«Қазіргі қазақ тілі. Сөз тіркесі мен жай сөйлем синтаксисі» пəні бойынша оқу-əдістемелік кешен

5. М.Балақаев.Қазіргі қазақ тілі (синтаксис).Алматы, 1992. 
6. М.Балақаев.Т.Сайрамбаев. Қазіргі қазақ тілі. Алматы, 2004. 
7. Р.Əміров. Жай сөйлем синтаксисі. Алматы, 1983. 
8. Р.Əміров.Г.Əмірова. Жай сөйлем синтаксисі. Алматы, 1997. 
9. Т.Сайрамбаев. Сөз тіркесі мен жай сөйлем синтаксисі. Алматы, 1992. 
10.Қ.Жəукенов. Синтаксис. Алматы, 1996. 
8-дəріс 
Дəріс тақырыбы: 
Жай сөйлемнің құрамдық/құрылымдық түрлері 
Дəріс мазмұны: 
Жай сөйлемнің құрамы: жалаң, жайылма, күрделенген. 
Олардың берілу жолдары. Жай сөйлемнің құрылым: жақты, жақсыз, атаулы. 
Жай сөйлемнің құрамдылығы: бір құрамды, қос құрамды. 
№8 Семинар 
Семинар тақырыбы
: Анықтауыштардың жасалу жолдары. Анықтауыштық 
тұлға мəселесі. 
Семинар мазмұны:

Сөздердің сөйлем мүшесі болуының негізгі шарттары. Сөйлем мүшелерінің 

құрамы: дара, күрделі, үйірлі мүшелер. Бұларды бір-бірінен ажырату 
жолдары, белгілері. Сөйлемдегі айқындауыш жəне бірыңғай мүшелер. 
Сөйлем мүшелерінің орын тəртібі жəне оның қызметі. Сөйлемнің тұрлаулы 
мүшелері: бастауыш, баяндауыш. Тұрлаусыз мүшелер: толықтауыш, 
анықтауыш, пысықтауыш: мағынасы мен сөйлемдегі орны. 
 
Əдебиеттер:
1. А.Байтұрсынов. Тіл тағылымы. Алматы, 1992. 
2. Қ.Жұбанов. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. Алматы, 1999. 
3. С.Аманжолов. Қазақ əдеби тілі синтаксисінің қысқаша курсы.Алматы,1994 
4. М.Балақаев.Т.Қордабаев. Қазіргі қазақ тілі (синтаксис).Алматы, 1971. 
5. М.Балақаев.Қазіргі қазақ тілі (синтаксис).Алматы, 1992. 
6. М.Балақаев.Т.Сайрамбаев. Қазіргі қазақ тілі. Алматы, 2004. 
7. Р.Əміров. Жай сөйлем синтаксисі. Алматы, 1983. 
8. Р.Əміров.Г.Əмірова. Жай сөйлем синтаксисі. Алматы, 1997. 
9. Т.Сайрамбаев. Сөз тіркесі мен жай сөйлем синтаксисі. Алматы, 1992. 
10.Қ.Жəукенов. Синтаксис. Алматы, 1996. 
11.М.Серғалиев.А.Айғабылов.О.Күлкенова. Қазіргі қазақ əдеби тілі.А., 1991. 
12.Ғ.Қ.Иманалиева. Шылаулар синтаксисі туралы. Алматы,1997. 
13.Т.Қордабаев. Қазақ тіл білімінің проблемалары. Алматы, 1998. 
14.Қазақ 
тілінің 
грамматикасы, 
2-бөлім. 
Алматы, 
1967.15.Қазақ 
грамматикасы. Астана, 2002. 
ОСӨЖ:
Синтаксистік бірліктердің өзара теңдестігі.

Бұл байланыс түрі синтаксистің сөзтұлға, салалас құрмалас жəне мəтін 
саласында қызмет етеді. Сөзтұлға синтаксисіндегі қызмет тілдегі салаластық 
тіркестерді жүйелеуден көрінеді. Яғни, толық мағынаға ие кез келген 
сөзтұлға бір-бірімен интонация арқылы жəне жалғаулық шылаулардың 
көмегімен байланысады.
Əдеби тілімізде сабақтас байланыстың қызметіне бағынған сөздер 
молынан ұшырасады. Мұнда синтаксистік бірліктердің бір-біріне иек арта, 
бағына байланысуы бар. Бұл байланыс түрінің де синтаксистің үш саласы 
үшін қызметі айқын. 
Салаластық байланыс пен сабақтастық байланыстың араласа келуі орын 
алады. Мұндай байланыс түрлерінің жеке тіл білімдерінде, атап айтқанда 
орыс, монғол, түрік тілдерінде, əрі салаласа, əрі сабақтаса байланысу деп 
атау болды. Ал қазақ тіл білімінде терминге қажет талап сақталып 
отырғандығын байқаймыз. Мұндай байланысу түрін Н.Базарбаев əрқилы 
байланыс деп атаған
1
. Біздің тарапымыздан əртиптес деп аталып келді де, 
ғылыми талдаулардан кейін аралас атуымен қазақ тіл білімінде орнықты

жүктеу/скачать 0,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: