БАҒдарламасы жалпы орта білім беретін мектептің 4-сыныбына арналған

Ұлттық тәрбие ананың сүті, ананың әлдиінен, ана тілінен бастау алады. Баланың тілі ана тілінде шығып, ана тілінің мың құбылған мазмұнын терең түсінсе ғана ұлттық қасиет, салт-сана, дәстүр ерекшелігін психологияны игереді екен.Ана тілін түсіеген әрбір жас ата дәстүрді аттамайды, ал дәстүрді құрметтеген адам «Адамгершілік» деген үлкен қасиетті әрқашан биік ұстайтыны анық.

Асыл мұра үйірмесін оқытудың мақсаты:

• 
  оқушы бойында қазақ халқының ұлттық дүниетанымын, ежелгі замандардан бүгінге жеткізіп берген дәстүрлі танымы мен білімін, сенімі мен көзқарасын, өлшемі мен түсінігін қалыптастыру. Имандылыққа, адамгершілікке, ізгілікке, ептілікке, қырағылыққа,төзімділікке тәрбиелеу.
  

• 
  Туған еліміздің, халқымыздың төл мәдениетімізге лайық таным түсініктері мен ерекшеліктерін қалыптастыру;
  
• 
  Шежірелі ата-қоныстар, халық «қара шаңырақ» деп кие тұтатын киіз үй және оның ішкі, сыртқы жиһаздарынан бастап, әдет-ғұрыптарымыздың сан алуан түрлері және оның тәрбиелік қызметі мен орны туралы түсініктерін жетілдіру;
  
• 
  Мыңдаған жылдар бойы халықтың өмірі мен тұрмысына алтын арқау болған салты мен сапасына бағыт-бағдар етіп сақтаған салт-дәстүр, әдеп пен тыйым, жөн-жосық, жол-жоралғы сияқты қазақ мінезі мен тіршілігін тануға баулу;
  
• 
  Ұлттық мінез-құлық пен әдет-ғұрып негізінде еңбекке, халықтық ісмерлікке, адамгершілікке тәрбиелеу, эстетикалық сезімдерін, сөйлеу мәдениетін дамыту;
  
• 
  Қазақ батырлары, хандары, билерімен таныстыру.
  

Негізінен алғанда, ұлттық психикалық құрылым үш компоненттен тұрады.Ол: ұлттық сезім, салт-дәстүрлер және ұлттық мінез-құлық.

Жалпы алғанда, тәлім-тәрбие ұлттық мәдениетпен тығыз байланысты.

3
Асыл мұра бағдарламасының білім мазмұны

хандары.Ұлы жүз, орта жүз, кіші жүз хандары және билік құрған жылдары.Абылай хан, Кенесары Қасымұлы. Қазақ халқының билік айту дәстүрі.Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би.Билер туралы аңыз әңгімелер. Қазақтың батырлары.Қабанбай батыр, Бөгенбай батыр, Ағыбай батыр. Қобыланды, Алпамыс, Ер Тарғын, Қамбар, Ер Қосай батырлары. Шешендік өнер. Жиренше шешен.Қазақ халқының ақын-жыраулары мен күйшілері. Асанқайғы жырау. Құрманғазы.Қазақтың ұлттық киімдері. Киімге қатысты тыйымдар мен ырымдар. Қазақша салмақ өлшемдері.

5, 6, 7 сандарының мағынасы.
ІІ. Қару-жарақтар ( 2 сағат)
«Ер қаруы – бес қару» Бес қаруға байланысты сөз тіркестері. Қорғаныс құралдары ( жарақтар). Қаракерей Қабанбай батырдың қанжары.

ІІІ. Жырлар ( 3 сағат)

Бесік жыры.Тұсау кесу жыры. Батырлар жыры. Тұрмыс - салт жырлары

Аңшылық - ата кәсіп

4

Осы курс бойынша оқушылардың меңгерілгенбілім, білік, деңгейіне қойылатын талаптар

• 
  қазақ хандығының хандарын, ұлы жүз, орта жүз, кіші жүз хандары және билік құрған жылдарын білу;
  
• 
  Үйсін Төле би, Арғын Қаздауысты Қазыбек би, Алшын Әйтеке билерін білу;
  
• 
  қазақтың батырларын білу;
  
• 
  қазақ халқының ақын-жыраулары мен күйшілерін білу;
  
• 
  қазақтың ұлттық киімдерін,киімге қатысты тыйымдар мен ырымдарды білу.
  

