Пәннің теориялық бөлімінің мазмұны

Қазақстан тарихы пәні және оның міндеттері:Қазақстан тарихы дүниежүзілік тарихтың құрамдас бөлігі.Қазақстан территориясында өткен тарихи-мәдени процестерді зерттеудің өзектілігі.

Техногенез немесе еңбек құралдарын дайындау техникасының дамуы.Археологиялық кезеңдерге бөлу:палеолит,мезолит,неолит,энеолит.Еңбек құралдары түрлері мен еңбек құралдарын дайындау техникасының өзгеруі.Мезолит кезеңіндегі микролиттік индустрия.Бірінші және екінші энергетикалық төңкерістер:отты пайдалану және доместикация.Аңшылық,терімшілік,балық аулау.Дайын өнім жинаудан өндіруші шаруашылыққа көшу.Әртүрлі аймақтардағы табиғи жағдайдың әр келкі болуының адамдар қоғамының экономикалық дамуына әсері.

Қола ғасыры мәдениетінің таралу ауқымы және оның пайда болу мәселесі. Қималы мәдениет.Андронов мәдениеті. Беғазы-Дәндібай мәдениеті. Қола ғасыры ескерткіштерінің хронологиясы мен кезеңдері. Қазақстанның көне тұрғындарының антропологиялық түрі.

Егіншілік. Мал шаруашылығы.Аңшылық.Металлургия.Материалдық мәдениет. Жерлеу тәсілдері мен ғұрыптары.Қоныстар мен тұрғын үйлер.Қоғамдық құрылысы мен руханы мәдениеті.Қазақстанның көне тұрғындарының тілдік белгілері.Қазақстан территориясы еуразия даласы жүйесінде (үндіеуропалық миграция).Мәдениет пен этностың өзара қатынасы мәселесі.Далалық өркениет.Протокалалар.
Тақырып 4. . Сақ-сармат дәуіріндегі Қазақстан.

Ерте темір дәуіріндегі археологиялық мәдениеттердің таралу ауқымы және олардың пайда болу мәселесі..Сақ дәуірі археологиялық ескерткіштерінің хронологиясы мен кезеңдері. Сақ тайпаларының қоныстануы туралы антикалық жазба деректер мен көне парсы сына жазбаларындағы мәліметтер. Ежелгі грек және парсы деректері. Сақтар. Массагеттер. Савромат пен Сарматтар. Исседондар. Аримаспылар. Аргипейлер.Сэ.Ерте темір дәуірі пайпаларының этникалық және тілдік құрамы. Сақ тайпаларының саяси тарихы.

Ғұндардың шежіресі мен этникалық тарихының мәселелері.Қазақстан жеріндегі ғұндар (сюннулар) миграциясының кезеңдері.Сюннулар шаруашылығы. Көшпелі тұрмыс салты. Қоғамдық құрылысы мен меншік қатынастары.Әскери-патестарлық жүйе.Ғұндардың материалдық және рухани мәдениеті.

Үйсіндер. Үйсіндер туралы Қытай жазба деректерінің мәліметтері.Археологиялық зерттеулердің мәліметтері. Үйсіндердің этникалық және тілдік құрылым мәселелері.Үйсіндердің көрші елдермен және мемлекеттермен қарым-қатынасы. Жетісу мен Тянь-Шаньдағы үйсіндердің этносаяси бірлестіктері. Үйсіндердің шаруашылығы, тұрмысы және қоғамдық құрылысы.Үйсіндердің материалдық мәдениеті:қоныстары, тұрғын үйлері, киім-тағамдары, қару-жарағы. Рухани мәдениеті мен діни нанымдары.
Тақырып 6. ІІІ бөлім. Еуразияның этносаяси тарихындағы түркі кезеңі Қазақстан территориясындағы ҮІ-ІХғғ. Мемлекеттер.

