идеялар ғылымдағы интеграциялық процесстердің негізіне алынуы кажет
болды. Осыған орай И.В.Блауберг
былай дейді «күрделі объектіге тұтастық
туралы басқа да түсініктерді жоққа шығаратын жалғыз ғана түсінікті «байлап
беруге» болмайды. Бұндай объектілерді зерттей отырып, біз бір тұтасгыкты
ғана немесе тұтастыктың бір деңгейін ғана ала алмаймыз, біз зерттеліп отырган
объектінің
әрқайсысы белгілі бір тұтас бейнені қүрайтын эр түрлі
«киындыларын» карастыра аламыз. Осындай белек бейнелерді жинактау
денгейі ғылыми білім мен ғылымның әдіснамалык
қамтылу деңгейлеріне
байланысты болады» [1, 6.115].
Жүйелік зертгеулердің
гносеологиялық бағыты
бойынша жүйелік
тұрғының баска да түсініктері, соның ішінде, жүйелік бағдардың жалпы
танымдық міндеттерін білдіретін байланыстары: кұрылымы, жүйекұраушы
факторлары, т.б. кұрастырыла бастады. Жүйенің негізгі сипаттарынын бірі
болып оның түтастығы алынды, сонымен катар, тұтастық тек жүйенің
өзінің
қасиеті ретінде ғана емес, оны өз элементтеріне қосылмайтын және сыртқы
ортаға қарсы - тұратын
ішкі түтастык ретінде зертгеу тэсілі
болып
қарастырылады.
Гносеологиялык көзқарас бойынша
«жүйе- деп іиікі байланыстары
негізіиде үйымдасцан және ерекше ациқатта өмір сүретін бөліктер,
байланыстар, қарым- цатынастар мен процестер жиынтыгын түсінеміз
» [1,
6.113]. Жүйеге
белгілі бір кызметтер тэн, олар: дамудың өзіндік тәртібі,
заңдылықтары мен нәтижелері, өзгерістер мен дамудың уақытгық жэне
кеңістіктік сипаттары, көлемі, жылдамдығы, қүрамы және бағыттылығымен
сипатгалады. Әрбір жүйенің өзіне тән
құрылымы, элементтер қүрамы және
қызметі,
қоршаған ортада кызмет етуі, өзіндік мақсат кою және баскару
ерекшеліктері аркылы байқалады. Объектінің сипатына қарай жүйелер
биологиялық, логикапық, қоғамдық жэне т.б. болып бөлінеді.
Жүйе күрылымындағы байланыстарды реттей отырып, зерттеушілер
жүйенің көпқұрылымдық феноменін- зрбір өзера байланысты кіші жүйенің өзі
белгілі бір құрылымда болатынын анықтады. Осыдан келіп,
ғалымдардың
«күрылым кем дегенде «тігінен», жэне «көлденеңінен» қарастырыла алады»
деген түжырымдары пайда болды [21, 6.67]. Көпкұрылымдық феномені бір
элементтің бірнеше бөліктері өздерінің түрлі қырларынан осы қүрылымдағы
басқа элементтерімен де, сонымен катар, бір жүйедегі
басқа құрылымдардың
элементтерімен байланысқа түсе алатын касиеттерінен пайда болды.
А.Н.Аверьяновтың
пікірі бойынша
[47,
6.39],
«кұрылым-жүйедегі
элементтер қозғалысының, реттелуінің нәтижесі», дей отырып, бір жүйедегі
түрлі қүрылымдардын ретгелу деңгейі бірдей болмауы да мүмкін деуге болады.
Жүйенің реттелуі мәселесі туралы Э.Г.Юдин
«үйымдастырылу»
түсінігін
ендіреді, оған кажеттігіне үлкен мэн бере отырып,
щүрылым деп жүйеніц
инварианттық, өзгермейтін негізін айта аламыз, ал үйымдастырылу түсінігі
жүйеніреттей отырып, оныңреттелу багытын да білдіреді
» дейді [6, б. 14].
Көпкұрылымдык және оның реттелуі мен байланыстары туралы түсініктер
жүйе тұтастығын камтамасыз етіп отыратын жүйеқұраушылык мәселесін
карастыру қажеттігін алға қояды. П.К.Анохин өз еңбегінде
жүйецұрауиіылыц
19
факторын іздестіру мен цалыптастыруды жүйелік тұргының міндетті
цагпдасы
ретінде ұсынады
[50].
Жүйе онтологиясын
зерттеушілер
жүйеқүраушылық
туралы
-
«жүйені
кұрайтын
барлык
кұбылыстар,
байланыстар, катынастар» [6, 6.16]; гносеологиясын зерттеушілер - «объектіні
жүйе ретінде
қарастыруға қатысты
фактор»
[35, 6.44];
әдіснамасын
қарастырушылар - жүйе ретіндегі күрылымды, оның кызметін түсіндіретін
фактор [40, 6.39-41]; праксеологиялық позициясын карастырушылар [42, 6.52-
68] жүйе ретіндегі объектінің пайда болуы мен өмір сүруіне қажетті жэне
жеткілікті
факторлар
дейді.
Сөйтіп,
зерттеушілердің
көпшілігі
жуйецүраушылыц фактор ретінде басцару мацсатын, цүрылымын, жүйенің
негізгі қызметін және басты ңайшылыцтарын
карастырады.
Жүйетану туралы зерттеу еңбектерінде ғалымдар тұтастық жэне
элементтік тұжырымдамалары
салыстырыла отырып, жоғарыда келтірілген
маркстік «кіші клетка» түсінігіне сай
барлъщ цүбылыстардан оныц цозгаушы
күші болатын негізін,
белгілі бір зацдылъщтар бойынша құрастырыла
отырып жүйелі цүрылым
түзуге өзек болатын бастащы «кірпііитерін»
табу цажет
деген тұжырымға келген. Олар «егер біз бастапкы атомды,
карапайым элементгі біле алмасак, онда біздің
жүктеу/скачать
Достарыңызбен бөлісу: