Балалар әдебиетінің ерекшеліктері
жүктеу/скачать 220,03 Kb.
|
Балалар әдебиеті лекция
Әлеуметтану, Документ, Документ, Документ
| 3. Жаңылтпаш. Жаңылтпаш – балалардың тез де, жаңылыссыз сөйлеуіне, дыбыстарды анық айтуына дағдыландыратын өлең-ойын. Оның ойындық сипаты балалардың бір-бірімен жарыса кезекпе-кезек айтысуында жатыр. Жаңылтпаштың бала тілін жаттықтыруға байланысты қызметі – оның басты қызметі. Бұл орайда, жаңылтпаштың тілге ауыр оралатын дыбыстардан құрылатынын ескерген жөн. Әсіресе«Ара, ара, аралар, орманның бойын аралар, гүлдерден сорып бал алар, алысқа ұшып бара алар, бал тәтті ғой, балалар» деп келетін «Р» дыбысына жаттығуға арналған жаңылтпаштар өте көп.
Жаңылтпаш бойында сөз ойнатып, балаларды қызықтыра тартатын эмоциялық реңк, қисынды ұйқас бар(«Шілікті шаптым, жілікті астым, шілікті жақтым, жілікті шақтым»). Бала сөзді тез айтуды ғана емес, логикалық қисынды бұзып алмауды да жадында сақтайды. «Халық педагогикасының бұл саласын қазақ ақындары дамыта түсті. Олардың бір ерекшеліктері, ол жаңылтпаштар көбінесе әрі тіл ширату, әрі дүние таныту, әрі білім беру, тәрбиелеу. Мысалы: Тілалғыш Бек – Тіл алғыш, - деп Мақтасақ біз Біл алғыс деп, - білімділікке тәрбиелеп, бүлдіршінге сүйіспеншілік білдірсе, Бөдене бедеде көбелек көдеде Бедені – беде де, Көдені – көде де деген жаңылтпаш арқылы әрі «б», «к», «д» дыбыстарын айқын айтуға жаттықтырса, әрі «бөдене», «беде», «көбелек», «көде» деген сөздердің мағынасын жақсы ұғындыруды мақсат тұтады. Кеспе, өссін ал, Өссе өсімтал, Өссе өссін тал Кеспе, өссін тал, - деген жаңылтпаш баланы табиғатты қорғуға тәрбиелейді, әрі с, т дыбыстарын айқын айтуға жаттықтырып, баланың тілін ширатады. (Ә.Табылдиев. Қазақ этнопедагогикасы.(Оқу құралы) А.Санат. 2001.10-11-б.) Жаңылтпаштың ең басты қызметі - тіл үйрету. Жаңылтпаштың айтылуындағы тағы бір ерекшелік, дыбыс қайталаулар. Өтірік өлең жаңылтпаштарын мысалға келтірейік: Қарға қанша екен, қанша екен? Қанша екен? Құзғын - қыры тиын! Қырық тиын! Қырық тиын! Саусқан - шық қымбат екен!... Шық қымбат екен!...
Алты ана қасқыр, Алты бала қасқыр. Он кісі жиналып бір тырнаны жеген екен. Ол тырнадан бір жілік қалған екен. Ол жілікті кшкене дейін десе, Алты қанат ақ ордаға тіреу екен. Ол ақ орданы кішкене дейін десем, Алты ақ нарға, алты қара нарға жүк екен. Демек, жаңылтпаш жанрын айрқша байытқан өтірік өлеңдер болып табылады.
жүктеу/скачать 220,03 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|