Көне түркілер.Жазба және археологиялық деректер мәліметтері.Түркілердің шығу тегі мәселесі.Түрік,Ашина этнонимдері.Тайпалық құрамы.Түрік қағанатының пайда болуы және оның саяси тарихы.Түрік қағанатының көрші мемлекеттер:Византия,Сасанилік Иран,Эфталит мемлекеттерімен қарым-қатынасы.Түрік қағанатының Шығыс және Батыс Түрік қағанаттарына бөлінуі.Түрік қағанатының Еуразия халықтарының этносаяси тарихында алатын орны.

Батыс Түрік қағанаты:пайда болуы, территориясы, этникалық құрамы. Әлеуметтік-экономикалық дамуы. Саяси тарихы. Тан империясымен қарым-қатынасы.Батыс Түрік қағанатының ыдырауы. Түркештер. Түркештер туралы жазба деректердің мәліметтері. Түркештердің этногенез (шығу тегі) мәселесі. Орналасу территориясы және тайпалық құрамы.Түркеш мемлекетінің пайда болуы және күшеюі. Жетісу мен Оңтүстік Қазақстандағы араб-қытай теке-тіресі. Талас шайқасы (751ж.) Жетісуда қарлұқтардың ықпалының күшеюі.
Тақырып 7. Қазақстан территориясындағы ІХ-ХІІ ғғ.мемлекеттер.

Оғыздар.Оғыздар туралы ортағасырлық деректердегі мәліметтер.Оғыздардың этникалық тарихының мәселелері.Оғыздардың қарлұқтармен,қаңғар-печенгілермен, шығыс-иранғфин-угор, түркі-монғол тайпаларымен аймақтағы саяси үстемдік үшін күресі. Оғыздар Сырдарияда, батыс және орталық Қазақстанда. Хазарлармен одақжасау және печенгтерді талқандау. Оғыздардың хазарлармен күресі. Хазарлар мен бұлғарлардың талқандауы.Тайпа аралық және өзара соғыстар Орта Азиядағы саяси үстемдік үшін талқандалуы.

Қарахандықтар. «Қарахандардық атауы» Араб және парсы деректеріндегі қарахандар жайлы мәліметтер. Қарахандар мемлекетінің құрылуы. Қарахандардың территориялық иліктері. Шығыс және Батыс қағанаттары.Биліктің саяси құрылымы. Жер иелену түрі. Икта институты. Ислам дінін қабылдауы.Қарахандардың Мәуереннахрға жорығы.Саманилердің талқандалуы.Орта Азиядағы билік үшін ғазнауиліктермен және селжұқтармен күресі.ХІ ғасырдың процестерінің күшеюі.Қарахан билеушілерінің өзара күресі.Қидандардың келуі.Қидандардың қарахандар мен селжұқтарды талқандауы.

Қимақтар.Қимақтар жайлы ортағасырлық араб тарихшылары мен саяхатшыларының мәліметтері.Қимақтар тарихының этникалық мәселелері.Қимақтардың территориялық орналасуы және тайпалық құрамы.Қимақтардың шаруашылығы және көшпелі өмір салты.Қоғамдық құрылысы және әскери-патестарлық құрылысы.Қимақтардың материалдық және рухани мәдениетіндегі ерекшеліктер.

Қыпшақтар.Қыпшақтар туралы жазба деректер мен шежірелердегі мәліметтер.Қыпшақтардың шығу тегі мен этникалық тарихының мәселелері.Үштік этносаяси бірлестік:Қимақ,Қыпшақ,Құман.Дешті Қыпшақ-қыпшақ тайпаларының орналасу аймағы.Қыпшақ хандығының көтерілуі.Қыпшақтардың қимақтармен,қидандармен,оғыздармен,печенгілермен және т.б.қарым-қатынастары.Қыпшақтардың,хорезмшахтарымен және орыс княздарымен байланысы.

