Ќазаќстан республикасыныњ
жүктеу/скачать 385,5 Kb.
|
психология
1-кестені толтырғаннан кейін клиентке сәйкес келмейтін сын есімждерді белгілеуді сұрайды. Бұл – оның өміріндегі конгруэнтсіздіктің мүмкін сәттері. Ары қарай клиентпен келесі сұрақтар талқыланады: Сіздің талаптарыңыздың кейбір шындыққа сай келмейді деп ойламайсыз ба? Сіздің идеалды өзін-өзі сипаттаумен ұйғарылатын кейбір мақсаттарды сіз өзгерте алатындай ойларыңыз бар ма? Бұл үшін себептер бар ма? К. Роджерс өмір сүрген еуропалық мәдениетте клиентке орталықтанған күтімге үлкен сұраныс байқалды. Клиенттер бұндай әрекет-қылықтың дағдыларына 2 фасилитатордың (кездесу топтары) әрекетіне бақылау жасауға үйренеді. Топтағы фасилитаторлардың негізгі міндеттеріне клиентке орталықтанған қарым-қатынасты демонстрациялау, топтың басқа да мүшесінде клиентке орталықтанған қатынасты тудыру т.б. жатады. К. Роджерс отбасыны кездесу топтарының аналогы ретінде қарастырды. Адамдарды отбасына біріктіретін негізгі фактор болып жақын адамдармен клиентке орталықтанған қатынасқа деген қажеттілік жатады. Бихевиоралды кеңес беру. Мақсаты: -.Түрлі әрекет-қылық реакция деффициттері -Бейімделген әрекеттің жоғарлауы. -Адекватсыз әрекеттердің төмендеуі. -Ішкі қорқыныш реакцияларының жоғарлауы. -Еркіндесе алу қабілетінің жоғарлануы. -Өзін-өзі реттеу қабілетінің артуы. Психологиялық кеңес беруде әрекет-қылықты бағалау мен клиенттің мәселесін анализдеуден басталады. 3 түрлі реакцияны байқаймыз. 1.Жағдайлық өткеннің стимулы:(стимул ситуационного прошлого)(С)Мысалы:кеше 15:30-да мен өзімнің 15 қызметкерлеріне жобаны көрсету керек болатын. 2.Ауыспалы реакциялар:(Р)Қобалжыдым ,тез сөйледім. 3.Нәтиже немесе ауыспалы нәтиже:Мысалы:Аудиторияға қызықты,бастық мені қолдады және менің қызметімді жоқтады. Жоғарыда ұсынылған мәлімет алу кезеңдері «СРП-анализі» деп аталады. Ақпараттар жиналуы: -интервью арқылы; -медециналық тексеру; -Ерте өткізілген психикалық бақылау отчеты. -Сұрақтамалар -Қалыпты кездегі бақылау. -Қосымша бақылау(клиент таныстарынын ақпараттар жинау. Ақпарат жинаудан соң кеңес беру мақсаты анықталады. Ол клиент пен кеңес берушінің арасындағы жетістіктерді анық көрсетеді. Гиперқозу мен гипертітіркену сияқты рефлекторлы реакциялармен жұмысты Эдмунд Джекобсон кейін Джозеф Вольпе жалғастырған прогрессивті релаксация әдістерін қолданды. Егер уайым мен қорқыныш жұмыс істеу керек болса, онда жүйелі десенсибилизация әдісін қолданады. Бұл әдісті Дж. Вопье 1952 жылы жасады. Десенсибилизация түрлері: Десенсибилизация in vivo (шынайы өмірде) реалды өмірде қайталана кездесетін мәселелерді шешуде қолданады. Контактілі десенсибилизация Белгілі бір обьектімен байланысты ,клиенттің кеңес алуды қажетсінуінде. Эмотивті қиял Балалармен жұмыс істеуде қолданады. Бала өзіне ұнайтын киноактерлардың рөлімен,өмірімен танысу бала бойындағы қорқыныштарды әлсіздендіреді. Егер қарым-қатынас дұрыс дамымаса,рөлдік ойын әдісі қолданылады. Егер клиент келесі адам әрекеттеріне қорқыныш сезімімен қараса,агрессивтілік трейнингі қолданылады. Әрекет қылықты өзгерту үшін,нақтылау әдісі қолданылады. Нейролингвистикалық бағдарламалау. Нейро-лингвистикалық бағдарлау (НЛБ) 1970 жылдың басында Америка қаласы Санта-Круз, Калифорния штатында пайда болды. 