Бағдарламасы «etd 2103- экология және тұрақты даму»
Биосфераныңнегізгіқасиеттері
жүктеу/скачать 1,52 Mb.
|
umk ekologiya zhane turakt damub,hb,h
| Биосфераныңнегізгіқасиеттері.
1) Биосфера- орталықтанған жүйе. Биосфераныңорталықбуынытіріағзалар (тірізаттар) болыптабылады. (антропоцентризм) 2) Биосфера-ашықжүйе. Биосфераныңөмірсүруісырттанкелетінэнергиясызмүмкінемес. Биосферағаәрқашанкүнсәулесітүседі. 3) Биосфераөзін-өзіреттеушіжүйе. Бұлжүйегеұйымдастық гомеостаз тән. 4) Биосфера-көптүрлілікпенсипатталатынжүйе. Көптүрліліккез-келгенэкожүйеніңжәнебиосфераныңтұрақтылығыннегізгішарты. 5) Биосфераныңмаңыздықасиеті – заттарайналымынқамтамасызететінмеханизмдердіңболуыжәнесоларғабайланыстыжекехимиялықэлементтердіңжәнеолардыңқосылыстарыныңтаусылмастығы. Затайналымыжәнеолардың адамменбұзылуы. Заттарайналымы 2 түргебөлінеді: 1.Үлкен немесегеологиялық (құрлық пен мұхитарасында). 2.Кіші немесебиологиялық (экожүйеішінде). Кішізатайналымгеологиялықзатайналымныңбірэлементіболыптабылады. Азот айналымы: Азоттыңнегізгікөзі атмосфера болыптабылады. Атмосферадантопыраққаөсімдіктерге [N] нитраттар (NO3) түріндеенеді. Нитраттар азот бекітушіағзалардыңіс-әрекетінәтижесіндетүзіледі. [N] өсімдіктерүшінекіншікөзі-органикалықзаттардыңыдырауынәтижесінде, атапайтқанда, белоктыңерекшетобы аммоний түзуші-ағзалар. (NH2–>NH3–>NO2–>NO3). Азоттыңатмосферағақайтаоралуыденитрификациялаушы-бактерияларіс-әрекетіпроцесіндежүреді.(2NO3–>N2+3O2) Көміртегіайналымы. Атмосферадағы С фотосинтез процесікезіндеөсімдіктердіңорганикалықзаттарынаеніп, әріқоректенутізбегінеқатысады. Ағзалардыңтынысалупроцесінде С органикалықзаттарданбосатылады. С негізгімассасыөліорганикалықзаттарданредуценттермен (бактериялар, саңырауқұлақтар) бөлінеді. Көміртегініңшамалы (аз) бөлігіВернадскийдіңайтуынша, заттарайналымынан «геологияғакетеді» торф, көмір, мұнай, су экожүйелеріндегікарбонаттартүрінде. Көміртегіциклініңнегізгібұзылуыгеологиялыққұрылымдарданбөлінетінзаттарғабайланысты. Соныменқатарөсімдіктербірлестігініңауданы мен өнімділігініңөзгеруінәтижесіне де байланысты. Осы С бірбөлігіатмосферадакөмірқышқылгазы мен метан түріндежиналып, «парниковый эффектісін» пайдаболуынаықпалетеді. Күкіртайналымы. Күкіртеңкүштіжәнекөптаралғанауаортасыныңластаушысыныңбірі. S-айналымыныңнегізгібұзылуыорганикалықзаттардыжағумен, күкірттірудалардыөндірумен, топырақ-күкіртжүйесіциклініңбұзылуыменбайланысты. Күкіртбұлкездеатмосферағаулықосылыстүрінде, диоксит (күкіртті ангидрид) ретіндеенеді. Фосфор айналымы. Фосфор айнымалының газ тәріздіфазасыболмайды. Фосфор ағзаларыменбірнешереттұтынылғаннанкейінқұрлық пен сулыортаныңтұнбатүріндетүбіне кетеді. Фосфордыңқайтыпоралуымұхиттыңағзаларыменорнынтолтырмайды, яғниқұрлықтыңқажеттілігінтолтыраалмайды. Фосфордыпайдаланутұнбалықциклменбітетін, біржақты процесс болғандықтан, ағзаларүшінфосфордыңжетіспеушілікқауіпітуады. Сондықтаноныңадамменорнынтолтыруминералдық тыңайтқыштардыенгізуарқылыжүреді. Фосфордыңбірбөлігіқұрлыққамұхиттантеңізөнімдеріненеді. НООСФЕРА Алғашрет 1927 жылы «ноосфера» терминіненгізгенСорбенндегеохимияданоныңлекциясынтыңдағанВ.