Қидан (Қара қытай) . Қидандар мен қарақытайлар туралы ортағасырлық шығыс деректерінің мәліметтері.Қидандардың орналасу территорясы.Қидандардың оңтүстік-шығыс Қазақстан жеріндегі миграциясы.Қарақытайлардың шиеленісуі. Қарақытай саяси билігінің жойылуы.

Түрік өркениеті.Отырықшы және көшпелі («қала-дала жүйесі») шаруашылықтық-мәдени түрлердің өзара байланысы.Қалалар мен қоныстардың әскери-әкімшілік өмірдің, мәдениеттің,сауда мен қолөнердің орталықтары ретінде рөлі.Ортағасырлық Қазақстандағы түркі кезеңінің архитехтуралық ескерткіштері.Ұлы Жібек жолының қазақстандық бағыттары.Ақша айналымы.

Тіл,жазу мен дін.Алғашқы түркі билеушілеріне арналған көне түркі руна жазулары. (Бумын-қаған,Естеми-қаған,Күлтегін және т.б.).Ұмай,Жер-су.

Тәжірибе сабақтарының мазмұны

Тақырып 1. Кіріспе

Дүниежүзілік тарихи процестерді зерттеудің синхронды және диахронды әдістері.Қазақстан тарихының кезеңдері: формациялық және өркениеттік тәсілдер.Қазақстанның ежелгі тарихын зерттеудегі жаңа теоретико-концептуалдық көзқарастары.

Социогенез немесе адамзат қоғамының дамуы.Алғашқы қауым алдындағы қауымдық құрылыс.Эгалитарлық қауымдастық-рулық қауым.Матриархат және патриархат.Неке мен отбасы.Эгалитарлықтан стратефировалыққа қоғамға өту.Алғашқы адамдардың іс-әрекеттеріндегі тұтынушылық пен мүмкіндіктері,білімі мен дағдылары,қызығушылықтары мен мотивтер динамикасы.

Қазақстан территориясындағы палеолит,мезолит кезеңіндегі археологиялық ескерткіштер, неолит және энеолит дәуіріндегі археологиялық мәдениеттер.

Тарихқа дейінгі адамның мәдениеті.Ерте палеолит кезеңіндегі өнер мен діни танымның қалыптаса бастауы.Мезолит, неолит және энеолит дәуіріндегі тіл,таным,діни түсініктің дамуы.Тасқа сурет салу өнері-петроглифтер.

Көшпенділілік генезисі.көшпеліліктің қалыптасуының алғы шарттары: табиғи-географиялық фактор, әлеуметтік-мәдени фактор. Мал шаруашылығы рөлінің өсуі және маңызы. Мал шаруашылығы түрлері:үй маңы,бақташылық,көшпелі және т.б. Мал табындарының құрамының өзгеруі. Салт аттылық. Құдықтар .Ат әбзелдері. Далалық, жатылай мал шаруашылығының дамуы.Көшу тәсілдері мен көлік түрлері. Мал табындарының құрамы.Көшпелілердің өндірісі ұйымдастыру үрдісінің заңдылықтары. Әлеуметтік құрылымы мен қоғамдық құрылысы.

Қоғамдық құрылысы.Сақтардың тұрмысы мен шаруашылығы.Қооныстары мен тұрғын үйлері.Жерлеу тәсілдері мен ғұрыптары. «Скифтік-сібірлік аң тәсілі»-декоративті қолданбалы өнері:шығу тегі және семантикасы.Арал-каспий далаларындағы көшпелілердің антропоморфты монументалды өнері.

Қаңлылар.Қаңлы (Кангюй) жайлы Қытай деректерінің мәліметтері. Қаңлылардың шығу тегіжәне этникалық тарихы. Б.з.д. ІІ ғ-б.з V ғ. бірінші ширегіндегі қаңлылардың тер риториясы мен көші – қон жерлері. Қоғамдық құрылысы. Әскери-патестарлық құрылымы. Материалдық және рухани мәдениеті.

