Банк жүйесі Қазақстан Республикасы 1990 жылдың желтоқсанында Банктер мен банк қызметі туралы заң қабылдады. Қазақстанның Ұлттық банкі құрылды. Банктік жүйе – өндірістік инфрақұрылым. Мемлекетте өндіріс болса, онда банк керек
Банк жүйесі - банк операцияларының бірыңғай ұлттық немесе халықаралық жүйесіне біріктірілген банкілердің жиынтығы, яғни бір-бірімен және сыртқы ортамен тығыз байланыстағы банкілердің жиынтығы.
Бір жүйедегі банкілер несие, есеп айырысу операциялары мен өзгедей операцияларды жүзеге асырады, нормативтік актілермен реттеледі. "Қазақстан Республикасындағы банкілер және банк қызметі туралы" ҚР Заңына (1995) сәйкес Қазақстанда Банк жүйесі екі деңгейлі. Ұлттық банк мемлекеттің Орталық банкі болып табылады және Банк жүйесінің жоғары (бірінші) деңгейіне жатады, айналысқа ақша шығарады, оның міндеті — ұлттық валютаның — теңгенің тұрақтылығын қамтамасыз ету, коммерциялық банкілердің қызметін қадағалап, бақылау. ұлттық банкінің міндеттері, қызметі, қағидаты, құқықтық мәртебесі және өкілеттігі "Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы" ҚР Заңында (1995) белгіленген. Екінші деңгейдегі банкілерге коммерциялық банкілер жатады. Олардың міндеттері — клиенттерге (кәсіпорындарға, ұйымдарға, халыққа) түрлі қызметтер көрсету (несие беру, есеп айырысу, кассалық, валюталық, депозиттік, т. б. операциялар жасау).
Банк жүйесі
Қазақстан Республикасы 1990 жылдың желтоқсанында Банктер мен банк қызметі туралы заң қабылдады. Қазақстанның Ұлттық банкі құрылды. Банктік жүйе – өндірістік инфрақұрылым. Мемлекетте өндіріс болса, онда банк керек. Банк бос капиталды өзіне жинап, оны заңды тұлғалар мен жеке тұлғаларға несиеге береді. Біздің елде банктік жүйе екі деңгейлі. Біріншісі – мемлекеттік, екіншісі – коммерциялық банктер. Ұлттық банк екінші деңгейдегі банктерді тіркейді. Ұлттық банк әр банкке лицензия береді. Ұлттық банк басқа банктерді жиі тексереді. Егер банк жұмысы нашар болса, ұлттық банк лицензияны қайтарып алады да, банкті жабады.
Коммерциялық банктер – екінші деңгейдегі банктерге жатады, олар жеке де, акционерлік те болады. Банктер инфляция болмауын жүзеге асырады. Ұлттық банк коммерциялық банктегі ақша айналымын үнемі тексеріп отырады.
Банк қарыз беруші мен қарыз алушының арасында делдалдық жасайтын, сөйтіп ақша капиталымен сауда жүргізетін мекеме. Банктер несие (кредит) саясатын жүзеге асырады. Еліміздің байлығы мен беделі экономистерге, банкирлерге тікелей байланысты. Банктік жүйе жақсы жұмыс істесе, еліміздің экономикасы алға басады.
Банк тарихынан
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның негізі қайта құрылған Қазақстан Республикасы Жинақ банкінің базасында қаланған.
Еліміздегі алғашқы жинақ кассасы сонау 1923 жылы, төңкеріс жылдарынан кейінгі жаңа экономикалық қарым-қатынастар қалыптаса бастаған кезеңде, Ақтөбе қаласында ашылған болатын, кейіннен ұжымдандыру (коллективтендіру) және индустрияландыру науқандары жүргізілген тұста, 1936 жылы, Алматы қаласында КСРО Жинақ банкінің филиалы ашылды. Нақты 1923 жылдан бастап жинақ жүйесін дамытудың және көпшілікке таратудың жаңа белесі басталды.
