феодалдардың басшысы сур тайпасынан шыққан Шерхан Фарид болды.
Бихардағы екі шайқаста Хумаюн Шерхан тарапынан талқандалып,
Үндістаннан алғашқыда Синдқа, кейіннен бауырларымен Иранға қашты.
Үндістанда қалған Хумаюнның үлкен ұлы - жасөспірім Акбарды оның
бауыры Кабулға алып кетеді.
Шер-шах деген атпен таққа отырған (1539–1545), Фарид Сур қоғам
талабына сай өзгерістер енгізді. Жан-жағына ағаштар отырғызылып, 1700
керуен-сараймен қамтылған төрт сауда жолы салынды. Бұл жол астананы,
яғни Аграны Бенгалиямен, Раджпутанамен, Аттокпен және Мултанмен
қосты. Бүкіл ел кіші-гірім әкімшілік - паргандарға бөлінді. Шер-шах
орталықтың бақылауын күшейтті. Ол ең алдымен феодалдарды, әсіресе билік
үшін күресте сүйенген Бихар мен Бенгалиядағы ауғандықтарды ауыздықтау
міндетін алға қойды.
Шер-шах джагирдарлардан қолданыстағы джагирдің ауқымын,
мемлекет әскерінің негізін құрайтын жалдамалы салт аттылардың санын
беруді қатаң талап етті, жылқыларды таңбалауды енгізді. Жер салығына
өзгерістер енгізді. Бұл өзгерістер салықты есепке алуды жетілдіруге, сөйтіп,
қазынаға түсетін кірісті көбейтуге, сондай-ақ салықты төлеушілердің
жағдайын жақсартуға бағытталды. Енді салықты заттай немесе ақшалай
төлеуге ерік берілді. Жергілікті үндістер мемлекетті басқару ісіне тартыла
бастады. Үндістер дініне тіл тигізу қатаң жазаланатын болды.
Шер-шах наразылықтар мен шаруалар көтерілістерін аяусыз басып
отырды, мысалы Аградағы ауғандық ниязи тайпасының қарсылығын
жаншып тастады. Шер шах жерін ұлғайту мақсатында раджпут
князьдықтарын бағындыруды көздеді. Үндістанның батыс жағалауындағы
сауда жасайтын аудандарға жылжыды. Алайда, 1545 ж. Шер шах раджпут
бекінісі – Каланджараны қоршауда өзінің оқ-дәрі қоймасында болған
жарылыс кезінде қаза тапты.
Шершахтың қайтыс болуымен ауған феодалдарының таққа таласы
күшейді. Бұл жағдайды Ираннан келген Хумаюн пайдаланды. Ол әртүрлі
құрамдағы
(түрік,
ауған,
парсы,
түркмен,
өзбектер)
әскерімен
қарсыластарының әскерін жеңіп, 1555 ж. Дели қаласын бағындырды, бірақ
билігі ұзаққа бармады. Көп кешікпей ол мәрмәр сатыдан құлап, бірден өліп
кетті. Тақ мұрагері Акбардың тәрбиешісі түркмен Байрам хан регент
(уақытша билеуші) болып қалды. Оның қарсыласы Сур әулетінің әскерін
басқарған талантты қолбасшылардың бірі, үндіс Хему Дели қаласын
бағындырып, «Викрамадитья раджасы» атауымен билеуші атанды. 1556 ж.
Хему моғолдармен болған Панипат шайқасында 5 мың жауынгер-пілдеріне
сүйенді. Алайда, кездейсоқ жебенің оғы көзіне тиіп, пілден құлап қаза
табады. Қолбасшысыз қалған жауынгерлері жан-жаққа бытырап кетті.
Шайқаста жеңіске жеткен Акбар билігі (1556-1605) жарты ғасырға жуық
мерзімді қамтыды. Осылайша, Солтүстік Үндістанда Моғолдар билігі беки
түсті.
Достарыңызбен бөлісу: