Қазақстан Республикасының ғылым және білім миністірлігі

3 Пәннің еңбек сыйымдылығы

4 Пәннің мақсаты және тапсырмасы

• 
  гендік механизмдер, мінез-құлықтың және психиканың күрделі түрлері туралы жаңа білімдерді игеру;
  
• 
  жеке тұлғаның психикалық функцияларының және қасиеттерінің структуралық-функционалдық ұйымдасу, гендік проблемалары туралы білім алу;
  
• 
  студенттердің практикалық жұмыс барысында алған білімдерін, дағдылары мен іскерліктерін қолданабілуге икемдеу;
  
• 
  организм дамуындағы негізгі патогенетикалық заңдылықтарды дұрыс диалектикалық тұрғыдан түсінулерін қалыптастыру.
  

Пәнді меңгеру нәтижесінде студенттерде:

∙ жекелік, даралық айырмашылықты қалыптастырудағы тұқым қуалаушы - лықтың және ортаның ролі жөнінде түсінік болу;

• 
  жекелік дамудағы және жүйке жүйесінің іс-әрекетіне байланысты әртүрлі ауытқулар мен аурулардың пайда болуындағы генотип мен ортаның ролі туралы мағлұматтарды білу;
  
• 
  молекулярлық-генетикалық технологияның интенсивті дамуына байланыс- ты мінез-құлық генетикасының даму перспективасы мен қазіргі заманғы жағдайын білу;
  
• 
  психогенетикалық зерттеулердің әдіснамасын игеру және оны сауатты түсіндіре білу;
  
• 
  психогенетиканың негізгі әдістерін игеру және оларды өздігінен жоспарлау барысындағы практикалық машықтарды иемдену қажет;
  
• 
  адамның мінез-құлық ерекшеліктеріндегі тұқым қуалаушылық пен орта факторларының көріністерін өздігінен талдай білу.
  

8 Пәннің тақырыптық жоспары

9 Пәннің қысқаша сипаттамасы Адамның мінез-құлқы, оның психологиялық ерекшеліктері және мидың спецификалық функцияналдық сипаттамалары арасындағы байланыс психогентиканың проблемасы ретінде көрсетіледі.. Мидың морфологиясы мен физиологиясын психогенетикалық тұрғыдан зерттейді. Психогенетикада электроэнцефалограмманы және жасанды потенциалдарды қарастырады..

Психогенетика пәні. Психогенетиканың пайда болу тарихы. Евгеника- лық қозғалыс. Генетика жэәне қоғам. «Адам геномы» жобасындағы психогенетика. Жануарлар мінез-құлқының психогенетикасы және генетикасы. Психогенетиканың тұрақтануы мен дамуының негізгі кезеңдері.

Тұқым қуалаушылық және өзгергіштік. Г.Мендель зерттеулерінің кезеңдері. Тұқым қуалаушылықтың дискретті сипаты. Мендель заңы. Моногибридтік будандастыру және тармақтану заңының ашылуы (Мендельдің 1-ші заңы). Дигибридтік будандастыру және тәуелсіз тарату заңының ашылуы (Мендельдің 2-ші заңы). Моно- және дигибридтік будандастыру кезінде ұрпақтағы белгілердің сандық арақатынасы. Тармақтану және белгілердің тәуелсіз таралу үдерісін бейнелеу үшін қажетті Пеннета решеткасы. Г.Мендельдің негізгі тұжырымдамалары. Тұқым қуалаушылықтың хромосомдық теориясы. Геннің негізгі функциясы. Генетикалық код. Локус және аллель түсініктері. Гомозиготтық және гетерозиготтық. Хромосомдағы гендер. Мутациялап. Хромосомдық аномалиялар. Популяциядағы гендер. Харди-Вайнберг заңы.

Реакциялар және даму нормаларының концепциясы. Фенотип шегінінің танылмайтындығы. Ағзаның ішіндегі және сыртындағы орта және оның генотиппен өзара әрекетінің мүмкіндіктері. Жасуша деңгейіндегі фенотип түсінігі. Геннің экспрессиясы, оның негізгі кезеңдері және мүмкін болатын реттеу механизмдері. Алғашқы гендер және олардың дамудағы ролі. Гормондар және оның генетикалық реттеудегі ролі. G-белоктың реттеушілік ролі. Жүйке жүйесінің морфогенезі және оның негізгі кезеңдері. Бұл үдеріске әсерін тигізетін тұқым қуалаушылық және ортаның факторлары. Дамудағы

эмбрионалдық және неонаталдық тәжірибенің ролі. Дамудағы ата-аналық эффектілер. Үрім-бұтақаралық әсерлер. Дамудың тұрақсыздығы (вариабельность). Эпигенез туралы түсінік. Синапстардың селективті тұрақтану теориясы. Дамудың кездейсоқтығы. Дамудың тарихшылығы.

9 тақырып Психикалық бұзылулардың генетикасы.Хромосомдық аберрация және адамның мінез-құлқы.

Психогенетика және психопатология. Психикалық аурулардың негізінде жататын негізгі факторлар. Олигофрения. Ортаның әсері. Геномдық және хромосомдық мутациялар. Дауна синдромы. Клайнфельтер синдромы және жыныстық хромосомдардың жиынтығына байланысты басқа аномалиялар. Гендік мутациялар. Фенилкетонурия. Гомоцистинурия және басқа гендік мутациялар. Сынғыш (ломкой) Х-хромосом синдромы. Олигофрения және туысқандық некелер. Аутизм. Альцгеймер ауруы. Маниакальді-депрессивті психоздар. Биполярлы депрессия. Униполярлы депрессия. Депрессиялар және психотерапевтикалық техникалар. Шизофрения. Шизофрения және ортаның әсері. Тұлғаның шизоидтық бұзылуы. Тұлғаның шизотиптік бұзылуы.

Әлеуметтікке қарсы итермелейтін хромосомдық аномалиялар: артық хромосом Ү, Клайнфельтер синдромы, Х-хромосомының жоқтығы. Агрес-

сивтік. Қылмыскерлік. Алкоголизм. Гомосексуалдық.

Практикалық сабақтардың мазмұны

2) 2 тақырып. Адам генетикасына кіріспе. Негізгі генетикалық түсініктер, тұқым қуалаушылықтың заңдылықтары.

Негізгі генетикалық түсініктер және терминдер және олардың сипаттамасы. Тұқым қуалаушылықтың хромосомдық теориясының мәні. Моногибридтік будандастыру. Талдаушылық будандастыру. Дигибридтік будандастыру. Белгілердің тіркестірілген тұқым қуалаушылығы. Жыныс генетикасы. Геннің әртүрлі әсерлері. Аллельді емес гендердің өзара қатынасы. Ағзаның өзгергіштігі. Тұқым қуаламайтын өзгергіштік.

Мутация және оның түрлері. Мутациялық үдерістердің заңдылықтары. Генетика және адамдардың тұқым қуалайтын аурулары (Петросова).

3) 3 тақырып. Адам психогенетикасында қолданылатын негізгі әдістер

Психогенетикадағы зерттеу әдістерінің классификациясы. Адам генетикасын зерттеу әдістерінің сипаттамасы (генеологиялық әдіс, егіздер әдісі, цитогенетикаылқ, биохимиялық, популяциялық-статистикалық әдіс- тер). Психогенетиканың эксперименталдық әдістерінің сипаттамасы. Психогенетикадығ моделдеудің орны және ролі.

Жануарлар және адам геномдарының ұқсастығы. Мінез-құлықтық ұқсастығы. Жануарлар мінез-құлық генетикасы: жәндіктер. Мінез-құлық генетикасы: сүтқоректілер. Үйренуге қабілеттілікті зерттеу. Мінез-құлықтың патологиялық түрлерін зерттеу.

ата-аналық эффектілер. Эпигенез туралы түсінік.

6) 6 тақырып. Психофизиологиялық және физиологиялық көрсеткіштердің генетикасы.

Адамның мінез-құлқы, оның психологиялық ерекшеліктері және мидың спецификалық функцияналдық сипаттамалары арасындағы байланыс психогентиканың проблемасы ретінде. Мидың морфологиясы мен физиологиясын психогенетикалық зерттеу. Асимметрия және тұқым қуалаушылық. «Бақылау уақытының» тұқым қуалаушылығы. Реакция уақыты.

Сезгіштік қабілеттерді психогенетикалық зерттеу. Дәмді сезіну және оның тұқым қуалаушылығы. Есту және көру сезімталдығы мен қабылдауын-

дағы орта және тұқым қуалаушылық. Қозғалыс функцияларын психогенети- калық зерттеудің негізгі нәтижелері. Темпераменттің психогенетикасы: тем- перамент туралы түсінік, оның негізгі белгілері. Темперамент сипатын психогенети- калық зерттеудің негізгі нәтижелері. Тұқым қуалаушылықтың аддитивті емес сипаты.

Психогенетикалық зерттеу және сезгіштік қабілеттердің айырмашылықтары: дәм және иіс сезу, көру, есту. Қозғалыс функцияларының психогенетикасы. Теппинг-тест. Қозғалыс қылықтарының «оғаштықтарын» («странностей») зерттеу.