1972 жылы жас оқымысты математика мен есептеу техникасында маманданған Ричард Бэндлер белсенді түрде адамдар мен жануарлардың мінез-құлық психологиясындағы бихевиоризмді зерттеді. Сондай-ақ ол гештальт-терапия бойынша семинарияға қатысады. Төрт жылдың ішінде Догсон Гриндердің жетекшілігімен өзінің жеке семинарын өткізуге мүмкіндік болды. Гриндер Наума Хомекидің лингвистика теоретикасын зерттеді. Өздерінің бірінші жұмыстарында «Структура магий» психотерапевт Фриц Перлздің вербалды және мінез-құлықтық моделін жасады. Осы жұмыстың негізінде Гриндер және Бендлер өздерінің моделіне анықтама берді, яғни «Нейро-лингвистикалық бағдарламалалау» - дене, тіл және мидың арасындағы қарым-қатынасты символдау болып табылады. Қазіргі кездегі НЛБ-ны жасаушылардың Ішінен Роберт Дилсті атап өтуге болады. Ол қырықтан астам сендіру, динамикалық оқыту, жүйелік ойлау, творчестволық, лидерлік және бизнес тақырыптар аясында кітаптар жазған. НЛБ субъективті тәжірибенің құрылымын, яғни адамның қайталанбас ішкі әлемін құрудың өзіндік тәсілін, зерттеумен айналысады, сондықтан да ол денсаулықты зерттеу және оған әсер ету үшін қолданылады. НЛБ көзқарасы бойынша, денсаулық пен ауру субъективті толғаныстар болып табылады. Біз өз денсаулығымыздың деңгейін түйсіктерімізді бағалай отыра өзіміз анықтаймыз. Сіз үшін дені сау болу нені білдіреді? «Дені сау болу» - бұл сөздерді сіз қалай анықтаушы едіңіз? Оны қалай түйсінуге болады? Сіз деніңіз сау екенін қалай білесіз? Бұл сұрақтар – денсаулықтың жекелей анықтамасының бастылары. Сұрақтар әдейі түрде «денсаулық» туралы емес, «дені сау болу» туралы қойылады. Әлемнің дербес моделі Осылайша біріншіден әлем кез келген нақты моделмен немесе әлемнің репрезентациясының арасында айырмашылықтар бар.екіншіден өзіміз шығаратын әлем моделінің екіншісінен айырмашылығы болады. Мұны көптеген түрлі тәсілдермен көрсетуге болады. НЛБ-да шектеудің 3 категориясын көрсетуге болады. Нейрофизиологиялық, шектеу және дербес. Адамның рецептор жүйелерін қарастырайық: көру, есту, сезіну, дәм сезу. Адамның көру мүшесі толқындарды, яғни 380-нен 680 миллимикрон интервалда орналасқанда ұстай алады. Бұл интервалдар үлкен немесе кіші жаққа айытқитын толқындар адамның көзіне қабылданбайды. Берілген жағдайда біз сәйкесінше генетикалық нейрофизиологиялық шектеулермен тек қана үзіліссіз физикалық көріністерді ғана қабылдаймыз. Әлеуметтік шектеулер немесе фильтр, яғни біз оларды әлеуметтік генетикалық факторлар деп атаймыз. Әлеуметтік генетикалық фильтрдің негізіне – біздің тілдік жүйеміз жатады. Дербес шектеулер - өзіміздің өмірлік тәжірибемізге сүйене отырып, өзіміз шығаратын барлық шектеулерді жатқызамыз. Психологиялық кеңес беруде экзистенциалды бағыт. «Экзистенция» сөзі («тіршілік») лат. existere – бөліну, көріну дегенді білдіреді. Тіршілік ету – статистикалық процесс емес, ол динамикалық тұрақтанумен байланысты. Адам өзінің тіршілік процессінде келесілермен : өлім, бостандық, оқшаулау, сандырақтықпен кездеседі. Олар адамға қатынасты динамикалық функция орындайды – оның жеке тұлғаның дамуын, кездесулерін тудырады. Бірақ та олармен кездесу ауыр, сондықтан адамдар олардан сақтану керек, олар иллюзорлы проблемалардың шешілуіне ғана әкеледі. Осындай тәжірибелермен кездесе келе, адамдар конструктивті және деструктивті даму жолдарды таңдауы мүмкін. Конструктивті жол – қорқынышқа қарамастан адамдар осындай тәжірибеге қиялдануға мүмкіндік береді, осыдан басқа жағдай туындауы, тыныштық, продуктивті функциялау болады. Әрқашан да басынан өткізе жеке тұлғасының конструктивті дамуы невротик қылдырады. Деструктивті жол – осы негіздерден психологиялық қорғаудың көп сандық түрлері. Осы қатынас негізінде клиентпен жұмыстың маңызды мақсаты : Мұнда клиентке деструктивті жолдан конструктивті жолға көшуіне көмек көрсету. Кеңес берушілер клиенттеріне психологиялық қорғау механизмдерін адекватты емес түрін жекелеуге көмектеседі. Экзистенцианалды қатынас Клиенттер экстрималды жағдай болған кезде қолданылады, қандай да бір экзистенцианалды проблемамен байланысты : өлім, жұмысындағы өтпелі периодтар, маңызды шешімдер қабылдаумен, оқшаулаумен байланысты. Тіршілік етудің негіздерін : экзистенцианалды дағдарыс және олармен байланысты қорқыныштарды қарастырайық . 