И.Вернадскийдіңжасзамандастары, философ, математик, палеонтолог, антрополог Эдуард Леруа мен палеонтолог, антрополог Пьер Тейяр де Шарден болды. Олар ноосфера деп- табиғатэволюциясыныңадамсанасыпайдаболғанкезеңдерінтүсінген. Ал В.И.Вернадский, адамеңбегінебағытталғанадамныңсаналықролі мен барлықөсушігеологиялықкүштерізорболатынбиосфераның даму кезеңін- ноосфера депатады. Ноосфера саналыадамзаттыңісәрекеттерідамудыңнегізгіанықтаушы факторы болатынқоғам мен табиғаттыңәрекеттесусферасы. ЖердіңжалпыантропогендікдағдарыстарыЭкологиялық проблема - «тіріжүйе - қоршаған орта» жүйесіндегі тепе-теңдіктіңбұзылуынантуатынқарамақайшылық. Экологиялықпроблемаларөзекті (планетаныңбүкілбиосферасынаәсерінтигізеді), аймақтық (нақтылыаймақ) жәнежергілікті (нақтылы территория, орын) болады. Экологиялықдағдарыс- (гректіңkrisis- бұрылмалы пункт) кездейсоқтабиғиқұбылыстардыңәсерінен (су тасқыны, вулкандардыңатқылауы, қуаңшылық, өрт, күнніңкүртсуытуы, жерсілкінісіжәнет.б.) немесеантропогендікфакторлардыңәсерінен (қоршағанортаныңластануы, табиғиэкожүйелердіңбұзылуы, ормандардыңкесілуіжәнет.б.) экологиялық тепе теңдіктіңбұзылуынәтижесіндеэкожүйелерде (мысалы, биосферада) туатынжағдайлар. Бақылаусұрақтары: 1.Биосфера концепциясыныңмәнінеде? 2.Вернадскийдің биосфера және ноосфера туралыілімініңқағидаларықандай? 3.Биосфераның ерекшеліктеріқандай? 4.Биосфераның тірізаткомпонентінтүсіндіріңіз. 5.Коммонер заңдарыныңмәнінтүсіндіріңіз. 6.Биогенді миграция заңдылығыныңәсеретупринципіқандай? Дәріс 8 Тақырып: Тұрақты даму концепциясы. Мақсаты: Студенттерге «Тұрақты даму» түсінігініңтуындаутарихы, Рим клубы, МедоуздыңжәнеФоррестердіңеңбектері, экологиялық (өркениетдамуыныңшекаралықауқымы), экономикалық (нарықтықжүйеніңқалыптасуы), әлеуметтік (ауыл-шаруашылығы, адамқұқығы, демография туралыбілімдер беру. Жоспар: 1.Тұрақты даму, мақсаты, міндеттері, мәселелері 2.Рим клубы 3.Стокгольм конференциясы 4.Рио-де Жанейро конференциясы 5.Иоханесбург саммиті 6.Киото хаттамасы Негізгітүсініктер: тұрақты даму, декларация принциптері, тұрақты даму концепциясы «Орнықты даму қазіргіуақытқажеттіктерінқанағаттандыратын, бірақболашақұрпақтардыңөзқажеттіктерінқанағаттандыруқабілеттілігінеқауіптөндірмейтін даму болыптабылады.» (Брундтландкомиссиясы, БҰҰ, 1987ж.) «Орнықты даму» терминініңпайда болу тарихы Орнықты даму тұжырымдамасыныңмаңыздыбасталукөзі Рим клубыныңбаяндамасыболыптабылады. Рим клубы — 1968 жылыиталияндық экономист, қоғамқайраткеріжәне бизнесмен А. Печчеибастамасыменқұрылғанмемлекеттікемесхалықаралықұйым, оладамтіршілігініңнегіздерінқозғайтынғаламдықпроблемаларды: қару-жарақпенжарақтанужарысыжәнеядролықсоғысқаупі, қоршағанортаныңластаудызерделеубағдарламасынабастамаболған. 