ҚазақТЫҢ этикасы мен эстетикасы астана

275 
болып шыға келді. Әрине, исламның өркениеттендіру қызметін ешкім 
бекерге шығарып отырған жоқ. Алайда, әруақты қадірлеу соқыр 
сенімге жата қоймас. Әр тарихи кезеңнің, этномәдениеттің өзіндік 
реттеу тетіктері (әдебі) болған. 
Таза діни ұстанымда бұл дүниенің жалғандығына басты назар 
аударылады. Әлем жетіспеушілігі оның кемістігін о дүниеде 
толтыруға болады деген ой туындайды. Алайда қатал даланы шебер 
игере білген көшпелілер үшін бұл дүниенің қиындықтарын жеңе білу 
өз қабілеттілігін жетілдірумен байланысты. Ол үшін жоғары 
моральдық қасиет қажет. Осындай өмірлік позиция ақын-жыраулар 
шығармашылығында анық жарияланады. “Мен нағыз адаммын, себебі 
адамдық белгілерді өз бойыма жинақтай білдім”,- дейді олар. 
Тоғай, тоғай, тоғай су, 
Тоғай қондым өкінбен, 
Толғамалы ала балта қолға алып, 
Топ бастадым, өкінбен, 
Тобыршығы биік жай салып. 
Дұспан аттым, өкінбен, 
Тоғынды сарты нар жегіп, 
Көш түзедім, өкінбен, 
Ту құйрығы бір тұтам, 
Тұлпар міндім, өкінбен, 
Туған айдай нұрланып 
Дулыға кидім, өкінбен, 
Зерлі орындық үстінде, 
Ақ шымылдық ішінде 
Тұлымшағын төгілтіп, 
Ару сүйдім өкінбен
1
, – дейді Доспамбет жырау. 
Хандық дәуірінің көркем санасында, бір жағынан, күйбең 
тіршіліктің ырықсыз иесі болу құпталмаса, екінші жағынан, қиял мен 
елеске бағытталған өмір де мұрат болмады. Осы тұрғыдан қазақ ақын-
жыраулары діндегі әдептік бастамаларға басты назар аударды. Бұл 
жөнінде белгілі философ Қ.Ш. Нұрланова өз ойын былай 
тұжырымдайды: қазақта “жалпы жарық дүниеге табыну мәдениеті 
терең орын алған. Ешнәрсеге, ешкімге қиянат жасамау – 
мұсылманшылықтың 
негізгі 
этикалық 
арқауы. 
Қазақ 
дүниетанымының негізі – этикалық арқау”
2
. 
Сол сияқты хандық дәуірдегі қазақ мәдениетінде де түркілік 
“Тәңірі” мұсылмандық “Алламен” бір бейнеге айналып кетті. Ақын-
жыраулардың 
әдептік 
түсініктері 
де 
жалпы 
мұсылмандық 
1
Бес ғасыр жырлайды. 1-ші том. — Алматы: Жазушы, 1984.

жүктеу/скачать 2,51 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: