«Қазақстандағы аштық, 1921-1922 жж.: құжаттар, статистика, ақпарат» Ашаршылық қазақтың басына 10жылдың ішінде 2рет түскен. Ең бірінші ашаршылық 1921-1922 жыдары болғын. Ол Мұхтар Әуезовтың «Қазақ Республикасы Қазақсыз қалады»
жүктеу/скачать 20,06 Kb.
|
«Қазақстандағы аштық, 1921-1922 жж. құжаттар, статистика, ақпарат» деректері бойынша контент-талдау дайындау.
|
«Қазақстандағы аштық, 1921-1922 жж.: құжаттар, статистика, ақпарат» Ашаршылық қазақтың басына 10жылдың ішінде 2рет түскен.Ең бірінші ашаршылық 1921-1922 жыдары болғын.Ол Мұхтар Әуезовтың «Қазақ Республикасы Қазақсыз қалады» деген мақаласында көрсетілген.Осы мәтінде өлкелік партия комитетінің КПСС орталық комитетіне жіберген 145беттік есебі бар сондағы пратаколдан алынып отыр.Сол пратаколдағы есеп бойынша 1921-1922 жылдарда 1млн200мың адам қырылған делінген.Ал Әлихан Бөкейхан орта есеппен шығара отырып оны 90032мың деп көрсетеді.Қазақ ұлты 1723жылдардағы Жоңғар шапқыншылығы кездердегі,Ақтабан шұбырынды мен Екінші дүниежүлізілік соғыс кезіңде дәл мұндай қырғынға ұшыраған жоқ. Қазіргі кезде XX ғасырда болған екі ұлы ашаршылықтың құжаттары жарияланып,көптеген мәліметтер алынған.Соныі ішінде «Ақтөбе облыстық тарихи өлкетану»музей қорында сақталғанбірнеше құжаттар бар. Ақтөбе өлкесіндегі 1921-1922жалдардығы аштық. XX ғасыр басы қазақ даласы үшін қуаныштан көрі қасыреті көп ғасыр болды.Патша үкіметінің озбырлы саясаты қазақ халқын өз жерінен айырды.Одан кейінгі Азамат соғысындағы ақтар мен қызылдардың қанды арпалысыннан соң Кеңестік үкіметтің сұрпқия саясатына тап болды.1921-1922 жылдары елдегі болған аштыққа соғыстан кейінгі шаруашылықтың күйреуімен құрғақшылықтың салдарыннан малдың жаппай қырылуы және1919 жылдың қаңтарында енгізілген азық түлік салғырты яғни, ауыл шаруашылық өнімдерін мемлекетке мәжбүрлі түрде тапсыру саясаты тікелей әсер етті.Ақтөбе архивінде сақталған құжаттарға сүйенсек губерниялық атқару комитетінің басшылары Рияхов ,Назаров,Сердековтар сол жылдардағы Ақтөбе жерін жайлаған қасірет пен малдың жұқпалы аурудан қырыла бастағанын Ленинге жазған хаттарында баяндайды.Орталықтан қайран болмай қазақтың ұлт зиялылары аштықпен күресуге бар күшін салды,оны тоқтатуға тырысты.Алайда,1921жылдың қараша айында Ақтөбе қаласында 469ересеу ,320 бала аштықтан көз жұмып,ал өлкедегі мал басының 55% азайған екен.Сол жылы 280649ересек 7700725 бала аштыққа тірілей тап болған.Яғни,олар теміржолдың бойында,қаланың ішінде немесе біздің аудандарда босып барлығы бір тілім нан іздеп немесе қарындары ашып елді жағалап кеткен екен.1921жылдың шілде айынан басап аштық Ақтөбе,Орынбор,Орал,Бөкей,Адай губернияларында тез тарай бастайды.1920жылы құрылған Қырғыз АССР біздің қазіргі Қазақстанның мемлекеті дейміз.Астанасы-Орынбор.Ал Қазақстанның оңтүстік бөлігі тұтасымен Түркістан автономиялы республикасына кіріп кеткен.Солтүстік,батыс жақта орналасқан Ақтөбе,Орынбор,Ақмола ,Семей халықтарының бәрі онтүстікке қарай жаппай босқын болып кете бастайды. 1921-1922 жылдары аштыққа ұшыраған адамдардың көрсеткіші:
