Қазақстанда нарықтық экономикаға көшудің алғашқы кезде үш кезеңі белгіленді
жүктеу/скачать 110,59 Kb.
|
каз тар
| 13. 1950-80 жж. саяси репрессия құрбандарын ақтау тарихы.
Библиографиялық сипаттама: У. А. Қыстаубаева постстала кезеңіндегі саяси қуғын-сүргін құрбандарын оңалту (1953-1968 жж.): ерекшеліктері мен қайшылықтары тарихи зерттеулер: III халықаралық материалдар. ғыл. конф. (Қазан қ., 2015 ж. Мамыр). (өтініш берген күні: 06.10.2019). И. В. Сталиннің өлімінен кейін және билікке келгеннен кейін Н. С. Хрущев келеді, Сталин режімінде қуғын-сүргінге ұшыраған адамдарды босату және оңалту басталды. Бұл істе н. С. Хрущев мойындаған бастама алдымен Л. П. тиесілі болды. "Сол кезде бұл мәселені көтерген Берия, оны пысықтап, тиісті ұсыныстар енгіздік, және біз (яғни ОК Төралқасының мүшелері) онымен келісеміз" [1, б.88]. 1954 жылы 4 мамырда КОКП ОК Президиумы "контрреволюциялық қылмыстары" үшін соттық және соттан тыс органдармен сотталған, сол уақытта қамау орындарында және қоныс аударуда болған адамдарға барлық істерді қайта қарау туралы шешім қабылдады [2, б.57]. Осы мақсатта прокуратура, ІІМ, МҚК және КСРО Әділет министрлігінің басшы қызметкерлері кірген комиссиялар құрылды. Орталық комиссияны КСРО Бас прокуроры Р. А. басқарды. Руденко, жергілікті прокурорлар-Республика, өлке және облыс прокурорлары. Қазақстанда комиссия 5 адамнан тұрды, оны ҚазКСР Жоғарғы Сотының Төрағасы — Досанов, оның орынбасарлары — Королькова, Мамутова және Жоғарғы Соттың мүшелері — Бондаревский және Тілегенова басқарды[3, 14 б]. Комиссиялардың жұмыс тәртібі КСРО Бас Прокурорының, КСРО Әділет министрінің, КСРО Ішкі істер министрінің және КСРО Министрлер Кеңесі жанындағы МҚК төрағасының 1954 жылғы 19 мамырдағы бірлескен бұйрығымен белгіленді. Орталық комиссия МББ алқасы, СССР ІІМ–ІІХК жанындағы Ерекше кеңес, СССР Жоғарғы Сотының Әскери алқасы, шетелде болған әскери бөлімдердің әскери трибуналдары сотталған адамдарға істерді қайта қарау құқығына ие болды. Республикалық, өлкелік және облыстық комиссияларға ІІХК–тен ІІХК үштігімен, жергілікті соттар мен әскери трибуналдармен және арнайы кемелермен (желілік және лагерьлік) сотталған адамдарға істерді қайта қарау жүктелді. Аталған істерді қарау кезінде қуғын-сүргін фактісі танылған жағдайда Комиссия іс бойынша шешімнің күшін жою және сотталған адамды толық ақтау, қылмыс құрамын қайта саралау, жаза мерзімін қысқарту, КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1953 жылғы 27 наурыздағы "рақымшылық туралы" Жарлығын қолдану, қоныс аударту сілтемесін ауыстыру туралы қаулы шығара алады. Комиссиямен сотталуы дұрыс деп танылған адамдарға қатысты шешімді қайта қараудан бас тарту туралы қаулы шығарылды. Соттан тыс органдар сотталған адамдарға істер бойынша шығарылған оңалту комиссияларының қаулылары түпкілікті болып саналды. Қашқаны, дене мүшесін зақымдағаны, жұмыстан бас тартқаны үшін сотталған, сондай-ақ "контрреволюциялық қылмыстары" үшін жазасын өтеп жүрген, оларды қылмыстық қылмыстары үшін қамау орындарында соттаған адамдарға іс қаралуға жатпайды. Мұндай істер жалпы тәртіпте (яғни прокуратура мен соттар) қаралуы тиіс. Қазақстанда 1954 жылдың 1 маусымынан 1956 жылдың 1 маусымына дейінгі кезеңде 35853 адамға 28631 іс қайта қаралды (Толық емес мәліметтер бойынша). Оның ішінде 2855 адамға қатысты толық оңалтуға байланысты іс тоқтатылды, қылмыс құрамы бойынша 707 адамға қайта сараланды. 17703 адам үшін жазалау мерзімі қысқартылды. 9129 сотталғандарға 1953 жылғы 27 наурыздағы "рақымшылық туралы" Жарлық қолданылған. 348 адам үшін сілтеме жойылды. Сотталғандардың шамамен бір жетінші бөлігі үкімді өзгертуден бас тартылды (5111 адам) [4, 15-22 Б.]. "Контрреволюциялық қылмыстар" үшін сотталған адамдарға арналған істерді қайта қарау жөніндегі комиссияның есебін талдай отырып, көптеген істер бойынша комиссия жартылай шешім қабылдады, яғни жаза мүлдем жойылмаған, ал тек жазалау мерзімі 10 жылдан 5 жылға дейін төмендеген деген қорытынды жасауға болады. Мысалы, 1949 жылы 23 ақпанда 58-10-бап бойынша 10 жылға сотталған Фомин Яков Алексеевичтің ісін қарастыра отырып, "антисоветке қарсы үгіт жүргізгені үшін, партия мен Үкімет басшыларына жала жапқаны үшін", комиссия оның айтқан сөздері қасақана сипатқа ие болмағанын, оның соғысқа қатысуын, бұрын сотталмағанын, Қызыл Әскерде қызмет етуін үйретті, дегенмен, тек қана жазалау шараларын 5 жылға дейін төмендету туралы шешім шығарды [5, 158 б.]. жүктеу/скачать 110,59 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|