1 Өлім Бұл қорқыныш, бұл барлығына таныс және нақтылықты қажет етпейді. 2 Бостандық Адамдар көптеген уақыт бойы дәстүрлі жүйеде өмір сүрген, ол кезде таңдау болмаған. Жаңа заман адамға таңдау мүмкіндігін береді, бірақ көптеген адамдар таңдауға дайын емес. Олар нені және қалай таңдарын білмейді, өз таңдауларына жауапкершіліктерін сезінбейді, еріктері көтере алмайды, қалауды білмейді, шешім қабылдай алмайды. 3 Оқшаулау Барлық әлемде дәстүрлі жалпы байланыс бұзылулары болып жатыр және өзіндік сана даму проблемаларынан адамдар өздерін оқшаулауға тиіс. «Мен» сзімінің пайда болу қаупімен байланысты. Бірақ адам табиғаты осындай оқшаулау дискомфорт сезімін тудырады. Альтернативті оқшаулау жалпы – қарым – қатынасқа түсу, өзінің ішкі сезімінің қаупіне қарамастан. Бұл жол өзінің ішкі күшімен, сезімділік сезімі дамуын анықтайды. Адамдарда «сандырақтық» ұғымының сезімінің болмауы. Бұрында адамдар үғымдарды іздемеді, өйткені оны дайын түрінде алған ( мысалы, религия арқылы). Қазіргі кездегі еврей қатынасының өмірінің жағдайы ондағы әр мүше мәдени, діни ұғымдарын жақсы біледі. Оларға ең қиыны өз сенімдерін қабылдау. Қазіргі өмір таңдауды іздеуді талап етеді, әйтпесе сандырақтық сезімінде қаласын. Урбанизация осы фактор әсерін қысқартты. Бұл сонымен қоса, адам өзінің тіршілігіне мән бермейді дегенді білдіреді. Қорқыныштан екі деструктивті тәсілді анықтайды, экзистенциалды уайыммен байланысты. 1 Жай , қорқыныштан тәуелсіз жұмыс істейтін Мысалы, проекция, мойындаму. 2 Спецификалық әр төрт экзистенцианалды уайымнан мәдениет мақсатымен байланысты. Негізгі экзистенцианалды уайымдардың спецификалық механизмдерін психологиялық қорғау қарастыратын болсақ : Қорқыныштан, өліммен байланысты ол кезде адамдар қорғанады : - өз негіздеріне сенім, өзіндік сенімсіздік және қол сұғылмаушылық ; - құтқарушыға сезімдері, соңғы кезде көмекке келетін. Ондай құтқарушы: табмғи емдеуші, балгер, атақты дәрігер болуы мүмкін; - бостандықпен байланысты қорқыныштар, адамдар келесі белсенділік формаларымен қорғанады: олар адамдарға жауапкершілік сезімдерінен өз өмірлеріне, қашуына көмектеседі. ; - компульсифтілік (сериялық әрекет) - басқа адамдарға жауапкершілік беру, сонымен қоса кеңес берушіге ; - өзін дұрыс деп сезіну ; - автомды әрекеттен кері бұрылу. Оқшаулаушылықпен байланысты қорқыныш, адамдар басқа адамдарға өзіне сияқты қатынас орнатпауынан қорғанады : - олармен ойнай бастайды, өздерінің қажеттіліктері үшін оларды қолданады ; - өздерінің және басқалардың көздерінің алдында коршаған отртаны өздерінің беекітулері үшін қолданылады; - өздерін басқа біреу ықпалына береді, басқа индивид және басқа топпен қатынас орнатады ; - компульсивті жыныстық , басқа біреулермен адам сияқты емес, объект ретінде қатынасады . Сандырақтықпен байланысты қорқыныш адамдар келесі коммуникативті әрекет түрлерімен қорғанады – маникалды қажырлықпен ақшаны табады, бедел, қандай да бір әрекет орындайды - әр компанияларда қатысады уақыт өткізетін. Қорқыныштан сандырақтақпен байланысты адамдар нилигизммен де қорғанады. Нилигизм ( лат. nihili – ештене) скептицизмнің соңғы түрі, онда адам қоршаған ортаны ұқпайды, онда мақсатпен бағытпен әрекет орындайды. Нигилизм сонымен қоса, нақтылықпен, жоғары қызығушылықпен адамның табиғатының физиологиялық жақтарына. И. Ялом және Р. Мэйдің