• 
  шабуыл, қорғаныс құралдарын, қару-жараққа байланысты ырымдар мен сенімдерді білу.
  

• 
  мал әбзелдері мен құрал-жабдықтарының атауларын білу;
  
• 
  саятшылықта қолданылатын құрал-жабдықтарды білу;
  
• 
  аңшылыққа қатысты тыйымдар мен ырымдар, мақал-мәтелдерді білу.
  

• 
  Ұлағатты ұлттық ұғымдар бойынша конференция, диспут, пікірталас жүргізу;
  
• 
  реферат жазу, шығармашылық сайыстар өткізу;
  
• 
  дөңгелек үстел, сурет сайысы.
  

• 
  Оқушылар танымдық және комуникативтік іс-әрекетке, өздігінен білім алуға және еңбекке бейімдеу, сондай-ақ ата-дәстүр, әдет-ғұрып, салт-сана, халықтық және ұлттық болмысты жалпы адамзаттың мәдени мұралармен үндестіру арқылы тұлға ретінде қалыптасады;
  
• 
  Оқушының ақыл – ойы, интеллектуалдық және ерік пен сезімге қатысты сапалары дамиды.
  

5

Асыл мұра бағдарламасының күнтізбелік жоспары

6
Пайдаланған әдебиетттер тізімі

1. 
   Сейіт Кенжеахметұлы «Қазақ халқының салт-дәстүрлері» 2005 ж.
   

2. 
   «Жеті қазына» 2001 ж.
   

3. 
   Н.Базылхан «Сен білесің бе?» атты тарихи-этнографиялық кітаптар топтамасы. 2001 ж,.2002 ж., 2003 ж.
   

4. 
   Аюбай Құралұлы «Ұлттық дүниетаным» 1997 ж.
   

5. 
   М.Ш.Өмірбекова «Қазақ халқының дәстүрлі өнері» 2004 жыл.
   

7

1-сабақ

мекендеген қандас, туыс ру-тайпаларының өзара экономикалық, мәдени және саяси қарым-қатыныстары мен тәуелсіз жеке ел болсақ деген тілектері нәтижесінде дүниеге келген тұңғыш қазақ мемлекетінің құрылу тарихы оқушылардың білімділік сапасын арттырады. Қазақ хандығының құрылуы тарихымен таныстыру, қазақ жеріндегі тұңғыш дербес мемлекеттің жаулап алушылық соғыстар нәтижесінде емес, халықтың ғасырлар бойы армандаған арман тілегі мен өзара туыстастығы нәтижесінде дүниеге келгенін түсіндіру.

қайраткерлерінің еңбегін бағалай білуге тәрбиелеу, өз елінің тарихына, адал ұлдарына деген құрмет сезімін қалыптастыру.

барысында көрнекі құралдар пайдаланып, пікірсайыстар, ойындар ұйымдастырып отыру.

1. 
   Ұйымдастыру.
   
2. 
   Ой көкпар.
   

4. 
   Математикалық ойын.
   
5. 
   Термин сөздер ойыны.
   
6. 
   Жылдар сөйлейді ойыны.
   
7. 
   ВЕНН диаграммасы.
   
8. 
   Тестпен жұмыс.
   

Біз үшін қай замандағы тарихымыз болмасын қымбат, айтулы кезеңдерде ту ұстаған бабаларымыздың барлығына да құрметті, бірақ сол, бұрынғы-соңғы тарихта орны бөлек екі адам бар десек, бұлар-Керей мен Жәнібек. Бұлардың қайсысы басшы, қайсысы қосшы деуге болмайды. Екеуі де дана, екеуі де ер. Алаштың асып туған ұлдары. Аты жөнімен таратсақ, ежелгі түріктің қият руынан бастау алатын, қазақтың үш жүзіне ортақ төре деген рудан. Аталарын таратып айтсақ:

Шыңғысхан

Жошы хан

Өз-темір

Бәдіғұл

Тоқтақия

Керей.                                                                      Жәнібек

 Жәнібек пен Керейдің алдына қойған мақсаты.

1. 
   Көшпелі шаруалардың жайылымдарды пайдаланудағы Дешті-Қыпшақ даласында бұрыннан қалыптасқан тәртібін қалпына келтіру.
   
2. 
   Шығыс пен Батыс арасындағы сауда керуен жолы үстіне орналасқан Сырдария бойындағы Сығанақ, Созақ, Отырар, Йасы, т.б. қалаларды Қазақ хандығына қарату.
   
