Қазақстан рсепубликасы білім және ғылым министрлігі

М.ӘУЕЗОВ атындағы ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

Сөж

Пән:Дене шынықтыру

Орындады: Абдалиева Гулдор.

Топ : ХТ 20-4К.

Қабылдады: Мурат Әжибеков.

I. Кіріспе
Қозғалыс сапасы ретінде жылдамдық - бұл адамның белгілі бір жиілікпен және импульсивтілікпен осы шарттар үшін ең аз уақыт кесіндісінде қозғалыс әрекетін жасау қабілеті. Бұл сапаның табиғаты туралы мәселеде мамандар арасында көзқарастардың бірлігі жоқ. Кейбіреулер жылдамдықтың физиологиялық негізі жүйке-бұлшықет аппаратының лабильділігі деп ойлайды. Басқалардың пайымдауынша, жылдамдық көрінісінде нерв процестерінің қозғалғыштығы маңызды рөл атқарады. Көптеген зерттеулер жылдамдықтың адамның кешенді қозғалыс сапасы болып табылатыны дәлелденген.

Адамның жылдамдығының негізгі түрлері-қозғалыс реакциясының уақыты, бір жүрісті барынша жылдам орындау уақыты, максималды жиілікпен қозғалысты орындау уақыты, тұтас қозғалыс актісін орындау уақыты. Сондай – ақ жылдамдық көрінісінің тағы бір түрі ("жылдамдық сапасы") - қозғалыстың жылдам басталуы (спорттық тәжірибеде "күрт"деп аталатын). Тұтас қозғалыс жылдамдығы адамның жылдамдығын жанама түрде сипаттаса да, жылдамдықтың қарапайым түрлері емес, тұтас қозғалыс жылдамдығының (жүгіру, жүзу және т.б.) жылдамдығы іс жүзінде ең үлкен мәнге ие.

Жылдамдық-бұл адамның әртүрлі физикалық әрекеттерінде өте алуан түрлі және ерекше көрінетін сапа. Мұндай мысал алыңыз. Адам автокөлік жүргізіп, оның алдында дереу тоқтауды талап ететін кедергі туындайды. Бұл жағдайда жүргізушінің жылдамдығы екі нысанда көрінеді. Біріншісі-адам кедергіні көрген сәттен бастап тежегіш педаліне аяқпен қозғала бастағанға дейін уақытпен көрінетін қозғалыс реакциясының жылдамдығы. Екіншісі-қозғалыс жылдамдығы, яғни оң аяғы акселератор басқышынан тежегіш басқышына ауысатын жылдамдық. Бұл формалар арасында тығыз байланыс жоқ: адам өте жылдам реакцияға және сонымен бірге салыстырмалы баяу қозғалысқа ие бола алады. Және керісінше.

Олардағы ациклдік және циклдық, жарылу жылдамдауларын тез орындау қабілеті-спортшының ең маңызды қасиеттерінің бірі, мысалы, жеңіл атлет.

Қозғалыс жылдамдығы бірінші кезекте бұлшықеттердің, бағыттаушы және үйлестіруші қозғалыстың шиеленісуі мен босаңсуын тудыратын тиісті жүйке қызметімен анықталады. Ол спорт техникасының жетілуіне, бұлшық еттің күші мен икемділігіне, буындардағы қозғалысқа, ал ұзақ жұмыс кезінде спортшының төзімділігіне байланысты.

Жылдамдық – туа біткен сапа, мысалы, тиісті табиғи деректер болмаса, қысқа қашықтыққа жүгіруге болмайды деген тұжырымдар бар. Алайда, тәжірибе көрсеткендей, жүйелі көп жылдық жаттығу барысында спортшы жылдамдықтың сапасын өте жоғары деңгейде дамыта алады.

Жылдамдықтың әртүрлі көріністері бар. Жедел қимыл реакцияларын көру, дыбыс немесе тактильді тітіркендіргішке қабілетті деп ажыратады. Мысалы, семсерлесушінің қарсыластың әрекетіне жауап ретінде реакциясының жылдамдығына, жүгірудің стартынан қысқа қашықтықтарға жылдам қозғалуына. Жылдамдық бағыты мен сипаты бойынша қозғалыстарды ауыстыру, қозғалыстарды тоқтату қабілеттілігінен де көрінеді. Бұл спорттық ойындарда, шаңғымен жылдам түсу, слаломда ең көп байқалатын жылдамдық сапасының жағы.

Жылдамдықтың сипаттамаларының бірі, мысалы, спринтерлік жүгіру, радиотаратқыштың кілтінде жұмыс істеу, музыкалық аспапта трелді орындау және т. б. сияқты іс-әрекеттерде үлкен рөл атқаратын қозғалыс жиілігі болып табылады. Дененің қозғалатын бөлігінің салмағы аз болса, оны үлкен жиілікпен дамытуға болады. Қозғалыстың ең үлкен жиілігі-саусақтар мен білезіктер. Дене қозғалысының сәулелі-білезік, шынтақ және иық буындарындағы қозғалыстармен салыстырғанда ең баяу. Қозғалыс жиілігі өте аз дамиды.

Қозғалыс жиілігін дамыту үшін, ең жоғары, табиғи, жиілікпен, бірақ табанның еденнен ең аз көтерілуімен орнында жүгіруді пайдалануға болады. Бұл жаттығуды 10 секунд ішінде қадамдар санын санай отырып, тиісті тест ретінде қолдануға болады. (еденге қандай да бір аяқпен тию ыңғайлы).

Қозғалыс жылдамдығы мен жиілігін арттыру үшін дыбыс ырғағын немесе тиісті музыканы пайдалануға болады. 15-30 секундқа есептелген анық үдейтін ырғағы бар музыкалық сүйемелдеумен. қозғалыс, шекті жылдамдықты көрсету және оны арттыруға тырысу әлдеқайда оңай. Осылайша, экспериментте жылдамдатылған би ырғағымен бір орында жүгіру спортшыларға қозғалыс жиілігін 5-8% - ға арттыруға мүмкіндік берді.

Жылдамдық, сондай-ақ ең қысқа уақыт аралығында белгілі бір қашықтықты еңсеру қабілеттілігінде, сондай-ақ бір немесе қайталанған қозғалыстардың импульсивтілігінде, айқындығында көрінеді. Көрсетілген жылдамдық көріністерінің арасында байланыс бар, бірақ тікелей тәуелділік жоқ.

Жылдамдықтың даму деңгейі, сайып келгенде, спорттың басым көпшілігінде табысты анықтайды. Тіпті марафоншы жоғары "крейсерлік" жылдамдықты*сақтай отырып, өз қашықтығын жылдам жүгіруі мүмкін. Ауыратлеттің табысы қажетті қозғалысты қандай жылдамдықпен орындай алатынына байланысты.

Жылдамдық анықталады:

• әртүрлі конструкциядағы реакциометрлермен белгілі бір сигналға жауап ретінде қозғалыс жылдамдығын өлшеу жолымен;

  
  

• белгілі бір амплитуда шекарасындағы аяқ-қолдың немесе дененің белгіленген уақыт ішіндегі қозғалыс саны бойынша;

  
  

• белгіленген қашықтықты өту уақыты бойынша (мысалы, 20, 30 м жүгіру));

  
  

• күрделі іс-қимылда бір рет қозғалысты орындау жылдамдығы бойынша, мысалы секіруде итермелеу, иық белдігінің қозғалысы және лақтырылудағы қолдар, бокстағы соққы, қысқа қашықтыққа жүгірудің бастапқы қозғалысы, гимнастшының қозғалысы және т. б