Ұлттық Банктің дамуының негізгі үш кезеңін атап көрсетуге болады:
1-кезең) 1991-ші жылдың желтоқсанынан 1993 жылдың қарашасына дейін.
2-кезең) 1993 жылдың қарашасынан бастап 1999 жылдың сәуіріне дейін.
3-кезең) 1999 жылдың сәуірінен бастап қазіргі кезге дейін.
1) Бірінші кезең екі деңгейліік банктік жүйенің қалыптасуы және жаңа жетілген қаржылық институттарды ұйымдастыру бойынша реформаларды жүргізумен сипатталады. Қазақстанның банктік жүйесінің негіздерін қалау және нормативтік құқықтық базасын жасау бойынша үлкен жұмыс жүргізілді.
1993 жылы ұлттық валютаны енгізу уақытына Қазақстанда банктік сфераның реформалау жұмыстарының көбісі біткен еді: екі деңгейлік банктік жүйе жұмыс істеп тұрды, барлық арнайы банктер акционерлік банктерге айналдырылған еді.
2) Екінші кезең.
Тенгенің енгізу уақытуынан бастап ҚҰБ –кі ақша-несие сферасының жұмыс үстеуіне және банктік қызметтіне қадағалауға жауапты болады. Бұл уақыттан бастап банктік жүйеннің дамуы жаңа тапқа аяқ басты. Бұл кезең Ұлттық Банктің қадағалау функцияларының қатайуымен, автомазитацины дамыту облысында ары қарай қозғалуымен және де біздің банктер халықаралық қаржылық нарықа шығу мен сипатталды.
Пруденциялдық реттеудің норматтивттік базасын құру бойынша үлкен жұмыс жүргізілген. Банктердің қызметтін реттейтін экономикалық нармативтер халықаралық қаржылық ұйымдарының ұсыныстарына және банктік қадағалау бойынша Базельдік коммитетің ұсыныстарына кезең-кезең бойынша сәйкестендіру жүргізілді.
Үшінші кезең .
Бұл кезеңде Ұлттық Банктің қызметі жаңа сапалы деңгейде көтерілді. Бұл ақша-несие саясатына ерекше қатысты айтылған сөз. Мысалы: ақша – несие саясаттының құралдарының бірі болып есептелінтін қайта қаржыландыру ставкасы, жаймендеп банктер үшін бағыттаушыға айналды деп айта аламыз. Бұл Ұлтық Банктің ақша-несие саясаты өтте дұрыс жүргізілгенін көрсеттеді.
Және әрине, еркін өзгермелі айырбас бағамының саясаты енгізілді. Қазақстаның сауда әріптесі елдеріндегі, әсіресе Рессейдегі ұлттық вольюталардың айтарлықтай құнсыздануы сондай-ақ мұнай мен түсті металдардың әлемдік бағасының қолайсыз жағдайы нақты алғанда теңгенің айтарлықтай қымбаттауына әсерін тигізді.
Бағалы жоғарлауының ел экономикасына тигізетін теріс сандарын болдырмау үшін 1999 жылы 4- сәуірде ҚР-сының Үкіметті мен Ұлттық Банк теңгеннің еркін өзгермелі айырбас бағамынның режиміне көшу туралы бірлескен мәлімдеме қабылданды.
ҰБ ЕОАБ- ге 36 милн доллар шамасындағы сомманы жұмсады, егер ЕОАБ-ны енгізбесе Ұлттық Банктің алтын- вольюта резервтері шаңға айналып кетер еді, ал қазір олар керісінше өсуде.
Бұл сатыда Ұлттық Банк қызметтінде көптеген оңтайлы қырлар байқалуда.
Қортындылай келгенде экономиканы үлкен биологиялық ағза мен салыстырсақ, онда ақша – оның қаны, ал банктер осы қанды тарататын – артериялар, ал Ұлттық Банк осы ағзаның жүрегі деп айтуға болады