3. 
   Қазақ тайпаларының басын қосып қазақтың этникалық аумағын біріктіру
   

8

«Қазақ» атауының шығуы.

«Қазақ» термині зерттеушілер арасында қызу талас тудырады. Ортағасырлық деректер бойынша «қазақ» термині алғашқыда таза әлеуметтік мағынада болды. Әскери іспен айналысқан көшпелілерді немесе орталық билікті мойындамай, мемлекеттен бөлініп кеткендерді білдірген. Қазақ халқының тарихында Алтын Орда дәуірі ерекше орын алады. Бұл мемлекеттің негізін Шыңғысханның үлкен ұлы Жошы хан құрды. Жошы хан Ұлытауда билік құрды. Сол жерде оның күмбезі әлі де бар. Ол 1227 жылы қайтыс болды. Жошы хан өлгенен кейін оның баласы Бату әкесінің иелігін батысқа қарай кеңейтті. Мемлекеттің орталығын Еділ бойындағы Сарай қаласына көшірді. Ол кезде Алтын Орданың халқын «ноғайлы» деп атады. Осы ноғайлы елінің құрамында «алаш мыңы» аталған ел Алтын Орда ыдырағанда , қазақ халқына негіз болды.

Алтын Орда мемлекеті ХY ғасырда дағдарысқа ұшырап, көптеген ұлыстарға бөлініп кетті. Соның бірі Ақ Орда атанғаны тарихи деректерден белгілі. Бұл ұлысқа иелік жасаушы сұлтандар Жошы ханның үлкен баласы Орда Еженнен тарайды. 1428 жылы олардан билікті Шайбан тұқымынан (Жошы ханның бесінші ұлы) шыққан Әбілхайыр деген хан тартып алды. Көп ел оған бағынбай, Шу бойына қарай көшті. Бұлар алаш тайпалары еді. Міне, сондықтан Жәнібек пен Керей бастаған, Монғолстанға көшіп кеткен алаш көшпелілері «қазақ» атауын алды.

1. 
   4000 : 2 – 532=                                 (Әбілхайыр ханның қайтыс болған жылы)
   
2. 
   400 х 3 + 148 = Монғолстанның құрылған жылы.
   
3. 
   2800 + 105 – 1500 =                        Әмір Темірдің қайтыс болған жылы.
   
4. 
   728 х 2 + 0 = Қазақ хандығының құрылған жылы.
   
5. 
   4000 + 221 – 3000 =             Шыңғысханның Орта Азияны жаулауды аяқтауы.
   
6. 
   3800 : 2 + 91 = ҚР-ның Тәуелсіздік алған жылы.
   

1. 
   1206жыл (Шыңғысханның хан болып сайлануы.)
   
2. 
   1456 жыл (Қазақ хандығы құрылды)
   
3. 
   870-950 жылдар (Әл-Фарабидің өмір сүрген жылдары)
   
4. 
   1991 ж 16 желтоқсан. (Қ.Р.Тәуелсіздігінің жариялануы.)
   
5. 
   Б.з-дың 552 жылы. (Түрік қағанаты құрылды)
   
6. 
   1995 жылы 30 тамыз. (Қ.Р. Конституциясы қабылданды)
   

 

Керей мен Жәнібек                                                                       Н.Ә.Назарбаев

Қорытынды.
2-сабақ

Сабақ тақырыбы: Егеменді қазақ елі

Сабақ мақсаты: 1) Қазақстан Республикасының егемендігін жариялауы, мемлекеттік тәуелсіздігін алуы туралы мәліметтер беру, егемендік пен тәуелсіздік жөнінде оқушылардың ұғымына сай жалпы түсінік беру;

2) тарихи дамудың баламалы жолдарын саралай білуге қызықтыру, оқушылардың тілін дамыту, ақпараттарды игеру қабілеттерін дамыту;

3) Қазақстандық отаншылдыққа, ұлтжандылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілгі: Кеңес Одағы саяси-әкімшілік картасы, дүниежүзі саяси картасы, батырлар суреті

9

Сабақтың түрі: аралас

Психологиялық дайындық

Ой толғау. Қазақ батырларының аңсаған армандары не еді?

ІІІ. Жаңа сабақ

Мұғалім: Ата-бабаларымыз аңсаған арманы тәуелсіздік, егемендік еді. Ендеше, бүгінгі жаңа сабағымыз «Егеменді еркін ел» деп аталады.

1. 
   Егемендік, егеменді, егемен деген сөздерді айтып жатамыз, мағынасын түсініп алайық.
   