Кестедегі адам арқылы республикада өмір сүрген 4781263 адамның жартысы аштыққа ұшыраған адамдар екенің көруге болады.1921жылы 11-18 маусымда Қазақ өлкелік атқару Коминтеті азық-түлік салғыртың енді салықпен ауыстырсада жағдай қиындап береді,яғни,салықты үсті-үстіне салып төлей алмастан,малын тарып алу басталады.1921-1922жылдарда болған аштыққа тікелей әсер еткен жағдай :бұл орталықтағы большевиктік партияның теріс саясат жүргізуі,азыұ-түлік салғыртының енгізуі, кез-келген қарапайым шару болсын,бай болсын салық төйлейтін болған.Қазақстанның жерінде 1921-1922 жылдары болған ашаршылықтың негізгі себебі:қуаншылық,жаңбырдың жаумауы жердің құрғап кетуі деп көрсетеді.Табиғаттан бұрын ең бірінші халыққа қарсы жүргізілген саясаттың нәтижесінде ашаршылық болды деп толық айтуға негіз бар.Халақтан малды тартып алып кеткеннен кейін шаруаларлы жерінен қуғаннан кейін ,халық арасынан бандиттер,қарақшылар,барымташылар шығабастайды.Сондай бассыздықты шешуге Ішкі Істер күш сала бастайды. 1921жылы9сәуірде шыққан Ақтөбе Уезінің атқару коминтетінің басшысы Мырзағұл Атаниязовтың №900 жиырмасыншы бұйрығы шығады.Ол бұйрықта ауылдық кеңестер,болыстық атқарушылар коминтетеріне,ауылда отырған кеңестер өздерінің отырған жерлеріне өздері мықты болсын,халық жаппай қырылып жатыр,өлгердердің денесін көму керек,судың бетін тазалау керек,яғни өлген адамдарды суға тастамау керек. Себебі көптеген жұқпалы аурулар тарап жатыр деп қатаң бұйрық шығарған.Төтенше жағдайлар бойынша Орталық коминтет Ақтөбе қаласы Темір,Шалқар,Ырғыз,Ойыл,Қарабұтақ,Ақбұлақ аудандарында ашыққандарға 315млн көлемінде көмек берген екен.Бұл ақшаға түнеу үй салынған,Мәскеуден 2 вагон астық ссатып алынған және Ташкенттен 1 вагон ұн, 1вагон жеміс, 2сессерны мұнай әкелінеді.Аштық қасіріті 1922жылдың наурыз, сәуір айларында күрт күшейеді. Ақтөбе губерниясының халқының 50% көз жұмады,28%індетке тап болады.1921жылдың тамыз айы мен 1922жылдың қаңтар айы аралығында біздің жерден 10000 адам Түркістанға қоныс аударған екен,1000адам Орынбордың өзінің жеріне көшірілген,3907адам Ақбұлақпен Жұрыннан Түркістан аумағына жіберілген.Тірі қалған адамдарды жинап вагондарға тиеп Түркістан аумағына жіберген.Ол жақта өмір сүруге жағдай болған.1919жылдан бастап Кеңес Одағы жерін жайлаған аштыққа халықаралық ұйымдар көмекке келеді.Ұйымның көмектері туралы жазушы Максим Горкидің «БҰҰ» сияқты ұйымдарға жазған хаттарынан біле аламыз.Америкада Нейорк Таймс деген газетке Максим Горкидің үндеуі яғни, «КСРО халқы зардап шегіп жатр,Ресейдің халқы соғыстан кейін қырылып жатыр» деген үлкен үндеулерін жариялайды.Сол кезде шетелден көмек берушілер Кеңес Одағына қарай ағыла бастайды.Ұйымдардың ішінен АРА деген ұйым көмекке келеді.АРА деген сөз-Америкалық Релиф Админстричн (Америкалық көмек әкімшілігі).Осы ұйымның көптеген көмегі Кеңес Одағына тиеді.Ең бірінші олар балаларға, сосын ересектерге азық-түлік таратумен айналысады.Бұл ұйым 1922 жылдың 22желтоқсанынан бастап Ақтөбе губернесінің ашыққан баларды тамақтандырады.Ақпан айында бөлінген 25000құрғақ пайоктың 3000Ақтөбе қаласына,6000 Ақтөбенің аудандарына,7500данаы Ақбұлаққа,6500данасы Темірге,2000данасы Қосестек аудандарына таратылады.30қаңтарда АРАның Орынбор губерниясының 3ауданында Ақтөбеде және Ақтөбе губерниясынын Алталы ауданында 717 асханасы ашылған.1маусымға дейін Ырғыз,Шалқар аудандарында 1101асхана ашылады.Тамақтандырумен қоса тұрмысқа қажетті заттарменде қамтамассыздандырған.Д.Т.Томщка-1922жылы Ақтөбе губерниясы,Троицк болысы.Троицк ауылындағы америкалық АРА ұйымының төреғасы болған.Бұл кісі Ақтөбе музей қорына ашаршылық кездегі өз құжаттарын тапсырған.Аштықты растайтын ерекше құжаттар бар солардың бірі:шетелдік АРА ұйымының ересектерді тамақтандыруға берілген акт түрі.БҰЛ АКТТА ОСЫ томщканын қолы қойылған,актді 1921жылдың 1 тамыз күні Ақтөбе губерниясы,Троицк ауылында №31 үлестіру пунктінде 27шілдеден бастап 23 тамызға дейін 687адамның жан басына шаққанда 18жарм пыунктан келетін320 фунт жүгері ұны таратылғаны жазылған. жүктеу/скачать 20,06 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|