клиентпен жұмыстың экзистенцианалды қатынас принциптері мен әдістері 1 Актуалдылық жағдайында клиент үшін экзистенцианалды уайымдар өліммен байланысты, оны осы өлім туралы толық санаға әкеледі, өмірдің жоғары бағалығына әкелетін. Адамдар бағалықтарын бағалай білу керек. Олар өмірдің қадірін түсіне білу керек, және жақындарымен терең деңгейде қатынасу керек. Ол үшін келесі әдістемелік мысалдарды орындау керек : 1 Психолог – кенес берушінің өзіндік ашылуы: ол келесі формаларда болады : - Клиентке өзіндік экзистенцианалды сандырақтықпен сыйысу; - Клиентке өзі кеңес беруші сезіп отырған сезімдерін жеткізу, клиенттің проблемасы бойынша ; - «Шыдау» клиентке өлім тақырыбы жайлы көптеген әңгімелер айтылады . 2 Психологиялық идентификациялық механизмдері Клиентке психологиялық қорғау механизмдері туралы ақпараттар ұсынылады және оған көмек көрсетеді. 3 Тіршіліктің мәнгі емес жайлы жұмыстар Клиентті өлім жайлы ақпараттар ұсынылады. 4 Өлім жайлы сананың толық қосымшалар қолдану: - Клиент өзінің некрологын жазу керек (өлі адамға арналған статья, оның өмірі жайлы мінездеме) - Клиентке өлім тақырыбына фантазиялау ұсынылады : клиент қайда және қай жерде өлімді кездестіреді, қатымы қалай өтеді; - Клиентті жазылмайтын ауру адамдармен қарым – қатынас орнатуын ұсынады, оның әрекетін бақылау. 5 Клиентті қатаң бақылауға өмірдің әсер ететін сапектілеріне ІІ. Бостандықпен байланысты арнайы уайымдар клиент үшін актуалды клиентке өз өміріне жауапкершілікті алу кесесі әдістемелер арқылы : 1 Психологиялық қорғаудың идентификациялық механизмдері Клиентке психологиялық қорғау негізін ұғындырады, жауапкершілікпен қарама – қарсы қояды келесі әрекеттер бойынша : - Клиент өзінің сәтсіздіктеріне жалоба түсірсе, одан осы жағдайды қалай туғызғаның сұрайды ; - Егер клиент басқа адамдарды төмен түсірсе, онда оған өзінің сондай бітістерін көрметеді ; - Кеңес беруші клиенттің «мен істей алмаймын» дегенің «мен істегім келеді» дегеннің орнына айтуын өндейді. 2 «Қазір және осында» жауапкершілігінен ауытқуы Клиенттің «қазір және осында» деген әрекетіне маңыз бөледі, проблеманы анықтайтын, олармен ол шынайы өмірде кездеседі. 3 Реалистік шектеулермен кездесу Клиентке ол қандай облыстарға әсерін тигізе, тигізе алмайтындығын анықтайды. 4 Экзистенцианалды кінәға қарсы болу Клиент өз ұлтымен өмір сүруге бағдарланады, ол оған қарсы болса. 5 Клиенттің аффекттерінің тосқауылдарының қабілеттерінін босауын қалайды Ол сұрақтар арқылы жасалынады : «Сіз нені сезесіз?» , «Сіз нені қалайсыз ?» 6 Шешім қабылдаудың фасилитациясы Клиент шешімдерін қабылдауды келесі сөйлемдер арқылы бастайды «Егер......» Мысалы, «Егер мен жұмысымнан айрылсам, және басқаны таба алмасам ?» Кеңес беруші әр сұраққа көмектеседі және сезімдерді анализдейді, осы сұрақтарменбайланысты. ІІІ. Оқшаулау мен байланысты эксизценцианалды уайымдар актуалдылық жағдайында клиент үшін Оған келесі тәсілдер бойынша осы уайымдарға қарсы болуға көмектеседі . 1 Оқшаулаумен клиент кездесу Клиентке әр адам жалғыз екенің түсіндіруге тырысады. Ол үшін кейде оқшаулықта болу керек, өзінің жабық ресурстарын анықтау үшін, жалғыздық қалай екенің түсінеді. 2 Психологиялық қорғаудың идентификациялық механизмдері. 3 Тұлғааралық патология идентификациясы. Клиенттің басқалармен қатынасында ауытқушылықтар байқалады. Осыған келесі сұрақтар талқыланады : - Клиент адамдарға қарай қатынасады, өз қалауын қанағаттандыратын объект ретінде ме ? - Қоршаған адамдарды қаншалықты ол жақсы көреді ? - Қаншалықты ол басқа адамды тындай алады және қалай өзін сол адамға ашылады? - Қалай адамдарды қашықтықта ұстай алады ? 