Дәрістің мақсаты: Фонетикалық бөлшек буын, оның түрлері туралы мәлімет беріп, дыбыстар үндесуінің бірі буын үндестігі заңдылықтарымен таныстыру.
Тірек сөздер: Буын, жуан, жіңішке, аралас буындар, ашық, тұйық, бітеу буындар; сингармонизм.
Буын және оның түрлері. Дыбыстар үндесуі туралы түсінік. Оның түрлері.
Сингарморнизм. Буын үндестігіне бағынбайтын жағдайлар.
Дәріс мазмұны: Дыбысталу жағынан алғанда сөйлеу жік – жігімен айтылған дыбыс шумақтарының тізбегінен құралады. Дыбысталудың шумағы өз ішінде жігі ажырап, кіші топтарға бөлшектенеді. Олар сөйлеудің фонетикалық единица, фонетикалық қатар ретінде қаралады. Солардың бірі – буын. Біздің сөзіміз айтылуы жағынан ең кішкене единица буынға ажырайды.
Фонециялық ауаның, кілт үзілуінен не кедергіге ұшырамауының нәтижесінде пайда болатын жеке дыбыс немесе дыбыстар тобы.
Қазақ тілінде буынның маңызы зор. Себебі, фонетикалық негізгі заңдар осы буын айналасында өрбиді. Буын:
Ашық буын 1.А
2.ВА
Тұйық буын 1. АВ. АВВ.
Бітеу буын 1.ВАВ, ВАВВ.
Сөз ішінде, сөз аралығында даусты, дауыссыз фонемолардың, сөзаралығындағы бір сөз бен екінші сөздің бір-бірімен үйлесіп, үндесіп, тіл табысып айтылуын дыбыстарүндесуі дейміз.
Дыбыстар үндесуі
сингарманизм
аккомодация
ассимиляция
Сингарманизм құбылысы:
ән + ші+лер+ іміз + де + гі
Дыбыстық үндесуі не үшін қажет?
Сингарманизм заңына бағынбайтын жағдай қалай пайда болады?