1972 жылыбасылған "Өсушегі". Ондаалғашреттабиғиресурстардыңсарқылғандығы (мұнай, газ, рудаларжәнет.б.), индустрияныңөсуіөзшегінежеткендігі жәнеәлемніңорнықтыдамуыныңжаңатұжырымдамасыныңқажеттілігікөрсетілген. Нәтижесіндекөптегенәлемелдеріндеқоршағанортанықорғаутуралызаңдарқабылданды, іріқалаларданөнеркәсіптікөндірістерді көшіру, зияндыөндірістерді жабу (көміршахталары, тілімдер, карьерлержәнет.б.) жәнебасқалар басталды. 1980-ші жылдары «орнықты даму» терминіэкологиялықпроблемалардышешубойыншанақтыұсыныстардыәзірлеумақсатында БҰҰ қалыптастырылған Брундтландкомиссиясыныңесебіндеқолданылды. 1987 жылыбірнешежылбойындағыжұмысынанкейін Комиссия әлеуметтікжәнеэкономикалықпроблемалардыңшешілуінсіз экологиялықпроблемалардышешумүмкінемесжәнеорнықты даму жөніндекеңмағынадаайтуқажеттігітуралытұжырымғакелді. Комиссия БҰҰ ұсынғанбаяндамасындаорнықты даму келесідейболыпанықталады: Тұрақты даму табиғиқорлардыолардыңбайлығы мен біртұтастығытолықсақталатындайетіптиімдіпайдалануғабағытталған. Оладамдамуымәселелерінеденсаулық, тамақтану, жұмысбастылық, пен тағы да басқамәселелердіңбірқатарынескере отырыпкешендітүрдеқарауқажетдегенұғымдыбілдіреді. Тұрақтыдамудықамтамасызетудіңнегізгіміндеттерінемыналардыжатқызамыз: Қоршағанортаныңсапасынтұрақтандыру; Табиғаттыпайдаланужәнеқоршағанортанықорғаудыбасқарудыңтиімдіжүйесінқұру; Табиғиқорлардытеңестірілгенпайдаланунегіздерінқалау. Экологиялықмәселелергебайланысты осы міндеттердііскеасыру, тұрақты даму мәселесіншешужолдарыболыптабылады. Жербетіндегітіршіліктіқорғаубүкіладамзаттыңбірігуінталапетеді.Тұрақты даму мәселесіншешуүшін, еңқарапайым тәсілі әрадамныңэкологиялықсауатсыздығын жоюданбастаукерек. Адамның ең негізгімақсаты – биосферанықорғаужәнесақтапқалу. Экологиялықмәселеніңмәні – табиғаттағықалыптасқан тепе – теңдіктібұзбай, милиардтағанадамдардыжердеқоныстандыружәнебарлық қажеттіліктерінқамтамасызету. Қазіргіжердегітіршілікадамқызметініңсипатынатәуелді. Адамзатқоғамыныңүздіксіз, ұзақуақыттық, бірқалыптыжағдайда, табиғижәнеәлеуметтікдағдарыссыздамиды. Мұндайдамудытұрақты даму депатайды. Бірақбұлүшінадамдардың сана сезімі, оладыңмақсаты мен адамгершілікбағыттылығыөзгеруітиіс. Жоғарыдаайтылыпөткендей, адамзатқоғамныңалдындатұрғанэкологиялықмәселеллероныңдамуыныңбарлықтарихикезеңдеріндеорыналыпотырды. Бірақөндірістікқоғам мен демографиялықжарылыскезеңінде адамзаттыңтабиғатқатерісәсерініңнәтижелеріғаламдықсипатқаиеболды. Қазіргікезеңадамныңерекшебиосфералыққызметі- биосфераны қорғау мен сақтапқалуқызметіменанықталыпотыр. Бақылаусұрақтары: 1.Әлеуметтік-экологиялық кризискесипаттамаберіңіз. 2.Экологиялық жағдайтиптеріқандай? 3.Тұрақты даму дегеніміз не? 4.Тұрақты дамудықамтамсызететінхалықаралықбірлестіктерқандай? жүктеу/скачать 1,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|