4 Кеңес беруші – клиент мақсаты патологияны анықтау үшін қолдану. 5 Кеңес беруші клиентті ашынас уйретеді. 6 Ашынастықтың жоғары деңгейіндегі қатынасы. ІҮ. Өмірдің мәнімен байланысты экзистенцианалды уайым клиенттің актуалды жағдайында. Келесі жұмыс тәсілдері қолданылады : 1 Проблеманы қайта анықтау. Адамдар өмірдің мәні жоқ дегенде, расында олар оны таба алмайды. 2 Сандырақтықпен байланысты қорқыныштық психологиялық қорғау түрінің идентификациясы. 3 Клиентке өмірінің белсенді қатысуына қолдау беріледі. Әр өрісте әр түрлі кедергілер табылады, мән негізіне кедергі келтіретін және олар жойылады. ГештальттерапияГештальт-психологиялық кеңес берудегі бағыт. Ф.Перлз-бағыттың негізін қалаушы. Негізгі түсініктер; «гештальт»; «фигура-фон»; «осы кезде және қазіргі сәтте»; «толық түсіну», байланыс орнату және оған қарсылық білдіру, қорғаныс механизмдері, қуаттың еркін жүру блогы, көрсеткіштің болмауы. Кеңес беру процесі, мақсаты, роль, кеңес берушінің қызметі, клиенттің тәжірибесі, клиент және кеңес берушінің қызметі, клиенттің тәжірибесі, клиент және кеңес берушінің өзара әрекеттесуі, кеңес беруі техникалары және жүргізілу барысы; ролдік ойындар, проективті ойындар, қарама-қарсылыққа назар аудару, түс көрумен жұмыс және тағы басқалар. Бағытты бағалау; жетістіктері және шектеулері. Жұмыстың транстік әдістері. Сананың өзгерген күйі,транс түсінігі. Транс жағдайына ену және одан шығу Клиентпен транс және медитациялық жұмыс әдістері. Эриксон гипнозы. Клиентпен жұмыстың эзотерикалық элементтері. Аутотренинг. Психологиялық кеңес беруде жүйелі бағыт Трансактілі анализ. Психологиялық кеңес берудегі трансактілі анализ.Э.Берн-бағыттың негізін қалаушы. Негізгі түсініктер; эго жағдайлар («Ата-ана»; «ересек»; «бала»),трансакция, трансакция түрлері, ерте қабылданған шешім және алдын-ала болжау, сипау, ойындар, өмірлік сценарий, ерте қабылданған шешімдерді қарастыру және сценарийдің шегінен шығу. Кеңес беру процесі; мақсаты, кеңес берушінің ролі және қызметі, клиенттің өзара әрекеттесуі, кеңес беруші техникалары және жүргізілу барысы. Бағыттың бағалауы, жетістіктері және шектеулері. Трансактілік анализ Теория Трансактілік анализ – Эрик Берн жасаған топтық және тұлғалық өсудің психотерапевтік әдіс. Берннің теориясы тұлға құрылымын талдауына негізделіп жасалған. ТА басты мақсаты тұлғалық өзгерістерге бағытталған. ТА теориясының негізінде бірнеше басты ойлар жатыр. Эго – қалпы модельі. ТА негізі эго – қалпы модельі болып табылады. Эго – қалпы – бұл қазіргі уақыттағы біздің тұлғамыздың көріну тәсілі, ал бұл тәсіл қылық-әрекеттің, ойлардың, сезімдердің тәсілдерінің бір-бірімен байланысып бірігуі. Бұл модель үш әртүрлі эго – қалпын сипаттайды.гер мен «қазір және осында» деген принцип ұстансам, бүкіл ересек адам потенциялын қолдансам, онда мен Ересек эго – қалпында болғаным. Кейде мен өзімді ата-анамды немесе ата-анамдай қабылдайтын басқа адамдар тәрізді ұстаймын, ойлаймын. Бұл жағдайда мен Ата-ана эго – қалпында боламын. Кейде мен балалық шақтағы сезімдерге, ойларға, қылық-әрекеттке ораламын. Бұл жағдайда мен Бала эго – қалпында боламын. Осылай біз тұлғаның үшмүшелі эго – қалпын аламыз. Бұл модель тұлғаның қылық-әрекеттің, ойлардың, сезімдердің арасындағы нақты байланысты анықтауға көмектеседі. Құрылымдық модель әр эго – қалып нені білдіретінін крсетеді. Функционалды модель Мұндағы ҚА – қадағалаушы ата-ана; ТА – тәрбиелеуші ата-ана; ББ – бейімделген бала; ЕБ – еркін бала; Е – ересек. Бейімделген Бала және Еркін Бала. Ересек адам бола тұра мен кейде, ата-анамның үмітін ақтау үшін бала кезімдегідей әрекеттерді істеймін. Бұлай