Қарлұқтар.Қарлұқтар туралы жазба деректердегі мәліметтер.Қарлұқ тайпаларының орналасу территориясы және тайпалық құрамы.Қоғамдық құрылысы.Қарлұқ мемлекетінің саяси тарихы:пайда болуы,көрші елдермен және мемлекеттермен қарым-қатынасы.Рухани мәдениеті:исламның енуі.

Қидан (Қара қытай) . Қидандар мен қарақытайлар туралы ортағасырлық шығыс деректерінің мәліметтері.Қидандардың орналасу территорясы.Қидандардың оңтүстік-шығыс Қазақстан жеріндегі миграциясы.Қарақытайлардың шиеленісуі. Қарақытай саяси билігінің жойылуы.

Наймандар,меркіттер,керейлер,жалайырлар туралы ортағасырлық деректер.Этникалық тарихы туралы тілдік құрылым мәселелері.(монғолдық және түріктік шығу тегі туралы концепциялар).Орталық Азиядағы орналасу аумағына қоныстануы.Наймандардың оңтүстік-шығыс Қазақстанда саяси үстемдікке келуі.Монғолдардың наймандарды талқандауы.
Тақырып 8. Түріктердің материалдық және рухани мәдениеті.

Түркілердің діни сенімі (Тәңіршілдік,Ұмай, Жер-Су т.б).Зороастризмнің буддизмнің және христиандықтың әсері.Түркі тайпаларының исламға бет бұруы.Түркі-иран-араб мәдени синтезі.

Х-ХІІ ғғ.ұлы ғұламалар.Әл-Фарабидің,Жүсіп Баласағұнидің творчестволық мұраларының маңызы.Махмұт Қашқаридің,Ахмет Яссауидің әлемдік мәдениеттегі орны.

4.4 СӨЖ мазмұны

(күндізгі оқу бөлімі үшін)

Ұсынылатын әдебиеттер:

История Казахстана. Алматы. 1977.т.1

Маргулан А.Х.Бегазы-Дандыбаевская культура Центрального Казахстана. Алматы. 1979.

2.Қазақстан тарихының ғылыми кезеңдерге бөлінуінің негіздері.

Ұсынылатын әдебиеттер:

Смирнов К.Ф. Сарматы и утверждение их политического господства в Скифии. А.,1984.

Черников С.С. Восточный Казахстан в эпоху борнзы. М.-Л., 1960.

Акишев К.А.,Кушаев Г.А. Древняя культура саков и усуней долины реки Или.А-А.,1963.

Ахинжанов С.М.Кыпчаки в истории средневекового Казахстана.А-Ата,1989.

3. Алғашқы тұрмыстық қоғамның археологиялық кезеңдерге бөлінуі.

Ұсынылатын әдебиеттер:

Смирнов К.Ф. Сарматы и утверждение их политического господства в Скифии. А.,1984.

Черников С.С. Восточный Казахстан в эпоху борнзы. М.-Л., 1960.

Акишев К.А.,Кушаев Г.А. Древняя культура саков и усуней долины реки Или.А-А.,1963.

Ахинжанов С.М.Кыпчаки в истории средневекового Казахстана.А-Ата,1989.

4.Палеолит дәуіріндегі Қазақстан.

Ұсынылатын әдебиеттер:

Смирнов К.Ф. Сарматы и утверждение их политического господства в Скифии. А.,1984.

Черников С.С. Восточный Казахстан в эпоху борнзы. М.-Л., 1960.

Акишев К.А.,Кушаев Г.А. Древняя культура саков и усуней долины реки Или.А-А.,1963.

Ахинжанов С.М.Кыпчаки в истории средневекового Казахстана.А-Ата,1989.

5.Қазақстан территориясындағы мезолит.

Ұсынылатын әдебиеттер:

Смирнов К.Ф. Сарматы и утверждение их политического господства в Скифии. А.,1984.

Черников С.С. Восточный Казахстан в эпоху борнзы. М.-Л., 1960.

