Нарықтың белгілі бір түріне (сыртқы, ішкі) бағытталу. Сыртқы нарық кез-келген экспорттық өнімге белгілі бір деңгейде талап қояды және олар әрбір сатып алушы – ел үшін ерекше талап қойылады.
Бірінші кезекте өнімнің патентті тазалығы мен патенттік қорғанысын сипаттайтын патентті – құқықтық көрсеткіштерге қойылатын талаптар болып табылады. Оларды ескере отырып өнімді экспорттау елі таңдалынады. Бұлардан басқа жалпы талап ретінде экспортқа шығарылатын тауар қораптамасында штрих-кодтың болуы қажет.
Белгілі бір елдер үшін ерекше талаптар шетелдік стандарттардың ерекшеліктерімен, іске қосу жағдайларымен (ылғалды тропикалық климат, құрамында тұзы бар атфмосферада іске қосу мүмкіндігі), елдің ұлттық ерекшеліктерімен түсіндіріледі.
Екі жақты есепті болдырмау. Бірқатар критерийлердің өзгеруі тауардың немесе қызметтің пайдалылығын да, сонымен қатар оның құнын да сипатталды. Мысалы, сенімділікті арттыру, бір жағынан сапа деңгейін тұрақтандыруды арттырады, ал екінші жағынан – тұтыну бағасын төмендетеді. Тиімділіктің екі жаққа бірдейлігі, оны бөлуді қиындатады, ал кейбір жағдайда мүмкін емес. Сондықтан, сапаның интегралды көрсеткіштерін есептеудің нақтылығын қамтамасыз ету үшін, сенімділік көрсеткіштерінің мәнін екі жақты есептеуді болдырмау қажет. Яғни, сапалық сенімділік көрсеткішін салыстырмалы сипаттама формуласының алымында немесе бөлімін ескерген жөн.
Екі жақты шоттың ерекшелігін алдын-ала ескеру, сонымен қатар «жаңашылдық деңгейі» критерийін қолдану кезінде де, бәсекеқабілеттілікті бағалау кезінде де ескеру қажет. Егер, жаңашылыққа сапа көрсеткіштерін (тауарды жаңарту, жетілдіру) жақсарту арқылы қол жеткізілсе, онда бұл жағдайды екі критерийді – «жаңашылдық деңгейін» немесе «сапа деңгейін» есептеген кезде ескерген жөн.
Ұсынылатын талаптарды ескере отырып бәсекеқабілеттілік критерийлерінің номенклатурасын қалыптастыру және міндетті талаптардың артуы.
Талаптардың объектілері ретінде тауарларының көбісі бойынша тауардың а сенімділігі мен экстетикалық ерекшеліктеріне қойылатын талаптар алынады. Тауардың осы талаптарға сәйкестігі оның сәйкес сапасын қамтамасыз етеді. Осы талаптардың артуы тауарға бәсекелік артықшылықтарды береді. Талаптар негізіндегі сапа көрсеткіштері бәсекеқабілеттілік критерийлерінің номенклатурасын анықтайды.
Міндетті талаптардың (қауіпсіздік, экологиялылық) негізін құрайтын көрсеткіштер шектеулі болып келеді. Өйткені олардың стандарт нормаларына сәйкес болуы міндетті сертификаттау мен бәсекеқабілеттілігін бағалау үшін жіберілу шарты болып табылады.
11.3 КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТІҢ БӘСЕКЕҚАБІЛЕТТІЛІГІНЕ ӘСЕР ЕТЕТІН ФАКТОРЛАР Бәсекеқабілеттілік факторы – бәсекеқабілеттіліктің бір немесе бірнеше критерийлерін өзгертуге қажетті және жеткілікті болуының тікелей себебі. Факторлық талдау деп аталатын өнімнің бәсекеқабілеттілігінің жеке критерийлерін төмендететін себептер мен бәсекеқабілеттілікті арттыратын факторларды анықтау – дайындаушы-кәсіпорындар мен сатушы-кәсіпорындар қызметінің маңызды аспектісі. Бәсекеқабілеттілік факторларының жіктемесі 16-кестеде келтірілген.
16 кесте – Бәсекеқабілеттілік факторларының жіктемесі
Жіктеме белгісі
Факторлары
1. Іс-әрекет ету аясы
1.1. Макроэкономикалық
1.2. Микроэкономикалық
2. Пайда болуы
2.1. Негізгі (табиғи)
2.2. Дамыған (жасанды)
3. Мамандануы
3.1. Жалпы
3.2. Маманданған
4. Қамтамасыз ету сатылары
4.1. Өндірістік
4.2. Өткізу
4.3. Қызмет көрсетуші
4.4. Нарықтық
5. Әлеуметтік-экономикалық табиғаты
5.1. Ресурстық
5.2. Инфрақұрылымдық
6. Әрекет ету интенсивтілігі
6.1. Шамалы әсер ететін
6.2. Әжептәуір әсер ететін
6.3. Өте күшті әсер ететін
7. Әсер ету сипаты
7.1. Оң
7.2. Теріс
Кәсіпорын қызметі сыртқы ортада, яғни макроортада өтеді. Оның компоненттері елдің, аймақтың, саланың бәсекеқабілеттілігі болып табылады.
Макрорта компонеттері кәсіпорынға тікелей (мысалы, елдің басқару органдарының заңнамалық немесе салықтық әсер етуі) немесе жанама (халықаралық, экономикалық және басқа да факторлар арқылы) түрде әсер етеді (35-сурет).
Салықтар Салықтар
Төлемдер Субсидиялар
Тауарлар мен қызметтер Тауарлар мен қызметтер