істеген кезде мен бейімделген бала эго – қалпында боламын. Кейде балалық шағымда ата-анама айтқанына қайшы әрекеттер істейтінмін. Бұнда мен ата-анамының үміттеріне бейімделмейтінмін, керісінше қарсы шығатынмын. Мен өзімді өз қалауым бойынша ұстайтынмын. Бұл жағдайда мен еркін бала эго – қалпында боламын Позитивті және негативті Еркін Бала. Кейде балалық әрекеттерім пайдалы болады, сондықтан оны позитивті, ал керісінше пайдасыз болса, негативті деп атаймыз. Қадағалаушы Ата-ана және Тәрбиелеуші Ата-ана. Мен бала болған кезімде менің ата-анам мені басқарып, қадағалайтын, олар маған не істеу керек, не істемеу керектігін айтып отыратын. Егер мен осылай әрекет етсем, ата-анамды қайталасам, онда мен Қадағалаушы эго – қалпында болғаным. Ал керісінше менің ата-анам мені қорғаштап, аялады.. мысалы, мен құлап қалдым да, тіземді ауыртып алдым. Егер мен осындай қылық әркет көрсетсем, онда мен Тәрбиелеуші (қамқоршы) эго – қалпында болғаным. Біз эго – қалпының функцияларын екі жақты қарастырдық. Позитивті және негативті Қадағалаушы және Тәрбиелеуші Ата-ана. Позитивті қадағалаушы тип адамның қамын, денсаулығын ойлауға бағытталған, алнегативті қадағалаушы басқа ата-аналық қалыптардан бас тартатын, басқа адамдарды мойындамайтын тип. Позитивті тәрбиелеуші ата-ана қамқор болады, көмек береді, көмек көрсетіп жатқан адамды силайды. Негативті тәрбиелеуші басым боу позициядан көмек көрсетеді де, басқа адамдарды мойындамайды. Ересек. Кез келген әрекет егер «қазір және осында» жағдайына реакциясы болса, онда ол ересек әрекет ретінде сипатталады. Джек Дюсей эго – қалпын сипаттайтын интуитивті тәсіл жасады, оны эгограмма деп атады. Дюсей константтылық болжауын ұсынды: «Бір эго – қалпы ұлғайған кезде, компенсация үшін басқалары кішірейу керек. Психологиялық энергия бөлінісінің өзгеруі кезінде жалпы энергия мөлшері бір қалыпта болады». Функционалды модель көріп тұрған қылық-әрекет тәсілдерді классификациялайды, ал құрылымдық модель – есте қалғандылық пен стратегиялар. Эрик Берн эго – қалпын танудың төрт тәсілін келтіреді: қылық-әрекет диагнозы, әлеуеметтік диагноз, тарихи диагноз, феноменалогиялық диагноз. Қылық-әрекеттік диагнозда адамның қылық- әрекетін бақылау арқылы біз оның қандай эго – қалпында тұрғаны туралы қорытынды жасаймыз. Бақылау кезінде сөздерді, дауыс ырғағын, қимылдарды, дене тұрысын, бет әлпетін естіп-көре аламыз. Әлеуеметтік диагнозда мен өзімнің қандай эго – қалпында тұрғанымды басқа адамның қандай эго – қалпында тұрып менімен байланыс жасап тұрғаны арқылы біле аламын. Тарихи диагнозда біз адамның бала кезнде қандай болғаны туралы сұрақ қоямыз. Біз оның ата-анасы және парентальді тұлғалар жайлы сұраймыз. Осы барлық төрт диагноз түрінде қолдану керек. Кейде эго – қалыптарды қате қабылдауымыз мүмкін, бала эго – қалпын ата-ана эго – қалпы, ата-ана эго – қалпын ересек т.с.с. бұл жағдайды контоминдалған («ластанған») дейді. Берн бойынша адамдар бірнеше эго – қалыптарын қоса алады. Трансаккциялар. Коммуникация болғанда трансакцияда болады. Коммуникацияның бастамасын стимул, ал жауапты – реакция. Берн бойынша, транакция «әлеуеметтік өзара әрекет етудің негізгі единицасы». Параллельді (толықтырушы) трансакциялар – трансакционды векторлар бір-біріне параллель, ал олар реакция көзі болып табылатын эго – қалпына бағытталғанды білдіреді. С
Р Мұндағы А – Б, Б – А параллельді трансакция: С – стимул; Р – реакция. С Р
Коммуникацияның бірінші заңы. Параллельдітрансакцияда күту элементі бар.кез келген әңгіменің соңы бар. Бірақта трансакция параллельді болып қалғанға шейін комммуникация процессінде стимул және реакция кезегі бітпейді. Қиылысатын трансакциялар – трансакционды векторлар бір-біріне параллель емес және олар реакция көзі болып табылмайтын эго – қалпына бағытталған. С