Акишев К.А.,Кушаев Г.А. Древняя культура саков и усуней долины реки Или.А-А.,1963.

Ахинжанов С.М.Кыпчаки в истории средневекового Казахстана.А-Ата,1989.

6. Қазақстан территориясындағы неолит.

Ұсынылатын әдебиеттер:

Сенигова К.Ф. Средневековый Тараз.Алма-ата. 1972.

7.Қазақстандағы қола дәуірдің Андрон мәдениетінің кезеңдерге бөлінуі.

Ұсынылатын әдебиеттер:

Новые материалы по древней и средневековой истории Казахстана. Алматы,1960.

Самашев З.С. Наскальные изображения верхнего Прииртышья. Алматы, 1992

8.Орталық Қазақстандағы кейінгі қола мәдениеті.

Ұсынылатын әдебиеттер:

Гумилев Л.Н. Древние тюрки.М.,1967.

Миняев С.С.Сюнну. Исчезнувшие народы. М.,1988.

9.Қола дәуіріндегі материалдық мәдениет.

Ұсынылатын әдебиеттер:

Маргулан А.Х. Из истории городов и строительного искусства древнего Казахстана. Алматы.1950.

10.Ерте темір дәуіріндегі тайпалық одақтар және ерте мемлекеттік құрылымдар.

Ұсынылатын әдебиеттер:

Козыбаев М.К, АсылбековМ.Х., Нурпеисов К.Н. и др. Учебное пособие по истории Казахстана с древнейших времен до наших времен. Аламты,1992.

Кузьмина Е.Е. Древнейшие скотоводы от Урала до Тянь-Шаня: Фрунзе. 1986.

11.Ерте көшпенділер дәуірі(б.э.д. 1 м.ж.). Тайпалардың қоныстануы туралы жазба деректердің мәліметтері.

Ұсынылатын әдебиеттер:

Кляшторный С.Г. Древние тюркские рунические памятники. М.,1964

12.Сақтар. Сақтардың этногенезі туралы тарихнамасы.

Ұсынылатын әдебиеттер:

Гумилев Л.Н. Этногенез и биосфера земли. М.,1989.

Кляшторный С.Г.,Султанов Т.И. Каазхстан летопись трех тысячелетий.Алматы,1992.

13.Сақтардың шаруашылығы мен тұрмысы

Ұсынылатын әдебиеттер:

Гумилев Л.Н. Древние тюрки. М-п.,1968.

Акишев К.А., Курган Иссык.Искусство саков Казахстана,М..,1978.

14.Сақтардың әлеуметтік құрылысы.

Ұсынылатын әдебиеттер:

Кадырбаев М.К., Марьяшев А.Н. Наскальные рисунки хребта Каратау.Алматы.,1992.

Акишев К.А.,Искусство и мифология саков. А-А.,1984.

Қолданылатын әдебиеттер

Негізгі:

1.История Казахстана. Алматы. 1977.т.1

2.Гумилев Л.Н. Древние тюрки. М-п.,1968.

3.Гумилев Л.Н. Этногенез и биосфера земли. М.,1989.

4.Кадырбаев М.К., Марьяшев А.Н. Наскальные рисунки хребта Каратау.Алматы.,1992.

5.Кляшторный С.Г. Древние тюркские рунические памятники. М.,1964.

6. Кляшторный С.Г.,Султанов Т.И. Каазхстан летопись трех тысячелетий.Алматы,1992.

7.Козыбаев М.К, АсылбековМ.Х., Нурпеисов К.Н. и др. Учебное пособие по истории Казахстана с древнейших времен до наших времен. Аламты,1992.

8.Кузьмина Е.Е. Древнейшие скотоводы от Урала до Тянь-Шаня: Фрунзе. 1986.

9. Маргулан А.Х. Из истории городов и строительного искусства древнего Казахстана. Алматы.1950.

