«балалар және жасөспірімдер шығармашылық ҮЙІ» мкқК «Бекітемін» директор бжшү

Оқушылармен амандасып, түгендеу, сабаққа дайындықтарын тексеру. Техникалық қауіпсіздік ережелерін еске түсіру.

1. 
   Төрт-түлік малдың жүн түрлері туралы не білеміз?
   
2. 
   Жүнді өңдеу және бояу әдістері?
   
3. 
   Панно дегеніміз не және оның түрлері?
   

Бүгінгі сабақта біздер киіз басу технологиясы мен инелер техникасын меңгере отырып, жүннен панно жасаймыз.

Елбасы Н.Ә Назарбаевтың «Қазақстан - 2030» стратегиясында алға міндет етіп қойған ішкі және сыртқы саясатының аса маңызды 30 бағытының бірі - мәдени мұра бағдарлама аясындағы халықтық мәдени құндылықтар мен дәстүрін дамыту.Осы бағытты ескере отырып, көнере бастаған қолөнерді бүгінгі күнде өз кәдемізге жаратып, қолданудың маңызы зор. Қолөнер - ұрпақтан ұрпаққа ауысып, тамырын тереңге жайып келе жатқан халық мұрасы. Қазақ халқы мал шаруашылығын кәсіп еткендіктен, осы төрт түлік мал жүнін пайдалану арқылы қолөнер бұйымдарын жасаған. Оның ішінде қой жүні ерекше орын алады.

(Слайд арқылы көрсету)

(Слайд арқылы көрсету)

Қазіргі кезде жүннен жасалған бұйымдар нағыз қауырт өркендеу үстінде. Бұл икемді және пластикалық қасиеті бар материал іс жүзінде бүкіл әлемге танымал. Қазіргі таңда шеберлер бұйым жасауда өте кең ауқымда пайдаланады. Ол жиhаз бен интерьер заттарынан, пуфиктер мен орындықтардың сәнді кілемшелерінен, перделер мен жастықтардан, үстелге қойылатын сәнді жаймалар мен мата салфеткаларға арналған сақиналардан, шамдардың абажурларынан және перделердің безендірмелерінен, сәнді панно мен еденге төсейтін кілемдерден тиісті орын алған. Сонымен қатар бұл тамаша материалды модельерлер де қазргі заманғы әртүрлі технологияларды пайдалана отырып, нағыз өнер жауhарларын жасап жүр. Киімге арналған киіз бижутерия мен аксесуарлар, олардың ішінде - моншақ, сәнді түйме, шаш қыстырғыш, білезік, белдіктер мен сөмкелер, әмияндар мен ұялы телефондарға арналған қаптамалар, жеңіл аяқ киім, тіпті бөріктер мен етіктер бар. Басқада мысалдарды көптеп келтіруге болады.

(Слайд арқылы көрсету)

Шебердің қолынан шыққан қолөнер туындысын халықтың өмірінен, тұрмысынан бөліп қарау мүмкін емес. Күні бүгінге дейін маңызын жоғалтпай келген қолөнер үлгілерінің бірі – киіз басу. Ғалымдардың айтуы бойынша қола дәуірінде пайда болды деген деректер бар. Киіз басу – ұжымдық үрдіс, бұған әдетте көрші әйелдер мен қыз-келіншектер шақырылады. Күллі еңбек үрдісі ән салумен, әзіл айтумен, рәсімдік әрекеттер жасау мен астасып жататын болған. Киіз басу үшін қой жүні , негізінен «күзем жүн» алынады.

Киіз жасаудың дымқыл және құрғақ әдістері деп аталатын 2 техникалық тәсілі бар. Бірінші әдіс аты айтып тұрғандай суды және киіз басу үрдісін жылдамдататын құралдарды қажет етеді. Енді бірінші әдіске тоқталып өтейік.