Коммуникацияның екінші ережесі бойынша қиылысатын трансакциялар кезінде коммуниказияның үзілуі болады, оны қалпына келтіру үшін біреуіне немесе екеуіне де өзінің эго – қалпын өзгерту керек. Жасырылған трансакцияда бір уақытта екі мәлімет беріледі, біреуі – ашық немесе әлеуеметтік деңгейдегі мәлімет, екіншісі психологиялық деңгейдегі мәлімет. Әлеуеметтік деңгейдегі мәлімет көбінесе Ересек және Ересектің өзара әсер етуі блып табылады. Психологиялық деңгейдегі мәлімет көбінесе Ата-ана – Бала нмесе Бала – Ата-ананың өзара әсер етуі. Эри Бернр тағы да бір жасырылған трансакцияны сипаттады, оны бұрыштық деп атады.бұл жағдайда мен өзімнің стимулымды әлеуеметтік деңгейде Ересектен Ересекке бере аламы, бірақта менің жасырылған мәліметім менің Ересектен сіздің балаңызға жібере аламын. Мысалы, сіз менің шақыруымды қабыл алпсыз деп ойлаймын деп ересекке айтылғакмен балаға бағытталған, яғни реакция баладан күтіледі. Сә
Сп Коммуникацияның үшінші ережесі бойынша жасырылған трансакцияның қылық-әрекеттік нәтижесі әлеуемметтік емес, психологиялық деңгейде анықталады. «Сипалау». Олар әр түрлі болады. Позитивті және негативті сипалау. Позитивті сипалау дегеніміз – оны қабылдап алушының жақсы сезімге бөленген кездегіні айтамыз, ал негативті сипалау керісінше ауыр қабылданады. Шартты сипалау сіздің не істеп жатқаныңызбен байланысты, ал шарттсыз өзіңізді білдіреді. Сипалаудың фильтрі белгілі бір қабылдаушының бұл ұнамаса немесе оны керек етпесе, онда ол бұны көрмеуге тырысады немесе оның маңыздылығын кішірейтеді. Уақытты құрылымдау. Адамдардың кездесу кезінде өзінің уақытын өткізудің алты тәсілі бар. Эрик Берн бұл алты тәсілдерге келесідей сипаттама берді: кету, рәсімдер,уақытты өткізу, іс-әрекет, ойын, интимділік. Кету. Адам кеткен кезде оның тәні топпен бірге қалуы мүмкін, бірақ топтың басқа адамдарымен өзара әрекетке түспейді. Рәсімдер – бұл кәдімгі әлеуемметтік өзара әрекет ету формасы, ол алдын ала ойластырылған сценари арқылы жүреді. Уақытты өткізу – таныс бағытта жылжиды, бірақ ритуалдағыдай нақты сценариі болмайды. Іс-әрекет. Бұл жағдайда топ мүшелерінің арасындағы қарым –қатынасы тек талқылауға емес, сондай-ақ мақсатқа жетуге бағытталған. Ойындар. Анда-санда бәрімізде ойын ойнаймыз. Барлық ойындар бала стратегиясын ойнауға бағытталған, бірақ бұл ересекке тән емес қылық. Сондықтан ойындар негативті тұрғыдан ойналады: негативті бейімделген бала, негативті қадағалаушы ата-ана немесе негативті тәрбиелеуші ата-ана. Ойындар ересектік тұрғыдан ойнала алмайды. Интимділік. Мұнда әлеуеметтік және психологиялық деңгей бір-біріне сай болған кезде ойындар мен интимділіктің арасындағы айқын айырмашылық көрінеді. Мұндағы «интимділік» терминін арнайы техникалық термин ретіндеи ұғу керек. Өмір сценариі. Сценари туралы теорияныалғаш Эрик Берн,өзінің әріптестерімен, әсіресе Клод Стайнермен жасалған болатын. Сценаридың шығуы. 1)сценари шешімдері баланың бұл дүниеде аман қалу мақсаты қойылған ең жақсы сценариі түрінде көрсетіледі. Бұл әлем балаға қатерлі, қорқынышты болып көрінеді. 