Ф. Гальтоном жүргізген ақыл-ой қабілетінің тұқым қуалаушылығын алғашқы зерттеу. Зияттың психомертикалық моделі. Зияттылық тесттер. Зияттың коэффициенті (IQ). Жалпы зияткерлік фактор (g факторы). Зияттың тұқым қуалаушылық коэффициенті: тұқым қуалаушылықтың аддиктивті сипаты. Тұқым қуалаушылық коэффициентінің жасқа байланысты өзгеруі. Зияттың дамуына тигізетін ортаның әсерін зерттеу Темперамент психогенетикасы. Жеке тұлғалық белгілерінің тұқым қуалаушылық проблемалары. Зиятты, темпераментті және жеке тұлғалықты диагностикалау тестілері.

2) Адам хромосомы. Кариотип түсінігі.

3) Жыныс жасушаларының пайда болу үдерісіндегі хромосомның рекомбинациясы.

4) Зерттеудің сандық әдістері.

5) «Клон» түсінігі. Жануарларды клондау. «Клондау дәуірінің» басталуы.

6) Клондау проблемасының этикалық аспектілері.

7) Өркениеттенудің дамуы және генетикалық өзгерістер.

8) Ойлаудың молекулярлық-генетикалық негізі.

9) «Генетикалық (тұқым қуалаушылық) патология түсінігі».Тұқым қуалаушылық патология түрлері.

10) Мінез-құлық генетикасының әлеуметтік аспектілері.

Студенттер тәртібі университеттің ішкі тәртібі ережелерінің талаптарына сай болуы тиісті. Оқу процесстеріне белсенді қатысуы қажет.

Студент жұмыстарының бағалануы:

• 
  лекцияларға қатысу, материал конспектілеуі - 3 балл ( қатысу 2 балл, конспекті барысы 1 балл);
  
• 
  қатысу практикалық жұмыста және топта белсенді жұмыс - 6 балл
  

• 
  орындалу және үй тапсырма қорғанышы - 4 балл.
  

Дұрыс жауаптардың саны қосындыланады.

Көрсетілген талаптардың орындалусызы жанында толықсыз немесе айып пұл балдарды ұсынылады

Айып пұл бал білімдердің бағалау схемасынан аралап шығуға орналастырады.

Барынша көп және айып пұл балдардың арақатынастары есепке ала бағыт аяқтайтын бағалау шығарылады. Бағыт тәртіп бойынша сынақ беруімен аяқталынады. Сынақта белгілер келесілер болуға ескеру: әрбір сұраққа анықталады 100 балл, олардан:

100 балл - қойылған сұрақтарға жүйелі және жеткілікті жауап береді;

85-75 балл – материалды толық біледі, және жетекші сұрақтарсыз жауап береді , проблемамен әдебиетте реттейді;

74-50 балл - біледі тек ең басты материал, проблемамен әдебиетте шатасады, жеткіліктісіз толық берілген сұрақтарға жауап береді;

49-0 балл - жеткілікті толық және дұрыс жауап бере алмайды, соның ішінде және берілген сұрақтарға, проблемамен әдебиетті білмейді.
12 Әдебиеттер тізімі

Негізгі:

1. 
   Александров А.А. Психогенетика: Учебное пособие. – СПб.: Питер, 2006. – 192 с.: ил. – (Серия «Учебное пособие»)
   
2. 
   Генетика. Учебник. – Новосибирск: СемГПИ, 2006. – 616 с. с ил. – (Учебники и учеб. пособия для студентов высш. учеб. заведений).
   
3. 
   Геном, клонирование, происхождение человека. – Фрязино: «Век 2», 2004. – 224 с. – (Наука для всех).
   
4. 
   Основы генетики / Р.А. Петросова. – 2-е изд., стереотип. – М.: Дрофа, 2005. – 94, [2] с.: ил. – (Темы школьного курса).
   
5. 
   Хедрик Ф. Генетика популяций. – Москва: Трансфера, 2003. – 592 с.
   
6. 
   Эфроимсон В.П. Генетика этики и эстетики. – М.: Тайдекс Ко, 2004. – 304 с. (Библиотека журнала «Экология и жизнь». Серия «Устройство мира).
   

7. 
   Алтухов Ю.П. Генетические процессы в популяциях: Учебное пособие. 3-е изд., перераб. и доп. / Ю.П. Алтухов; Отв. ред. Л.А.Животовский. – М.: ИКЦ «Академкнига», 2003. – 431 с.: ил.
   
8. 
   Психология общения: Учебное пособие для студ. высш. учеб. заведений /В.А.Горянина. – 3-е изд., стер. – М.: Издательский центр «Академия», 2005. – 416 с.
   

СӨЖ тапсырмаларын орындау және тапсыру жөніндегі және «Психогенетика» пәні бойынша 5В050300 –Психология мамандығы бойынша сырттай оқу нысанындағы студенттерге арналған

20__ж. «___»__________№___хаттамамен кафедра отырысында ұсынылды.