ленскидің қайғысы Онегинге беріледі. Өайта татуласуға жол таба алмайды. Сол кездегі ақсүйектердің әдеті- сөзді қайтып алуға болмайтын. Оркестрде «Я люблю Вас Ольга» ариозасы қайғылы сарынмен орындалады.

Алтыншы көрініс. : Петербург. Ақсүйектердің ортасы. Бал кеші. Алыс саяхаттан Онегин оралады. Алғашқында оған кеш ұнамайды. Бірақ, міне ғажап вальс ырғағында билеп жүрген Татьянаның бейнесін көреді. Барлық сұлулық, бойында тұнып тұрған жан, көзінің жауын алады. Онегин осы жерде жеңіліс табады.

Ол Гремин князінен сұрап білмек болады. Гремин «Любви все возрасты покорны» ариясында әйелі Татьянаны сүйетінін жеткізді. Гремин Онегинге Татьянаны таныстырады.

Онегиннің ариозасы :»Увы, сомненья нет влюблен я, влюблен, как мальчик плной страсти юной!» орындалады. Татьянаға деген ыстық сезімі, сүйіспеншілігі оянады.

Жетіші көрініс. Греминнің үйі. Татьянаның Онегин жазған хатын оқып отырғанын көреміз. Алғашқы махаббат , қатты толқыныс.

Ол өз жолдасына адал болу парызы мен Онегиннен бас тартады. Операның соңы.

Онегиннің «Масқара, зарықтым! Менің аянышты тағдырым» деп аяқталады.

Евгений Онегин операсы ең жоғарғы дәреже алды. Чайковскийдің музыкасы жүректен жүрекке таралуда. Оның музыкасынан әр адам өз ойын, өз қиыншылығын, көңіл толқынын таба алады. Ол жаныңды толқытады, таңдандырады, жоғарылатады.

Чайковскийдің шығармасы ХІХ ғасырдың музыка әлемінің биік шыңына шықты және ХХ ғасырдың композитарлары сусындайтын ғажайып мәңгілік бұлақ.

Н.А.Римский-Корсаков 1844 жылы 6 мартта Новгородский губерниясында, Тихвика деген кішкентай қалашықта дүниеге келді. Басқа дворян балалары сияқты фортепианода ойнауды үйренеді.

1856 жылы Николай Петербургте Теңіз корпусына оқуға түсті. Онда оқу онша қызықтыра қоймады.

Фортепианодан тек жексенбі күндері ғана сабақ алып жүрді. Ф.А. Напилле деген музыкадан сабақ беретін. Напилланың көмегінің арқасында көптеген музыка әдебиетімен танысты. Сонымен өатар шығарма жазуға күшін сынады. 1861 жылы Напилла өзінің оқушысын Балакиревпен таныстырды. Балакиревтің жетекшілігімен бірінші симфониясф дүниеге келді. 1865 жылы Петербургтен үйіне оралды. Осы жылдары шығармашылық жұмыстары : 1867 жылы симфониялық суреттеме «Садко» жазылса, 1868 жылы симфониялық сюйтасы «Антар», 1-ші алғашқы операсы «Псковитянка»- тарихи пьеса.

Осы жылдары Петербург консерваториясы Николайды профессор лауазымы қызметіне, инструменттерге шығарма жазу классына және оркестрге жетекшілікке шақырады.

Бұл жылдары орыстың өлең жинақтарын жинауға көп көңіл бөлді. «Халықтық жүз ән» - деген жинақ басылып шықты.

1878 жылы «Майская ночь» деген операсы жазылды. Мұнда Гогольдің поэзиясы украин түндері ерекше, айқын суреттелген.

1880 жылы Корсаковтың керемет операсы «Снегурочка» жазылды.

1880 жылы симфония оркестрінде дирижер ққызметін атқара бастады. Корсаковтың «Испан Каприччиосы» және «Шахерезадасы». Осы жылдары екі кішкентай баласынан айырылды. Қандай қиындық басынан отседе, еңбектерінің арқасында 1895 жылы «Ночь перед рождеством», 1896 ж. «Садко» операсы шығарылды. Романстар: Пушкин «Гоняет облаков летучая гряда», «Мой голос для тебя», Дубин «На ниве желтые», цикл «У моря» , опералар- «Царская невеста», «Сказка о царе Салтане», «Кащей бессметиный», соңғы операсы сатира жанрында «Золотой петушок» - Пушкин.