(Слайд арқылы көрсету)

Бұл әдіс соңғы кезде пайда болды. Ол жазық заттар мен жұмыр көлемі бар заттарды да жасауға мүмкіндік береді. Онда арнайы инелер қолданылады. Жазылған жүнді арнайы инелердің көмегімен тығыздау - киізді құрғақ басу деп аталады. Құрғақ басуды кейде фильцнаделдеу деп те атайды. Бұл алдын ала тығыздауды білдіретін неміс сөзінен шыққан (filz – жүн, nadel – ине). Бұл жағдайда басу үрдісі тұла бойында кертіктері бар инелер арқылы жүреді. Бұл кертіктер жүн ішінен өткенде, жүн талшықтарын іліп әкетіп, араластырады, түрлі қабаттағы жүнді матастырып кіріктіреді.

Инелер – жуандығы, ұзындығы мен белгіленуі жағынан әртүрлі болып келеді: №32, 36, 38, 40, 42 мөлшері: ірі, орташа және жіңішке немесе A, B, C, D. Бірінші ең жуан инені пайдаланып өңдейміз, содан соң орташа немесе жіңішке инені алуға болады. Инелер өте өткір және морт сынғыш келеді, сондықтан өте абай болғанымыз жөн. Үдеріс аяқталған соң инелерді арнайы қаптамаларда немесе поролонға шаншып қою қажет.

(Слайд арқылы көрсету)

Қазіргі заманғы технологиялар киізді жылдың кез-келген уағында, шағын орында және азғана шығын шығарып жасауға мүмкіндік береді. Киіз бұйымдарын дайындау тіпті балалардың да қолынан келеді, тек оған белгілі машық пен төзім керек. Олай болса әрі қарай сарамандық жұмысымызды бастайық.

• 
  Инені арнайы түйрегішке қада!
  
• 
  Қайшыны ұшымен берме!
  
• 
  Судың ыстық болмауын қадағала!
  

• 
  Арнайы киім
  
• 
  Эскиз
  
• 
  Жүн
  
• 
  Сұйық балалар сабыны
  
• 
  Қалың клеёнка
  
• 
  Синтетикалық полотно немесе тюль, капрон
  
• 
  Су шашуға арналған щетка
  
• 
  Суға арналған тостақ
  
• 
  Губка
  
• 
  Сүлгі
  

Сарамандық жұмыс барысы:

1. 
   Құрғақ әдіс (инелер техникасы)
   
2. 
   Дымқыл әдіс (киіз басу технологиясы)
   

Сөзжұмбақ «Жүннен жасалған панно»

Сұрақтары:

1. 
   Жан-жануардың үстіндегі түгі. (жүн)
   
2. 
   Қойдың күзде қырқылған жүні. (күзем)
   
3. 
   Жіптің серігі.(ине)
   
4. 
   «Мата қиындысы» деге мағынаны білдіретін латын сөзі. (панно)
   
5. 
   Саумал жібін өткізіп, шиді домалата отырып аяқпен ілгерілеу. (тебу)
   
6. 
   Қалпына келтіру. (ұзындау)
   
7. 
   Жүннің фактурасы қандай? (жұмсақ)
   
8. 
   Малдың кептірілген терісі. (тулақ)
   
9. 
   Жүнді сақтау үшін қандай препараттар саламыз? (фоксид)
   
10. 
    Малдың жазғытұрымғы ұйысқан қысқы жүні. (жабағы)
    
11. 
    Сулы жүнді шимен орап ыстық су құю. (булау)
    
12. 
    Жүнді арнайы инемен өңдеп, басу? (құрғақ)
    
13. 
    Жүнді шидің үстіне жаю. (шабақтау)
    
14. 
    Иненің матана екі тесу арасындағы өру. (инешаншым)
    
15. 
    Киізді күннің көзіне жаю. (кептіру)
    
16. 
    Жүн сабауға арналған таяқ. (сабау)
    
17. 
    Мата түрі. (сәтен)
    
18. 
    Тігістің түрін ата? (арнайы)
    
19. 
    Саусақты зақымдаудан қорғайтын құрал? (оймақ)
    

Сонымен балалар, біз бүгінгі сабақта киіз басу технологиясы және инелер технологиясы бойнша негізгі шикізат – жүннен панно жасап үйрендік. Сіздерге бүгінгі сабақ ұнады деп ойлаймын. Әрі қарай алған білімдеріңізді іс-жүзінде өмірлік тәжірибеңізде қолданады деп сенемін.