Егемен - өз билігі, бас бостандығы өзінде, тәуелсіз.

Мұғалім: - Балалар, біздің еліміздің тәуелсіздік алғанына неше жыл болды?

• 
  Тәуелсіз алғанға дейін біз қай ел атандық, білесіңдер ме?
  

2. 
   Мағынаны тану. Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы (КСРО) – империя
   

Қазақстан тәуелді, орталыққа бағындырылған

1980 жылдардағы демократиялық қайта құрулар

1990 жылы 25-қазанда Қазақ Кеңес Социалистік Республикасының

Мемлекеттік егемендігі туралы Декларация қабылданды.

Декларация – жұртшылыққа бір шаруа жайлы жария ететін ресми

Мәлімдеме.

1991 жылдың 10 желтоқсанынан Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы

Қазақстан Республикасы немесе Қазақстан деп атала бастады.

1991 жылы 16 желтоқсанда Қазақстан Республикасының Мемлекеттік

Тәуелсіздігі туралы ҚР Конституциялық Заңы қабылданды.

ІҮ. Сергіту сәті.

Ү. Өзің пайымда.

1. Қазақ халқына тәуелсіздік оңай келді ме? Олар не істеді? Кімдер құрбан болды?

2. Кеңес Одағының құрамында болғанда Қазақстан неліктен шет елдермен тікелей байланыста бола алмады?

3. Халықаралық қатынастар қандай елдердің арасында ғана болады деп ойлайсың?

4. Қазақстан халықаралық қатынастар жасау үшін не істеді?

5. Біздің тәуелсіздігімізді нелер білдіреді?

ҮІ. Ой ширату. Топтық жұмыс

І топ. «Менің елім – Қазақстан»

ІІ топ. «Мен – егеменді елімнің болашағымын»

ІІІ топ. «Біздің тілегіміз – еркіндік»

Әр топ өздеріне берілген тапсырманы талқылап өз пікірлерін айтады.

ҮІІ. Сабақты беркіту.

1. 
   Тәуелсіздік алғанға дейін Қазақстан қай елдің қарамағында болды?
   
2. 
   Егемендік дегенді қалай түсінесің?
   
3. 
   ҚР Мемлекеттік тәуелсіздігін қашан жариялады?
   
4. 
   Демократия деп нені айтамыз?
   
5. 
   Тәуелсіз ел болу мен тәуелді ел болудың айырмашылығы бар ма?
   

• 
  Биыл еліміздің тәуелсіздік алғанына неше жыл?
  
• 
  Тәуелсіздігіміздің баянды болуына кімдер атсалысуда?
  
• 
  Тәуелсіздікті сақтап қалу жолында не істер едіңдер?
  

10

3-сабақ

4 - сабақ

Сабақтың мақсаты:

Ø Қазақ қоғамындағы жүздік құрылымның мәні,орналасқан аумағы туралы оқушыларға деректер беру.Шығармашылық белсенділігін арттыра отырып,бәсекеге қабілетті тұлғаны қалыптастыру.

Ø Оқушыларды қазақ халқының шежіресімен таныстыру арқылы өз ойларын,тұжырымдамаларын толық және мәнерлі жеткізе білу қасиеттерін дамыту.

Ø Тарихи құндылықтарды қастерлеуге,құрметтеуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Жаңа сабақты игеру.

Сабақтың әдісі:Баяндау,тірек-сызбалар,сұрақ-жауап,ой қозғау,сөзжұмбақ

Сабақтың көрнекілігі:Карта,тірек-сызбалар,суреттер,қосымша әдебиеттер.

Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру кезеңі.

Ø Сәлемдесу,сабақтың мақсатымен таныстыру.

ІІІ.Жаңа сабақ. «Ой қозғау»

1.Қазақ жүздері туралы не білесіңдер?

2.Шежіре дегеніміз не?

Тірек-сызбалар.

1.Жүздердің құрылуы. 2.Жүздердің бөлінуі.

V.Қорытындылау.

Мұғалім сөзі: Кез келген қазақ жеті атасын айтып берсе,ешқашандай паспорттық деректер мағлұматтарға сүйсенбей-ақ оның қай ел,қай жерден шыққанын шежіре білген саңылауы бар қазақ баласы дөп басып тауып бере береді деп жазған Ш.Құдайбердіұлы еді.Сонымен қатар Мұхаммед пайғамбар «өзінің шыққан тегіңді біл,бұл туыстарды жақындастыра түседі»деген болатын.
5-сабақ