1908 жылы Римский-Корсаков жүрек ауруынан қайтыс болды

1880 жылы жаз айында «Снегурочка» операсы А.Н.Островскийдің пьесасынын сюжетіне байланысты жазылды. Ойдан шығарылған берендейлердің ертегі патшалығында, өнерді сүйетін, жақсылық пен шындық билеген елде өтеді. Өтірік пен өсек дерті жоқ, табиғат анаға бас иген адамдар, ойдан шыққан кейіпкерлер арқылы орындалады және Патша Берендей, Бермята, Купава, Лель, Бобыль, Бобылиха шындыққа жанасатын реалистік кейіпкерлер.

Римский-Корсаков операсында табиғатты құстардың дыбысымен, өзен көлдердің шуылымен жеткізе алған.

Аяз атаның қызы Снегурочка және Көктемді қыз баланың нақтылы өмірін ертегі ретінде суреттеген.

Пролог. Ертегі ел брендейлер өте алыс, қалың орманның ішінде көрсетіледі. Бел ортаға дейін қар, зәулім шыршалар. Бұнда жаман рухтар өмір сүреді.

Оркестр өзінің кіріспесінде табиғат патшалығына тыңдаушыларды ертіп кіргізеді.. Орманның ғажайып тіршілік тынысы үндерден құралады. Құстардың әуені, ағаштың сыбдыры, тағы басқа осы үндердің ішінде екі бейне ерекше көзге түседі. Біріншісі Аяз ата, екіншісі Көктем. Аппақ қарға оранған Аяз ата мен табиғаттың тіршілігі ояна бастайтын Көктем. Бір-біріне қайшы образ және оркестр әуенінде тоқылдақтың тоқыылы, көкектің дыбысы айқын естіледі. Осындай табиғаттың көрінісінде халық әуеніне жазылған ән «Собрались птицы» орындалады.

Прологтағы Снегурочка қаншама әдемі болғанымен адамға деген жылуы жоқ, суық бейнеде көрсетілген.

«Прощай масленица» - бұл бейне көрініс орыстың салт дәстүріне байланысты, масленицаны шығарып салу деп аталады.

Бірінші көрініс . Берендей еліне көктем келді. Снегурочкаға Мизгирьдің ғашық болуы.

Екінші көрініс. Берендей патшалығы.Мизгирьді соттау. «Шествие Берендея» каватина.

Төртінші көрініс. Снегурочка шешесі көктемнен махаббат сезіміне бөлеуін сұрайды. Снегурочкамен Мизгирьдің кездесуі. Осы кезде күн сәулесімен Снегурочка ери бастап көктемгі еріген суға айналады.

«ШАХЕРЕЗАДА» СИМФОНИЯЛЫҚ СЮИТАСЫ.

Шығыстың әйгілі «1001 түн» ертегі аңызы бойынша жазылған программалық симфониялық сюитасы .

1888. 
      жылы жазылған, 4 бөлімнен тұрады. Музыкалық бірнеше
      

І. «Море и Синбадов корабль» деп аталады. Кіріспеде 2 байланысты тема бар. Біреуі қатыгез дүние жүзін билеймін дейтін жауынгер патша Шахриап, ал екіншісі ақылды жас Шахерезада. Патша тақырыбы төменгі регистрде, шекті аспаптарда үріп ойнайды.

Патшаның озбырлығын осындай әңгіме айтып отырған Шахерезада соло-скрипкада жүреді. Мелодия шығыс орнаментінде сөздерді жіктеп айтып отырғандай до-ре-ля ладында жүреді. Сонаталық аллегрода жүретін теңіз толқыны басты партия саяхатты Симбадтың темасын береді. Ағаштан жасалған үріп ойнайтын аспаптардың ақ теңіз толқынында келе жатқан кеменің тақырыбын береді.

П. Фантастикалақ әңгіме Налендера Царевич басты тақырыбы ол жаңа әңгімесін бастайды.. 2-ші әңгімені айтушы Налендар темасын фагот аспабы ойнайды. Әр түрлі оқиғаларға байланысты аспаптар ауысып, өзгеріп отырады. Орта бөлімдегі мелодияны тромбон орындайды. Репризада алғашқы тема өзгеріп Шахриап темасы жалғасады.

Ш. «Царевич пен Царевна» лирикалық характерде жазылған. 1. Царевич темасы мен кеңді шығыс халқының мелодиясыын көрсетск. 2.Царевна темасы шалқыған ашық көңілді билік характерде жүреді. Шахерезаданың бұл әңгімесі скрипка аспабында орындалады. Бұл бөлімдер барлық темалардың негізінде Шығыстың Мелюд бояуы жатады.