2) сценари туралы шешімдер баланың эмоциясына, оның шындықты бағалауына сәйкес қабылданады. Мазмұнына байланысты сценарилер үшке бөлінеді: Жеңімпаз сценариі. Берн мұнда жеңімпаз деп қойған мақсатарына оңай жететінді айтады. Жеңілгеннің сценариі. Мұнда өзінің қойған мақсаттарына жетепегенді айтамыз. Жеңімпаз еместің сценариі. Бұл жеңімпаз бен жеңілгеннің орта тұсы. Ол кейде жеңеді, кейде жеңіледі. Ең бастысы кез келген сценариді өзгертуге болатынын түсіну керек. Ересектік шақта біз балалық шақта жасалған сценари бойынша келе жатқанымызды кейде түсінеміз, кейде түсінбейміз. Көптеген мәселелер осыдан туындайды. Белгілі бес драйвер: ең жақсы бол, басқаларды қуант, тырыс, мықты бол,асық. Э. Берннің ойының алты басымдылығы. Ішкі психологиялық басымдылықтар. Ойындар арқылы мен сценарлық пікірімнің тұрақтылығын сақтаймын. Әр кез мен осы ойынды ойнағанда мен өзімнің пікірімді нығайтамын: біреудің көңілін өзіме аударту үшін мені қабылдамау қажет. Сыртқы психологиялық басымдылықтар. Мен стресстік жағдайлардан қашамын, олар менің дүниетанымыма күмән келтіруі мүмкін. «Мені соқ» ойнын ойнасам, мен мына сұраққажауап беруден жалтарар едім: «Не болады, егер мен тура позитивті сипалауды сұрасам?» Ішкі әлеуеметтік басымдылық. Берннің айтуынша, ойындар «жеке өмірінде немесе қоғамдағы псевдоинтимдік әлеуеметтену үшін арнайы жүйені ұсынады». Сыртқы әлеуеметтік басымдылық. Ойындар бізге біздің әлеуеметтік ортамызда әңгімеге және өсекее тақырып береді. Биологиялық басымдылық. Бұл ойынның мақсатымен байланысты – сипалауды алу. «Мені ұр» ойынында негативтісипалау басым болғандықтан және мен балалық шақта шешіп қойғам, пазитивті сипалауды алу өте қиын, сондықтан мен негативті сипалаудың жолдарын қарастырғаным жөн. экзистенционалды басымдылық. Бұл ойынның функциясы өмірлік позицияларды растауда жатыр. Шарт жасасу. Берн бйынша, контракт бұл екі жақты нақты әрекет ету жоспары. Контракқа кретіні: қатысушы жақтар; олар бірге не істемекші; бұл қанша уақыт алады; бұл процесстің мақсаты немесе нәтижесі қандай болмақ; олар мақсатқа жеткенін қалай біледі; клиентке қаншалықты пайдалы және ұнамды болады. Ашық коммуникация. Эрик Берн клиентте, терапевтте істеліп жатқан жұмыс жайлы толық мәліметке ие болғанын қалады. Терапевт пен клиент жеңіл, түсінікті тілде сөйлесулері керек. Автономдылық. Эрик Берн бойынша идеал автономдылықта деген, бірақ оған нақты анықтама бермеді. Бірақ ол «үш адамның қасиетінің босауы мен толықтырылумен сипатталады: санамен ұғу, аяқ асты ой, интимділік». Санамен ұғу – бұл жаңа туған нәрестедей сезіп, естіп, көріп, сезіну қабілеттері. Мұндай адам өзінің сезімдерін түсіндірмейді, ата-ана тұрғысынан сипаттамайды. Аяқ асты ой – қылық-әрекет, ойлар, сезімдердің алуан түрлілігінің ішінен таңдау қабілеті. Интимділік - өзінің және басқа бір адам арасындағы ашық, айқын сезімдерінің көріністерімен көрсетіледі. Сонымен біз автонмдылыққа келесідей анықтама бере аламыз – бұл қылық-әрекет, ойлар, сезімдер «қазір және мұнда» шындығына реакциясы болып табылады. Топтық психотерапия. Кеңес берудің топтық формалары. Топтық терапияның даму тарихы. «Топтық динамика»,Курт Левин мектебінде «алаң» түсініктерінің қолданылуы. Топтағы динамикалықпроцестер. Топтық терапия процесінің кезеңдері. Лидер және әртүрлі терапевтік топтардағы жұмыс. Тренердің ролдік позициясы. Әлеуметтік –психологиялық тренинг. Тренинг топтар; тарихы, дамуы, негізгі түсініктері және жүргізілу барысы. Кездесу топтары. Тарихы және дамуы. Негізгі түсініктері, өзін ашу, өзіндік сана сезімі, жауапкершілік, сезімдеріне назар аудару,, осы жерде және қазір. Негізгі жүргізілу барысы,байланыс, сенімді қатынас орнату, дау-дамайды зерттеу, қарсылық білдіруді зерттеу, қолдау көрсету. Бағалау; жетістіктері және шектеулері. Психодрама Тарихы, дамуы, негізгі түсініктер (ролдік ойын, катарис, инсайт) және жүргізілу барысы. Бағытты бағалау. Психодрама дағдыларына үйрету. жүктеу/скачать 385,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|