11. Маргулан А.Х.Бегазы-Дандыбаевская культура Центрального Казахстана. Алматы. 1979.

12.Гумилев Л.Н. Древние тюрки.М.,1967.

13.Миняев С.С.Сюнну. Исчезнувшие народы. М.,1988.

14.Новые материалы по древней и средневековой истории Казахстана. Алматы,1960.

15.Самашев З.С. Наскальные изображения верхнего Прииртышья. Алматы, 1992.

16. Сенигова К.Ф. Средневековый Тараз.Алма-ата. 1972.

17.Смирнов К.Ф. Сарматы и утверждение их политического господства в Скифии. А.,1984.

18. Черников С.С. Восточный Казахстан в эпоху борнзы. М.-Л., 1960.

19.Акишев К.А.,Кушаев Г.А. Древняя культура саков и усуней долины реки Или.А-А.,1963.

20.Акишев К.А., Курган Иссык.Искусство саков Казахстана,М..,1978.

21.Акишев К.А.,Искусство и мифология саков. А-А.,1984.

22.Ахинжанов С.М.Кыпчаки в истории средневекового Казахстана.А-Ата,1989.

1.История Казахстана и Центральной Азии.Алматы,2001.

2.Ирмуханов Б.Б.Прошлое Казахстана по письменным источникам. А.,1997

3.Караев О.История Караханидского каганата:Х-начало ХІІІ вв.Фрунзе,1983

4.Бартольд В.В. Сочинения в 9-ти томах. М., 1963-1976.

5.Алпысбаев Х.А.Памятники нижнего палеолита Южного Казахстана.А-ата.1979.

6.Асфендиров С.Д., Кунте П.А. Прошлое Казахстана в источниках и материалах (V в. Дон.э.-XVIII в.) Сборник. т.1. М., А-ата.1935.

7 .Асфендиров С.Д. История Казахстана ( с древних времен).2-е издание. Алматы. 1993.

Выписка из рабочего Форма

учебного плана Ф СО ПГУ 7.18.2/07

специальности

050203 «Бакалавр тарих»

Кафедра меңгерушісі ______ _____________ 20__ж. «___» ________

(қолы) (А.Ж.Т.)

«Қазақстанның ежелгі тарихы» пәні бойынша 1-ші рубеждік

бақылау сұрақтары.

1.Тас дәуіріндегі Қазақстан. Кезеңдерге бөлінуі.

2.Қола дәуіріндегі Қазақстанның мәдениет ескерткіштері.

3.Көшпенділіктің пайда болуы.

4.Ерте темір дәуірі тайпалары жайлы жазба деректер

5.Сақ тайпаларының бірлестігі, әлеуметтік-қоғамдық құрылысы.

6.Ғұн тайпаларының бірлестігі, саяси тарихы.

7. Үйсін мемлекеті.

8. Қаңлы мәдениеті.

9.Үйсін,қаңлы,ғұн тайпаларының Қытаймен қарым-қатынасы

10.Еуразия көшпелілерінің рухани және заттай мәдениетіндегі ұқсастықтар мен айырмашылықтар.

11.Әлемдік өркениеттегі түркілердің орны және түркі мәдениеті.

12.Көшпелі қоғамның даму тарихы

«Қазақстанның ежелгі тарихы» пәні бойынша 2-ші рубеждік

бақылау сұрақтары.

1.Түрік қағанаты.

2.Түргеш,қарлұқ қағанаттары

3.Оғыз,қимақ мемлекеттері

4.Қыпшақтар.

5.Монғол шапқыншылығы қарсаңындағы Қазақстан мен Орта Азиядағы жағдайы.

6.Көне түрік жазбалары.

7.ҮІ-ХІІ ғғ.қалалар мен қала мәдениеті

8.Х-ХІІ ғғ.ұлы ғұламалар мен ойшылдар

9. Қарахан мемлекеті.

10.Батыс Түрік қағанаты.

11. Қыпшақтар мәдениеті.