ІУ бөлім. «Багдатский праздник и корабль разбивающаяся оскому с медным всадником». Музыкалық темасы шығармалы биі ритмінде жүреді.

Музыка аралығында Ш бөлімді Ц темасы өтеді. Біртіндеп темалар өзгеріп қорқынышты, қаһарлы теңіз толқыны темасы шыңына жетіп, дауыл кезінде тасқа соғылып суға кеткен Синбадтың кемесінің қайғылы темасы баянды ақылды Шахерезада өмір сыйлаған оның ертегі әңгімелері.

Тақырыптың аты: МОДЕСТ ПЕТРОВИЧ МУСОРГСКИЙ.

1860жылғы революциялық-демократиялық идеяны қорғаған реалист композитор. Патшалық қоғамдағы езілген шаруалардың ауыр тұрмысын уақытында көріп , шығармаларында үлкен орын беріп, айта білген шыншыл композитор. Өзі туралы былай дейді: « менің мақсатым, өткенді қазіргілерге жеткізу».

М.П.Мусоргский мартта 1839 жылы Псков губерниясында дүниеге кенлді. 1849 жылы Петорпавлда неміс тілі класстарында оқиды, соңында қосымша фортепианодан сабақ алады.

Осы кезеңде Даргомыжский, Балакирев, Кюймен танысады. Сөйтіп тақты музыкалық қоғамға жақындайды. Кейіннен бұл қоғамға Бородин, Римсский-Корсаков қосылады.

1858 жылы музыкалық әскер өмірінен қол үзіп, толығымен музыкалық жолға түсті.

Шығармаларының мазмұны халық қозғалысына, тарихи сюжетке арналған. Осы кезде жазылған шығармалар : Вокалдық жанрда «Калистрат», «Колыбельная Еремушка», «Детская»-цикл. Симфониялық картина суреттемесі « ночь на Лысой горе». Опералар «Женитьба»-Гогольдің сюжетіне, «Борис Годунов»,, «Хованщина», «Сорочинская ярмарка». Фортепианоға арналған программалық циклдық пьесасы «Картинки с выставки», барлығы 6-7 романстарымен әндері және т.б. көптеген жантда жазды.

Өмірінің соңғы жылдары сәтсіздеу болды. Семьялық тұрмысы, жағдайы нашарлайды. Осы кезде жазылған «Борис Годунов» операсына Патшалық қоғам дұрыс көз қараста болмайды, Опера композитордың шығармаларына кесірін тигізіп, жалғыздыққа душар етті. Осындай қасірет ауыр ауыруға соқтырып 1881 жылы Петербургте дүниеден қайтты.

Фортепианоға арналған циклдық программалық пьесасы «Картинки с выставки» -көрмедегі суреттер әсері.

Бұл әр характердегі фортепианолық пьеса. Композитор шығармасын өзінің досы Гардманның көрмеде қойылған сурет әсеріне арналған. Әр пьесасы суреттің каринкаларын көркем, нақтылы әуенмен суреттеп береді. Көрмеден картина «прогулка-серуен» деген тақырыппен басталып, бірнеше қайталанып көрмеден әр картинаны көргендей әсер қалдырады. Барлығы 10 сурет : «Гном», «Старый замок», «Тюрильский сад», «Балет не вылупившися птенцов», «Два еврея», «Лиможский рынок», «Катакомбы», «Избушка на крых ножках», «Бегать на ворота», «Быдло».

ӘНДЕРІ МЕН РОМАНСТАРЫ.

Композитор барлығы 67 әндер мен романстар жазған. Ол өзінің өлеңдерінде ірі шығармалары сияөты, орыс халқының қайғылы өмірін , қиыншылығын,тарихи тағдырын жеткізуге тырысқан. Сондай бір әні ақын Некрасовтың өлеңіне жазылған «Колыбельная Еремушки». Әнде ақырын тербелген бесік жырынын ритмі, кедей тұрмысын, қайғысын тереңдеткендей көрсетеді.

Тек ән бітер кезде болашаққа деген бір жарық пайда болғандай, ұйқыға кеткен бала, ешбір киыншылық өмірін суреттейді.

Тағы сөзін де, әнін де композитор жазған «Сиротка» деп аталатын өлеңінде үй-күйі жоқ , қайыр тілеп күн көріп жүрген кедей

балалардың ауыр тұрмысы туралы мазмұндалады. «Сиротка» әнінен басқа,осы мазмұнға ұқсас «Светик Савина», «Озарник», «Семинарист» ,т.б.

Тақырыптың аты : Үнді музыкасы. Қысқаша тарихи очерк. Діни – мифологиялық сенімдері. Халық кәсіби шығармашылығы. Үнді музыкалық системаның негіздері. Аспаптар.Үнді классиклық музыка – Рагасангит. Музыкалық эстетика. Үнді көрнекті музыканттары. Рабиндранат Тагор шығармашылығы.

Үнді фольклорының түрлік, жанрлық, ритмді-қалыптық бай касиеттері көп тілді, көп ұлтты Үнді елінің құрамына байланысты. Олардың ішінде тарихи сюжеттерге негізделіп, киял-ғажайып әлеміне сәйкес жасаған балладалары — Махараштрадағы лаванналар мен повадалар,Гуджараттағы билеп, ән салу рәсімдегі — гарба мен Мадхья-Продештегі — суа, Кераледегі — колаттам, Кашмирдегі — Чакри, Бенгалиядағылирикалық әндер — бхатиали, Пенджабтағы — дхола, Раджастандағы — панихари, Пенджабтағы — махитъя, Уттар-Прадештегі — каджари билері бар. Соқпалы аспаптар құрамында дхол, охолак, дамару, удуккаи, даф, тамматаи, каиджира, гуммати, нагара, үрмелі аспапта — комбу,сингх (мүйіз тектес), тиручиннам, карна (қуыс турба) — бансури, мурали, нагасар (сырнай), нафери бар. Ішекті аспаптар — эктар, дотара,тунтуне, джантар, ішекті-қылды аспаптар — камайча, банам, саринда. Классикалық музыка өнерінің түрлері сонау VII ғасырдан бастап етек алып, әрбір ақсүйек сарайында аулада орындалып, кейін храмдар мен сарайлардағы дәстүрлі ұлттық музыка ретінде қалыптасады.

Үнді классикалық музыка өнерінің негізі "рага" болып, көпұлттық (көпшіліктік) салттарды қалыптастырды. Нада әуені ғарыштық энергия алатын өмір бастауы болса, аспаптың даму әуендері музыка дыбыстарын біріктіріп тала жүйесін кұрады. Космологиялық музыка Күн жүйесінің негізгі 7 ғаламаттарына бағытталып, октаваның дыбыс қатынастарының жарты тонынан кіші 22 дыбыс болатын шрути шығарған. Әрбір музыкалық дыбысқа орай ақындық символдық бояу түстерін тапқан. Соған орай Вадиименсамвади өнерін тауып, белгілі образдардың сезімі мағынасында қолданған. Солтүстік Үнді музыка жүйесі 10 бапты — тхата, ал оңтүстіктегілер 72 бапты — мела музыка жүйесін қолданады. Классикалық аспаптар: ішекті-шертпе — вина, ситар, сарот, тампура, қылішекті—саранги; үрмелі—сырнай, шехнай мен нагасварам, кішкене фисгармоидар; ұрмалы — пакховадж, мриданга. XIII ғасырдан бастап Солтүстік Үнді мәдениетінде Алдыңғы және Орта Азия мұсылмандық көркем-өнер әсері байқалды. Үнді классикалық музыкасы 2 бағытта дамыды, Солтүстікте хиндустани бағыты сырттан енсе, Оңтүстікте — карнатак бағыты Үнді халқының дәстүрлі бағытында болды. Олардың бір-бірінен өзгешелігі ерекше болмағанымен де орындаушылық дәстүрде әр түрлі жанрдағы өзгерісі сезілді. Оңтүстік Үндіде вокалды музыка (ән) басым болса, Солтүстікте аспапты музыка бара-бара белгілі жанрға айналды. Оңтүстік музыкасының негізі діни әндер — киртанмен пада, XVII ғасырдағы Кшетрайна, XVII ғасырда екінші жартысы мен XIX ғасырда бірінші жартысындағы өмір сүрген Шъяма Шастри секілді ірі музыка қайраткерлері еңбектерінен орын алды. Содан соң жеңіл классикалық музыка түрі тиллана (XVIII ғасырда), джавали (XIX ғасырда) пайда болды. Солтүстік Үнді классикалық музыкасы жанрында белгілі орын алған салтанатты әнұран дәстүрі туды: XVI ғасырда—Дхрупадтың өркендеуі, XVI—XVII ғасырларда Миан Тансеннің шығармаларымен байланысты.

Ауылдық музыканттар