Бағдарламасы. 1 тарау. Жалпы ережелер
жүктеу/скачать 2,62 Mb. Pdf көрінісі
|
umkd-4
- Бұл бет үшін навигация:
- Ісінен білдік
| рационалдық
діни философияға, нақтылай келе деизм (Құдайды Жаратушы ретінде мойындағанмен, Табиғат әрі қарай өз заңдылықтарының негізінде өмір сүре береді) бағытына жатқызуға болатын саяқты . Өзінің «Тіршілік, жан туралы» өлеңінде ойшыл Дүние жөнінде былай дейді: «Жаралыс басы қозғалыс, Қозғауға керек қолқабыс. «Жан» де, мейлің бір «мән» дс, « Сол қуатпен бол таныс. Әлемді сол мән таратқан, Қозғалмаса көшпейді, Көшпеген нәрсе өспейді. Өспеген нәрсе өзгермес, Түрден ол тұрге түспейді». Бұл шумақтан біз бүкіл дамудың қайнар көзі қозғалыста екенін, ол жоқ жерде өсіп-өнудің де жоқ екенін байқаймыз. Бірақ ойшыл сол қозғалыстың өзі бір қуаттың арқасында болатынын айтады. Бұл жерде еріксіз XX ғ. өмір сүрген әйгілі француз діни философы Теяр де Шарденнің дүниенің негізіндегі «тангенциал-дық» (физикалық) және «радиалдық» (психикалық) энергиялар жөніндегі ойлары есімізге түседі, өйткені Шәкәрімнің көзқарасы оған өте жақын. Әрі қарай: «Құс, балық, шаян, көп алуан, Айуаннан өсіп болдық адам. Кейіміз есті, кейіміз надан, Жаралыс салған сондай мән». Ақынның бұл өлең жолдарынан біз адамның өзі табиғаттың төл туындысы екенін байқаймыз, яғни ол Бұл мәселеге жараты-лыстану тұрғысынан қараған екен. «Жанымыз - күннен келген нұрдан, Тәніміз-толырақпененсудан. Күн - атам, анық жер - анам, Бірі нұр беріп, бірі - тамақ, Бұзады біраққайтадан. Ер жетем, толам, қайта солам, Әрі анам - Бұл жер, әрі - молам...». Қандай ғажап ойлар! Күннің сәулесінің арқасында жер бе-тінде тіршілік дүниеге келді емес пе? Бұл шумақтан біз Шәкәрімнің тіпті деизмнен гөрі пантеизмге (Табиғаттың өзін Құдаймен теңей-тін ілім) жақынырақ екенін жорамалдаймыз. Сонымен қатар Бұл дүниеде еш нәрсе де мәңгі емес, өзінің сатыларынан өтіп (ер жетем, толам, солам) өмір сүруін тоқтатады. Бірақ ол ізсіз жоғалып кетпейді, басқа бір денеге, құбылысқа айналады. «Әлектриядан не шықты, Істедің талай қызықты! Дәл өзін көрген адам жоқ, Шын затын оның кім ұқты? Ісінен білдік барлығын», - дейді ұлы ойшыл. Бұл жолдар, бір жағынан, ақынның өз заманының ғылыми жетістіктерін білгенін көрсетсе, екінші жағынан, оларды түсінуде идеалистік жолға түсіп кетпей, практика, іс-әрекет арқылы оның шындығына жету мүм- кіндігі айтылады. «Күннен неге түсіп тұр мұнша жүктеу/скачать 2,62 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|