Бағдарламасы бойынша шығарылды Нұрғали Р. Шығармалары
жүктеу/скачать 1,65 Mb. Pdf көрінісі
|
Аширов
| Бірінші тарау
ҚАҺАРМАНДЫҚ ДРАМА «Қызыл сұңқарлар» драмасының шығармашылық тари- хы туралы не айтуға болады? Рас, белгілі себептердің зардабынан С. Сейфуллиннің басқа шығармалары секілді бұл туындының да қолжазбасы, автор- дың алғашқы эскиз, жоспары секілді дүниелер жойылған. Деген- мен, драматургтің эволюциясын аңғаруға, шығармашылық ұстаханасына енуге мүмкіндік беретін материалдар ретінде пьесаның әр жылғы басылымын тексерген жөн. Шығарма 1922 жылы Орынборда басылып шықты. Пьеса – революциялық драма, пролетарлық әдебиет принциптерін ұс- танып жазылған туынды. Шығарманың идеялық дәл бағасы, сол кезде «...бұл пьеса- ны еңбекшілер табының төңкерісі туғызған, оның геройлары – күллі еңбекші тап» деп («Еңбекші қазақ», 1923, 2 ақпан) көр- сеткендей, негізінен әділ берілген еді. 1926 жылы пьеса екінші рет Семейде басылып шыққан- да көркемдік талаптар тұрғысынан бірқыдыру редакция жа- сағанын С. Сейфуллин алғы сөзде ескертеді. Үшінші рет, 1936 жылы драматург пьесаға қайта оралды, жаңадан жазылған екі перде жарияланды («Әдебиет майда ны», 1936, №9). Осы кезде пьесаның сахнаға қайта қойылуына байланысты бірқыдыру пікірлер айтылды («Қазақ әдебиеті», 1936, 12 шілде; «Лениншіл жас», 1936, 12 желтоқсан; «Қазақ әдебиеті», 1936, 18 желтоқсан; «Қазақ әдебиеті», 1936, 24 жел тоқсан). Журналда жарияланған үзінді – «Қызыл сұңқарлардың» белгілі тексін қайта редакциялау, өңдеу, өзгерту негізінде ту ған нұсқа, вариант емес, мүлде тыңнан жазылған, жаңа оқиғалы, өзге кейіпкерлері бар дүние. Негізгі әрекет Маштай байдың шаңырағының астында өте- ді. Совдеп құлатылып, қаланы қайтадан ақтар алғандықтан, 8 адамдар арасындағы қарым-қатынасқа қайтадан өзгеріс түс- кен. Кеше ақырзаман орнағандай көрген жуандар бүгін қайта тіріліп, ауыздарынан от шашады, кеше зорлық атаулы жо- йылып, енді теңдікке қолымыз жетті ме деген кедей-кепшік қайтадан тұнжырайды. Айтылмыш үзіндіні «Қызыл сұңқарлардың» прологы, яки түрме сценаларының алдында келетін көрініс деп қарауға бо- лады. Пьесада Жұмаш, Байділда ақтардың қолына түсіп қа лу қаупінен қашып, Маштайдың үйін паналайды. Маштайдың өз есебі өзінде: біріншіден, Жұмаш қанша қызыл болса да, Ана- пиямен көңілдес, екіншіден, Байділданы пайдаланып, Совдеп ақшасын қолына түсіріп алса, дәулет тұрғанда аспаннан қан жауса да мұртын балта шаба ма? Бірақ қатер таянғанда Маштай қиналмай-ақ большевик жігітті жау қолына ұстап бере салады. Мұхамеджан Қаратаев бұл жөнінде: «Маштайда нағыз байдың, керек болған жерде өз басының қамын тап күресі, капиталис- тер, помещиктер, қазақ байларының мүддесіне ба ғындыра тын байдың кейпі берілген»,– деп дұрыс айтқан («Қазақ әдебиеті», 1937, 18 қаңтар). Үзіндіде Дарабай болыс, оның інісі Төлеутай, Маһира, Ана- пия, Нұрила секілді әйелдер, комендант Чех, Джорж сияқты шетелдіктер – мінез даралығымен ашылмаса да, драматург ізде- ністеріне куә боларлық персонаждар. Сонымен, біздің ойымызша, «Қызыл сұңқарлар» драма- сы ның алғаш 1960 жылы жазушының көп томдық шы- ғарма лар жинағында жарияланған вариантын негізгі, жү- йелі, тия нақ ты нұсқа деп тану дұрыс болмақ. Драматург шығармашылы ғын зерттеушілер үшін, пьесаны сахнаға шы- ғармақ режиссерлер үшін айтылған үлгілердің қай-қайсы сын қарастырып, пайдаланудың ерсілігі жоқтығы, әрине, дау ту- дырмайды. «Қызыл сұңқарлар» драмасының жазылу мезгілі, бір жағынан, Сәкен Сейфуллиннің пролетарлық дүниетанымды ерте меңгеріп, көркем шығармашылықта төңкеріс платфор- масына бұлтақсыз, тура жолмен келгендігін көрсетсе, екінші 9 жағынан, қазақ әдебиетінің эстетикалық-философиялық биік деңгейге тез, шапшаң көтерілгендігін дәлелдейді. Белгілі монографиясында Әбділда Тәжібаев әйгілі «Броне- поезд 14-69», «Любовь Яровая», «Мылтықты адам», «Эскад- ра өлімі», «Оптимистік трагедия» шығармаларының «Қызыл сұңқарлардан» уақыт жөнінен кешірек туғанын айтады жүктеу/скачать 1,65 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|